سینمای دفاع مقدس و جبهه‌های امروز نبرد

آرش فهیم
سینمای دفاع مقدس، به عنوان تنها جریان سینمایی بومی و ملی در کشور ما، امروز جبهه‌های جدیدی پیش روی خودش دارد. اگر روزگاری سینمای دفاع مقدس فقط به هشت سال جنگ تحمیلی و عواقب آن محدود می‌شد، امروز زمینه‌ها و موضوعات تازه‌تری را پیش روی خود دارد. مدافعان حرم و قضایایی مثل گروه‌های تکفیری و داعش و آل‌سعود، از جمله این موضوعات است. متأسفانه با اینکه کشور ما سال‌هاست با این مسائل درگیر هستند، اما سینمای ما همچنان حاضر نیست که سکوت خودش را بشکند. با تعدادی از هنرمندان فعال و همچنین پیشکسوت‌های سینمای دفاع مقدس درباره این موضوع گفت‌وگو کردیم.
لزوم حضور مستقیم فیلمسازان در جبهه‌های امروز
کارگردان سریال نوشدارو معتقد است که کم‌کاری سینما و تلویزیون ما نسبت به حوادث منطقه، انتقاد‌آمیز است و در آینده موجب پشیمانی ما خواهد شد.
جواد اردکانی، کارگردان فیلم‌هایی چون «به‌کبودی یاس» و «شور شیرین» در گفت‌وگو با کیهان می‌گوید: آنچه برای سینمای دفاع مقدس و هر فعالیت مرتبط با موضوع دفاع مقدس اهمیت دارد، تعریف دفاع مقدس است. یعنی من معتقدم که جنگ هشت ساله ما قطعا یک فراز مهم دفاع مقدس است اما فقط به آن هشت سال محدود نمی‌شود. اگر ما در تعریف دفاع مقدس در همان هشت سال بمانیم و حرکت نکنیم، قطعا خسارت خواهیم دید.
وی می‌افزاید: اگر یک فیلمساز به درستی معنای دفاع مقدس را بفهمد و بعد بتواند آن را به درستی به مخاطب خودش هم منتقل کند، خیلی کمک می‌کند به اینکه جامعه ما و جامعه جهانی نسبت به جریانات جاری در سطح کشور و منطقه عکس‌العمل بهتری داشته باشد.
کارگردان سریال «غریبه» همچنین اظهار می‌دارد: اینکه فیلمسازان ما ارتباط مستقیمی با موضوعات منطقه‌ای ندارند و خودشان درگیر موضوع نشده‌اند و از نزدیک لمس نکرده‌اند و همه چیز محدود به شنیده‌ها و تصاویر رسانه‌ها می‌شود، نتیجه کامل و خوبی نخواهد داشت. خیلی خوب اگر فیلمسازی که می‌خواهد در این حوزه کار کند، ابتدا دفاع مقدس را به روز تعریف کند و به روز در آن حضور داشته باشد و به روز عکس‌العمل نشان دهد.
اردکانی در پاسخ به این سؤال که این به روز بودن بر عهده هنرمندان و فیلمسازان است یا مسئولین فرهنگی و ارگان‌های خاص مرتبط با دفاع مقدس؟ پاسخ می‌دهد: هم باید تلاش از سوی فیلمساز باشد و مطالبه از طرف او اتفاق بیفتد و هم یک تلاش هم از ناحیه مجموعه‌های درگیر با این موضوعات. به طور مثال، ارگان‌های مربوط می‌توانند فیلمسازان را به درگیری‌های عراق و سوریه و نقاط دیگر وصل کنند و اجازه ورود مستقیم فیلمسازان به این موضوعات را فراهم کنند.
وی تصریح می‌کند: براساس تجربه شخصی خودم می‌گویم که خیلی وقت‌ها فیلمسازانی که خودشان علاقه‌مند بوده‌اند، سختی کشیده‌اند اما در نهایت موفق شده‌اند که به موضوع ورود پیدا کنند. به طور مثال فیلم «جشن تولد» که من هنوز موفق به دیدن آن نشده‌ام، به همین ترتیب ساخته شده است. یعنی گروهی که این فیلم را تولید کردند، تلاش کردند و موفق شدند که به سوریه بروند و به نقاطی رفتند که اصل جنس بود. به این ترتیب، اگر فیلمساز مطالبه داشته باشد، ممکن است که برای رسیدن به هدف خود سختی هم بکشد اما در نهایت درها باز می‌شود. اما از آن طرف هم مدیران باید یک مقداری فضا را برای هنرمندان و فیلمسازها آماده‌‌تر کنند.
اردکانی همچنین می‌گوید: خیلی خوب نیست که خروجی سینما و تلویزیون ما در مسائل منطقه که موضوعی بزرگ و مهم است و همه جهان را تحت تأثیر خودش قرار داده، تا این حد پایین است. این مسائل یک اتفاق بسیار مهم است که فردای جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما جای انتقاد است که سینما و تلویزیون ما تا این حد نسبت به این موضوعات کم کار و منفعل است. مطمئن هستم که این کم‌کاری در آینده باعث پشیمانی ما خواهد شد.
از صدا و سیما انتظار داریم
پروانه معصومی، بازیگر پیشکسوت سینما و تلویزیون کشورمان نیز در گفت‌وگو با کیهان می‌گوید: از ابتدای هفته دفاع مقدس امسال که تلویزیون فیلم‌هایی را نمایش داد که من اغلب آنها را برای اولین بار بود دیدم. به نظرم این فیلم‌ها گنجینه‌ای بسیار پر و پیمان و با ارزش هستند. به ویژه اینکه من معمولا جزو علاقه مندان پر و پا قرص این نوع فیلم‌ها هستم.
وی درباره اهمیت پرداختن به مدافعان حرم در سینما نیز اظهار می‌دارد: تصور من این است که اگر ما به سینمای دفاع مقدس که بحث مدافعان حرم هم در دل آن می‌گنجد بپردازیم، حس حماسی را در بسیاری از مردم بیدار می‌کند و می‌تواند در زمینه دفاع از حرم هم تأثیرگذار باشد. بنابراین، چه بهتر که هزینه‌های هنگفتی که برای ساخت برخی از آثار و سریال‌ها می‌شود، برای چنین فیلم‌هایی هزینه شود.
معصومی در پایان گفت: با توجه به اینکه از سینما چندان توقعی نمی‌توان داشت، اما از صداوسیما تقاضا می‌کنم که کمی بیشتر به دفاع مقدس بپردازد.
چرا فقط یک
 حاتمی‌کیا داریم؟
محمد کاسبی هم از بازیگران قدیمی سینمای دفاع مقدس است که خودش نیز یک فیلم دفاع مقدسی با عنوان «قاصد» را در دهه 60 کارگردانی کرده بود.
او درباره رسالت امروز سینمای دفاع مقدس به خبرنگار کیهان می‌گوید: سینمای دفاع مقدس، ابعاد وسیعی دارد که جنگ تحمیلی پایه و اساس آن بوده است. اما این کشور همواره دشمن دارد و این دشمنان هر روز تهاجم و جنگشان با ما شکلی جدید پیدا می‌کند. مثلا امروز، داعش و رژیم سعودی از دشمنان اصلی ما هستند. این دشمنی‌ها هم هیچ وقت تمامی نخواهد داشت.
وی همچنین به اهمیت برگزاری جشنواره فیلم مقاومت اشاره کرد و افزود: در کشور ما هر سال جشنواره‌های سینمایی متعددی برگزار می‌شود. اما دو جشنواره نسبت به بقیه مهم‌تر هستند؛ یکی جشنواره فجر است و دیگری هم جشنواره مقاومت. نکته مهم این است که اگر مقاومت و ایستادگی در دوران دفاع مقدس نبود از انقلاب دیگر اثری نمی‌ماند که حالا ما بخواهیم جشنواره فجر را به این مناسبت برگزار کنیم. به همین دلیل هم بزرگداشت و شکوه جشنواره مقاومت باید بیشتر از جشنواره فجر باشد.
کارگردان «شنا در زمستان» ادامه داد: سینمای دفاع مقدس هم باید با تولیدات خود نشان دهد که سینمای پویایی است.گاهی گفته می‌شود که در زمینه سینمای دفاع مقدس سرمایه‌گذاری صورت نمی‌گیرد. اما به نظر من در این حیطه سرمایه‌گذاری می‌شود اما متأسفانه این سرمایه گاهی حیف می‌شود. یعنی گاهی فیلم‌هایی می‌بینیم که در شأن دفاع مقدس نیستند.
وی تصریح کرد: سینمای دفاع مقدس جای سیاست بازی نیست. سینمای دفاع مقدس مثل شاهنامه فردوسی است. یعنی همواره باید در آن صحبت دلاوری و سلحشوری باشد و همواره آدم‌های آن باید آماده جانفشانی برای این مرز و بوم باشند. نه اینکه فیلم‌هایی ساخته شود که جوانان، بعد از دیدن آنها از مقاومت و دفاع کردن از کشورشان‌گریزان شوند.
کاسبی گفت: الان مسئله مهم دفاع مقدس، مدافعان حرم است. همچنین باید باید فاجعه منا را هم در سینمای دفاع مقدس مطرح کرد. این مسئله که چرا نیروهای ما الان در سوریه حضور پیدا می‌کنند، دلایل بسیاری دارد که باید در سینما به آن پرداخته شود. اما نکته مهم این است که سینما یک صنعت - هنر است. آن بخشی که دوربین و تکنولوژی و خیلی از مسائل دیگر را در بر می‌گیرد، صنعت است. اما در وجود یک فیلمنامه‌نویس و کارگردان یک تفکر نهان است که هنر است. یعنی این‌گونه موضوعات باید در وجود سازنده یک اثر هنری بجوشد، نه ریاکارانه و برای رفع تکلیف و زمینه‌سازی برای کارهای بعدی. یعنی این‌گونه فیلم‌ها فرمولی نیستند و باید توسط کسانی ساخته شود که خالصانه به این عرصه اعتقاد دارند. به همین دلیل باید آدم این کارها پیدا شود. همچنان که امثال ابراهیم حاتمی‌کیا و مرحوم رسول ملاقلی‌پور با سفارش کار نمی‌کردند بلکه درونشان آنها را به سمت ساخت فیلم‌های دفاع مقدس می‌برد. در زمینه موضوع مدافعان حرم نیز باید همین طوری باشد.من متأسفم از اینکه با گذشت حدود سی‌وهشت سال از انقلاب، ما هنوز هم یک حاتمی‌کیا داریم. چرا باید فقط یکی باشد؟ چرا ملاقلی پور فقط یک بار ظهور کرد و دیگر فیلمسازی مثل او نیامد؟
آرزو دارم مدافع حرم بشوم!
مهران رجبی، بازیگری که در چند فیلم دفاع مقدسی مثل «اخراجی‌ها2» و «معراجی‌ها» بازی کرده هم معتقد است که باید درباره از خودگذشتگی‌ها و کار بزرگ مدافعان حرم روشنگری کرد.
مهران رجبی، بازیگر سینما و تلویزیون هم درباره سینمای دفاع مقدس می‌گوید: هیچ نظری به جز خوبی درباره دفاع مقدس نمی‌توان داشت. همه عوامل ساخت فیلم‌‌های دفاع مقدسی از کارگردان گرفته تا تدارکاتچی، کار برای این فیلم‌‌ها را نوعی ثواب برای خود می‌دانند. سینمای دفاع مقدس باید ارائه دهنده دوران و ماهیت دفاع مقدس باشد. هر چه بر زمان و این وانفسای جهان می‌گذرد مقدس بودن دفاع هشت ساله ما بیشتر معلوم می‌شود. ببینید دفاع مقدس چقدر به کشور ما اهمیت و اعتبار و آبرو بخشیده است و ریشه کشورمان را محکم کرده! کشور ما در خطرناک‌ترین جای دنیا قرار دارد که دور تا دورش را تشنج و جنگ و انفجار در بر گرفته است، البته ریشه همه این‌‌ها به کشورهای غربی بر می‌گردد که اینجا را شلوغ کرده‌اند تا خودشان راحت باشند. این که کشورمان در میان همه این بحران‌‌ها این همه امن و آرام و با ثبات و خوب و مایه افتخار همه مسلمانان است به دفاع مقدس بر می‌گردد. باید عاشق دفاع مقدس بود. باید برای پدیده دفاع مقدس احترام قائل بود و تلاش کرد فیلم‌هایی که در این باره ساخته می‌شوند آبرومند باشند؛ چیزی کم نگویند و به افرادی که دفاع مقدس را ندیده‌اند چیزی اضافه کنند.
این بازیگر همچنین درباره اهمیت ساخت فیلم درباره مدافعان حرم هم اظهار می‌دارد: قبلا هم گفته‌ام که این یک افتخار بزرگ است که یک نفر از مردم مظلوم جهان دفاع کند. چون افرادی که امروز به عنوان مدافع حرم در عراق و سوریه حضور دارند و با داعش می‌جنگند، در اصل در حال دفاع از همه مظلومان هستند. به همین دلیل هم باید درباره این موضوع در جامعه روشنگری کرد. بدون تردید حضور یافتن در این جهاد برای هر کسی یک توفیق بزرگ است. خود من هم از خدا می‌خواهم که یک روز مدافع حرم بشوم.