در فلسفه از علل چهارگانه سخن به میان آمده که شامل: علت فاعلی، علت مادی، علت صوری و علت غایی است. این علل در قرآن درباره خلقت انسان به‌ گونه زیر تبیین شده است:
قرآن علت فاعلی خلقت انسان را خداوند آفریدگار دانسته که در مقام پروردگاری نیز نشسته و خالق و رب انسان است: وَاللَّهُ خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ‌؛ خداوند شما را از خاکی آفرید، سپس از نطفه‌ای. (فاطر، آیه11؛ غافر، آیه 67؛ انسان، آیه2)
علت مادی را خاک و نطفه برآمده از همین عناصر خاکی دانسته و فرموده است: فَإِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِن مُّضْغَةٍ مُّخَلَّقَةٍ وَغَیْرِ مُخَلَّقَةٍ لِّنُبَیِّنَ لَکُمْ‌؛ ما شما را از خاک آفریدیم، سپس از نطفه، و بعد از خون بسته شده، سپس از «مضغه» [= چیزی شبیه گوشت جویده شده‌]، که بعضی دارای شکل و خلقت است و بعضی بدون شکل تا برای شما روشن سازیم [که بر هر چیز قادریم].(حج، آیه 5؛ و نیز نگاه کنید: یس، آیه 77؛ نحل، آیه 4؛ کهف، آیه 37؛ مومنون، آیه 13؛ فاطر، آیه 11؛ غافر، آیه 67)
علت صوری همان صورت‌گری است که خداوند در انسان انجام داده و قرآن می‌فرماید: هُوَ الَّذِى یُصَوِّرُکُمْ فِى الْأَرْحَامِ کَیْفَ یَشَاءُ؛ او کسی است که شما را در رحمِ (مادران)، آنچنانکه می‌خواهد تصویر می‌کند.(آل عمران، آیه 6؛ و نیز نگاه کنید: حجر، آیه 29، ص ، آیه 72)
اما علت غایی که همه این کارها برای آن انجام می‌شود و حکمت خلقت به شمار می‌آید، همان چیزی است که انسان باید برای آن تلاش کند تا وقتی با خداوند ملاقات می‌کند ملاقاتی بر اساس حکمت خلقت انسان یعنی عبادت باشد. خداوند درباره علت غایی خلقت انسان می‌فرماید: یَا أَیُّهَا الْإِنسَانُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَى رَبِّکَ کَدْحًا فَمُلَاقِیهِ؛ ای انسان! تو با تلاش و رنج به سوی پروردگارت می‌روی و او را ملاقات خواهی کرد!(انشقاق، آیه6) و در جایی دیگر می‌فرماید: وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ؛ من جنّ و انس را نیافریدم جز برای اینکه عبادتم کنند.(ذاریات‌، آیه 56) ولی این عبادت به هدف دستیابی به اقسام تقوای سه‌گانه عام و خاص و اخص است: یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِى خَلَقَکُمْ وَ الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛ ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید؛ آن کس که شما، و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزکار شوید.(بقره، آیه 21) و این‌گونه است که انسان به سبب تقوا به یقین سه‌گانه می‌رسد (تکاثر، آیات 5 و 7؛ واقعه، آیه 95) و در جایگاه خلافت الهی قرار می‌گیرد و در کمال به جایی می‌رسد که چیزی برتر از انسان نیست و مسجود همه فرشتگان می‌شود.(حجر، آیات  29 و 30؛  ص‌، آیات 72 و 73)