حسین کارگر

یکی از حاشیه‌های مهم سینمای ایران در سال 92 رونمایی از فیلم «چ» و متعاقب آن قرار گرفتن ابراهیم حاتمی کیا در مقام منتقد جدی سیاست‌های فرهنگی و هنری دولت بود.
این سوال برای بسیاری پیش آمد که چه شده که مرد آرام و سر به زیر سینمای ایران که معمولا سکوت را بر هیاهو ترجیح می‌داد، ناگهان نسبت به مسائل، فعال و حساس شد؟ آیا حاتمی کیا تغییر کرده و یا شرایط به گونه‌ای شده که به او اجازه سکوت و انفعال را نمی‌دهد؟
حاتمی کیا یکی از پدیدآورندگان سینمای نوین ایران در سال‌های پس از انقلاب اسلامی بود. سینمایی که هنوز هم زنده ترین و پویاترین جریان سینمایی ایران محسوب می‌شود؛ سینمای دفاع مقدس. سینمایی که یکی از دلائل وجودش، حضور و ظهور امثال ابراهیم حاتمی کیا بود. ابراهیم حاتمی کیا یکی از جریان سازترین فیلمسازان تاریخ سینمای ایران بوده است. فیلمسازی که با حدود 30 سال فعالیت در عرصه سینما، با ثبت آثاری منحصر به فرد و بحث برانگیز، به کارگردانی مولف و صاحب سبک تبدیل شده است. با این حال، طی یک ماه گذشته، حاتمی کیا از موقعیت یک فیلمساز فراتر رفته و تبدیل به نمادی از مقاومت فرهنگ بومی – انقلابی در برابر مناسبات وارداتی غالب بر سینما شده است. هم أثر اخیر او «چ» و هم آنچه درباره فرهنگ، هنر و سینما بیان می‌کند، سخن دل همه دلسوختگان هنر ارزشی و معترضان به غرب زدگی است. اتفاقی که با واکنش منفی جریان‌هایی که از وضع موجود سینما منفعت می‌برند مواجه شده است. هم باندهای خزنده و مافیایی که نمایندگانشان در همه دولت ‌ها صحنه گردان سینما بوده‌اند و نیز دست اندرکاران دولت کنونی، رفتارهای اخیر حاتمی کیا را نمی‌پسندند و در رسانه‌های خود نیز به طور آشکار به وی حمله می‌کنند.
برخی به حاتمی کیا معترض شده‌اند که چرا سال ‌ها سکوت کرده و امروز سخن به اعتراض گشوده است. اما این موضوع هم غیرواقعی است. هنوز نامه حاتمی کیا به سیدرضا میرکریمی در سال 90 را فراموش نکرده ایم که در آن نامه چگونه به جریان سینمای جشنواره‌ای و سردمدار این جریان یعنی اصغر فرهادی حمله کرده بود. او در این نامه با کنایه به فرهادی از کسانی که «در صفِ سفارتِ خرس‌نشان می‌ایستندو به همه مهر دروغ می‌زنند» انتقاد کرده بود.اما شروع دوباره حاتمی کیا را باید مراسم به یادماندنی بزرگداشت او توسط فرزندان شهدا دانست. جایی که بغض این کارگردان در أثر ابراز احساسات فرزندان شهدا شکست و در میان افرادی که آن ‌ها را محرم خود می‌دانست گریست. همان جا بود که برخی فرزندان شاهد با خواهشی توأم با نقد از «عمو ابراهیم» خود خواستند که پیش آن ‌ها بماند.
اما اکران فیلم «چ» آغاز امواج حمایت و حمله به حاتمی کیا شد. این فیلم بیش از آنکه به شخصیت اصلی فیلم، یعنی شهید چمران بپردازد، به قهرمان بزرگ تری پرداخته است؛ ولی فقیه. فیلم «چ» به صراحت، ولایت را منجی کشور معرفی می‌کند. علاوه بر این، در فیلم بار‌ها گفته می‌شود که «ما اهل مذاکره و صلح هستیم، اما نه به هر قیمتی» که گویا این گفت وگو‌ها چندان خوشایند مسئولان دولت نیست. شاید دلیل اینکه در اختتامیه مهندسی شده جشنواره امسال هیچ جایزه‌ای به حاتمی کیا داده نشد نیز به محتوای متفاوت فیلم «چ» برگردد. هرچند که عده‌ای هم معتقدند، اظهارات حاتمی کیا در حاشیه نشست پرسش و پاسخ فیلم «شیار 143» در تالار همایش‌های برج میلاد، یکی از دلائل بی مهری مدیران سینمایی به این کارگردان باشد. زیرا حاتمی کیا در آن نشست و در جمع خبرنگار‌ها اظهار تعجب کرد که چرا فیلم خوبی مثل «شیار 143» ابتدا در جشنواره پذیرفته نشده بود. اظهاراتی که با واکنش تند سخنگوی هیئت انتخاب جشنواره فجر مواجه شد. علی معلم که یکی از هوادارهای رسانه‌ای دولت یازدهم محسوب می‌شود، در نامه‌ای سرگشاده، موضع حاتمی کیا را قیم مآب معرفی کرد! اما واکنش‌های تخریبی دولتی ‌ها علیه کارگردان «چ» به همین نامه محدود نشد. پس از این اتفاقات ، به ویژه انتقادات تند حاتمی کیا از مدیریت فرهنگی دولت در مراسم اکران فیلم «چ» در دانشگاه تهران باعث شدت حملات رسانه‌های دولتی علیه او شد. حاتمی کیا در این مراسم گفت: «آقای روحانی! فرهنگ مردانی بزرگ می‌طلبد نه کسانی که 24 ساعت هم پای حرف‌هایشان نایستند.»این جریان با برگزاری سومین هم اندیشی سینمای انقلاب ادامه یافت. در آنجا هم حاتمی کیا باز هم به نقد جشنواره فجر پرداخت. او در این مراسم گفت: «من به جشنواره معترض شدم و به اینکه سیمرغ نگرفتم متهم شدم. این کج‌اندیشی احتیاج به روشنگری دارد و من همچنان پافشاری می‌کنم که جریان جشنواره فیلم فجر در این سالیان سال از جریان انقلاب اسلامی فاصله گرفته است.پیشنهاد می‌کنم نام جشنواره فیلم فجر را تغییر داده و آن را به نام جشنواره ایرانی نام‌گذاری کنیم.»
نکته جالب، نوع واکنش مسئولان ارشد دولت به این اظهارات بود. به طوری که حسام الدین آشنا، مشاور فرهنگی رئیس جمهور در اظهاراتی تهدید آمیز گفت که بهتر است حاتمی کیا «مراقب» خودش باشد!
تلاش برای اکران فیلم «گزارش یک جشن» آخرین تلاش مذبوحانه این طیف برای ایجاد تفرقه میان حاتمی کیا و دوستداران واقعی اوست. در آخرین روزهای سال گذشته اعلام شد که سازمان سینمایی قصد دارد تا این فیلم را برای نمایندگان رسانه‌های جمعی و منتقدان سینما اکران کند.
به جز این، برخی از رسانه‌های دولتی و اجاره‌ای نیز طی گزارش‌هایی به یادآوری انتقادات اصولگرا‌ها به «گزارش یک جشن» پرداختند. چنین اقداماتی درواقع نوعی تلاش برای به جان هم انداختن اعضای یک خانواده محسوب می‌شود. هرچند که اکران این فیلم به تعویق افتاد، اما واقعیت این است که حتی در صورت اکران آن فیلم نیز برادر‌ها برادر خود را تنها نخواهند گذاشتند.