نگاهی به هنر اصیل بافندگی ومزیت‌های آن (بخش نخست)
بافتنی ؛ گرما بخش مهر و اقتصاد خانوار
گالیا توانگر
هوا که پاییزی می‌شود، رفت و آمد به کاموا‌فروشی‌های میدان حسن آباد تهران جانی دوباره می‌گیرد. تا چشم کار می‌کند کلاف‌های کاموا در ضخامت‌ها و رنگ‌های مختلف کنارهم ردیف شده‌اند تا دست هنرمندی سراغشان را بگیرد ودر گره‌های شالی، کلاهی، ژاکتی خوش بنشینند. در دهه شصت در ایران اوج این هنر را شاهد بودیم. در هر خانه‌ای نه تنها دو میل و یک کلاف، بلکه می‌توانستی چند میله و چندین کلاف در حال بافت را ببینی که با سر پنجه زنان خانه دار و کد‌بانو به پوشیدنی زیبایی تبدیل می‌شدند؛هم به اقتصاد خانوار کمک می‌شد و هم گرمی محبت با هدیه دادن و گرفتن پوشاک بافتنی کار دست در بین اعضای خانواده فزونی می‌یافت.هر چه بر پیشرفت‌های تکنولوژی افزوده گشت و با ورود ماشین‌های بافت کم کم میله‌ها از دست‌ها زمین گذاشته شدند. ماشین‌های بافت در خانه هم تنها زمانی به کار گرفته می‌شدند که قرار بود درآمد زایی از بافتن صورت پذیرد. عامه مردم به بافتنی‌های وارداتی روی آوردند.این روند تا اواخر دهه هشتاد ادامه داشت؛ تا اینکه مردم متوجه شدند یک بافتنی ماشینی هر چند که رنگ زیبا و مدل زیبایی هم داشته باشد، آن دوام و گرمی بافتنی‌های دستی را ندارد.اندک اندک میله‌ها و کامواها از انباری‌ها و گنجه‌ها بیرون آمدند تا امروز که استقبال از این هنر اصیل و زیبا رونق گرفته و به صورت نسبی نسبت به دهه هشتاد فزونی داشته است.
آموختن بافندگی، آموختن هنری ماندگار است که با موروثی شدن از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. به اقتصاد خانوار کمک کرده و چه بسا بتوان به آن به چشم یک حرفه خانگی نگریست و کار آفرینی داشت. مزیت سوم این هنر توانبخشی به افراد کم توان است. گفت‌و‌گو با فریبا معصومی بافنده کم توان جسمی را که به یکباره در فضای مجازی منتشر شد به یاد بیاورید. هرمخاطبی تصاویر تلاش این دختر را می‌دید، بیش از آنکه به حال او متاثر شود، به حال خودش متاثر می‌شد که علی رغم برخورداری از سلامت کامل جسم در زندگی‌اش نتوانسته هنرهای بیشتری بیاموزد و به حال خود، اطرافیان و جامعه اش بیش از پیش موثر و مثمرثمر باشد. فریبا معصومی 27 ساله ساکن روستای صالح سرا شولم از توابع شهرستان فومن حدود 11 سال است که با کمترین امکانات و در اوج معلولیت به خلق آثاری با ارزش‌های هنری می‌پردازد. از توانایی‌های برجسته او می‌توان به پولک دوزی، کاموا‌بافی، عروسک‌سازی، نقاشی، گل‌سازی و ... .اشاره کرد. حمایت به موقع و کافی از این قشر از جامعه که معلولیت را محدودیت نمی‌دانند می‌تواند به شکوفا شدن استعدادهای پنهان و بسیار آنها کمک شایانی کند. یکی از این استعدادها هنر اصیل، کاربردی و زیبای بافندگی است.
کامواهای بی‌کیفیت با ظاهری رنگین کمانی
- فکر نمی‌کردم بشود دستی این همه بافتنی خوشگل بافت!
-شرمنده اینها را بلد بودید یا از کسی یاد گرفتید یا صرفا از نت و کتاب بافتنی یاد گرفتید؟ من هنوز متعجبم !خیلی زیباست من عاشق بافتنی هستم، اما بلد نیستم ببافم! می خواهم بدانم با کتاب و نت می‌توانم یه روزی بافتنی ببافم؟!
- لازم نیست خیلی پول برای ژورنال و کتاب بدهید، می توانید برخی ازمدل‌ها و طرح‌ها را در اینترنت هم سرچ کنید.
-تمام لباس‌های بچگیم را مامانم خودش بافته. الان قدر دست‌هایش را می‌دانم.
آنچه در بالا خواندید نمونه‌ای از نظرات کاربران در کانال‌های تلگرامی آموزش بافتنی و نیز سایت‌های اینترنتی است. بی‌خود نیست که می‌گویند اینترنت دو‌رو دارد،هم جنبه آموزشی و هم مخرب.
سمانه موحدی یک خانم خانه دار و بافنده باتجربه که برای خرید کاموای خوب به مغازه‌های میدان حسن‌آباد سری زده، برایمان می‌گوید: «یکی از مشکلاتی که امروز با آن روبروییم این است که کیفیت کامواها به خوبی قدیم نیست.قدیم کامواها ساده، ولی بادوام بودند. الان کلافی دوازده هزارتومان هم به اسم کاموای خوب پول بدهیم، بازهم آن دوام گذشته را ندارند.ضمن اینکه کامواها زیادی از خودشان رنگ و طرح دارند و این باعث می‌شود وقتی بافنده بخواهد درزمینه کار پیچ و مدلی ایجاد کند، زیاد خودش را نشان ندهد.کامواهای رنگ در رنگ امروزی ناخودآگاه بافنده را به ساده بافی سوق داده و آن دوام گذشته را نیز ندارند.»
وی ادامه می‌دهد: «چندی قبل انباری خانه پدری‌ام را تمیز می‌کردم. ناگهان از گنجه‌ای چند کلاف کاموای قدیمی و میله‌های بافتنی مادرم بیرون افتاد. ساعتی کنج انباری نشستم وبه یاد خاطره‌ها ودستان هنرمند مادرم‌گریستم.هر چه می‌بافت تا یک دهه دوام می‌آورد و گرممان می‌کرد. حتی چند دست از بافتنی‌های کودکی‌مان به بچه‌های ما ارث رسید.»
این خانم خانه دار با افسوس می‌گوید: «اما الان کامواها بی‌کیفیت شده‌اند وهرچه می‌بافم با چند بار شستن پرز می‌دهند. مجبورم هرسال همین موقع باز از نو برای بچه‌ها ببافم.»
بافتنی در خدمت اقتصاد خانوار
امروزه هنر قلاب بافی و بافتنی به عنوان یک سرگرمی و حتی یک حرفه برای کسب درآمد، جایگاه ویژه‌ای کسب کرده است.با یادگیری اصول اولیه قلاب‌بافی و بافتنی و سپس انواع بافت‌ها و طرح‌ها و الگوهای گوناگون می‌توانید به راحتی لباس‌های زیبا و منحصر به فرد، وسایل تزیینی، عروسک‌ها و خیلی چیزهای دیگر را با به کارگیری سلایق شخصی خود و با صرف کمترین هزینه در منزل ببافید و از آنها لذت ببرید.قلاب بافی‌ها و بافتنی‌ها دارای تنوع بسیاری هستند که در سبک‌ها و طرح‌های گوناگون به هم بافته می‌شوند. تنوع کارهایی که می‌توان با قلاب بافی، بافتنی و ترکیبی از این دو هنر انجام داد فقط به انواع لباس‌ها محدود نمی‌شود. کارهای بی‌نظیر و زیبایی وجود دارند که حتی بسیاری از افراد با تجربه و حرفه‌ای هم از آن بی‌اطلاع می‌باشند.دانش بافندگی هر لحظه به صورت بین‌المللی در حال بروز شدن است.اولین کانال برای پیشرفت در این هنر کمک گرفتن از اینترنت است.مجلات آموزشی به همراه سی دی‌های آموزشی بازار را با قیمت‌های متفاوتشان قرق کرده اند،اما بهترین نوع آموزش از نوع بصری و در کنار دست باتجربه‌های این حرفه است که معمولا در هر خانواده‌ای یکی و دو نفر از این باتجربه‌های بافندگی حضور دارند.
مینا صالحی مادر یک دانش آموز برایمان در مورد چگونگی استقبال نسل جوان از هنر بافتنی می‌گوید: «متن ترجمه‌ای امروز در کلاس زبان دخترم درباره هنر بافتنی بوده، شال و کلاه دستباف خودم را هم به همراه داشته است.نظرات نسل جوان درباره این هنر متفاوت است؛ مثلا بعضی‌ها از دیدن بافتنی دستی اظهار خوشحالی می‌کنند، اما حاضر نیستند برای این هنر وقت صرف کنند و می‌گویند؛ حوصله نداریم.»
وی در پاسخ به این سؤال که هنر بافتنی تا چه حد می‌تواند به اقتصاد خانوار کمک کند،برایمان می‌گوید: «من فکر می‌کنم تا حدودی موثر است.یک دست شال و کلاه به اسم کار ترک در بازار دست کم صد هزار تومان فروخته می‌شود؛در حالی که شما می‌توانید با سه کلاف نهایتا سی‌هزار تومانی بهترین شال و کلاه را ببافید.از مدل‌های بافت اینترنتی هم کمک بگیرید.»
سنجش کیفیت کاموا تنها با تجربه بافت
محمود جعفری یک فروشنده کاموا در میدان حسن آباد تهران در مورد نحوه توزیع کاموا در مغازه‌های پایتخت برایمان می‌گوید: «اتفاقا ما به اکثر فروشندگان در شهرهای مختلف هم کاموا می‌فرستیم، چون کاموا‌فروش‌ها توان خرید کلاف به صورت عمده و درحجم بالا را ندارند، بنابراین به کاموا فروشی‌های حسن آباد می‌آیند تا در حجم کمتر با سرمایه‌ای که دارند، خرید کنند.»وی حتی به کاموا فروشان زنجانی اشاره می‌کند که از محل کارخانه های‌شهر خودشان خرید ندارند، می آیند پایتخت و کاموای کارخانه‌های زنجان را خریداری کرده و دوباره به شهر خودشان بر می‌گردانند! می‌گویند این‌طور برایشان ارزان‌تر تمام می‌شود.وی در پاسخ به این سؤال که کیفیت کاموا را چطور ارزیابی می‌کنید می‌گوید: «تا چندی قبل به مشتری می‌گفتم شناسنامه چاپ شده روی کلاف کاموا را بخواند، اما الان می‌گویم فقط با تجربه معلوم می‌شود، چون کارهای بی‌کیفیت تقلبی هم زیاد شده‌اند.»
بافتنی از ابتلا به آلزایمر پیشگیری می‌کند
حتما شما هم با شنیدن کلمه « بافتنی» تصویر مادر یا مادربزرگ در ذهنتان نقش می‌بندد که با دو میل و کلافی کاموا در حال بافتن لباسی است. شاید تا پیش از این تصور می‌شد که این کار تنها کمک به اقتصاد خانواده و بی‌نیازی از خرید لباس و وسایل آماده است اما امروزه ثابت شده که بافتنی فواید بسیاری برای سلامت جسم و روان دارد. شناخت این فواید قطعا می‌تواند عده بسیاری را مجذوب این هنر سنتی کند.
پژوهشگران می‌گویند؛ انجام سرگرمی‌هایی مانند بافتن تفننی لباس، زمان بروز اختلال مشاعر و زوال عقل را در افراد به تاخیر می‌اندازد و احتمال تضعیف حافظه را کاهش می‌دهد.
این محققان از سوی دیگر تاکید کردند که مشاهده تلویزیون مخصوصا اگر زیاد و به صورت افراطی صورت گیرد، خطر زوال عقل را تشدید می‌کند. به همین ترتیب هرچه زمان بیشتری را صرف تماشای تلویزیون کنید سرعت تخریب و تضعیف حافظه افزایش پیدا می‌کند.
در این پژوهش نزدیک به 200 فرد 70 تا 89 ساله که با مشکلات خفیف حافظه‌ای مواجه بودند با گروهی از افراد سالم در همین گروه سنی مورد مقایسه قرار گرفتند. محققان از داوطلبان درخواست کردند که فعالیت‌های روزانه‌شان را که در ظرف یک‌سال گذشته انجام داده بودند، شرح دهند. هم چنین از آنها خواسته شد توضیح دهند که در سنین 50 تا 65 سالگی چه نوع فعالیت ذهنی داشته‌اند؟
براساس این گزارش که در نشست آکادمی نورولوژی آمریکا ارائه شده است، یک میلیون نفر ظرف 10 سال آینده به آلزایمر مبتلا خواهند شد و به همین خاطر کشف راه‌های جدید برای مقابله با زوال عقل و پیشگیری از آن برای بشر ضروری است.
در این گزارش آمده است:«افرادی که در دوران میانسالی معمولا با تفریحاتی چون مطالعه کتاب، حل کردن جدول یا بافتن لباس مشغول بوده‌اند 40 درصد کمتر دچار تضعیف و تحلیل حافظه می‌شوند. این افراد هم چنین در دوران سالخوردگی و سنین بالاتر بین 30 تا 50 درصد کمتر به بیماری زوال عقل مبتلا خواهند شد.»
متخصصان می‌گویند: «ورزیده کردن و به چالش کشیدن مغز با یادگیری مهارت‌های جدید، انجام پازل ومعما و جدول و حتی یادگیری یک زبان جدید می‌تواند از بروز زوال عقل و آلزایمر پیشگیری کند.»
مزیت عروسک‌های بافتنی
نسبت به عروسک‌های وارداتی
بافتنی امروزه تنها به بافت شال و کلاه و ژاکت خلاصه نمی‌شود و عروسک بافی نیز شاخه‌ای پر رونق از این هنر به حساب می‌آید.
لیلا صباح پور یک بافنده عروسک برایمان درباره مزایای عروسک‌های بافتنی نسبت به سایر عروسک‌ها می‌گوید: «برخی از مزایای عروسک‌های بافتنی در مقایسه با انواع دیگر عروسک عبارتند از:فاقد هر گونه مواد مصنوعی مانند پلاستیک و غیره بوده که باعث ایجاد ضایعات پوستی و حساسیت‌های جلدی در کودکان می‌گردد.فاقد هر گونه خطرات ناشی از بلعیدن قطعات سفت بوده که اغلب باعث ایجاد خفگی در کودکان می‌گردد. قابل شست‌وشو بوده و لوازم مورد نیاز آن در دسترس همگان است.به دلیل نبودن قطعات سفت در عروسک می‌توان آن را به هنگام خواب در کنار کودک قرار داد. تولید شده توسط دست و غیر وارداتی است،ضمن اینکه می‌تواند عروسک‌هایی با رویکرد بومی بافت.»