قرآن و پلورالیسم(پرسش و پاسخ)
پرسش:
آیا آموزه‌های اسلام پلورالیسم (تکثرگرایی دینی) را تأیید می‌کند؟
پاسخ:
به لحاظ لغوی پلورالیسم «Pluralism» که ریشه آن لاتینی است، به معناي نظریه‌هایی است که به لزوم کثرت عناصـر و عوامل در جامعه و مشـروعیت منافع آنها باور دارنـد. براساس این تعریف پاسخ اجمالی سؤال این است که این معنا در آموزه‌های اسلامی مورد تأیید نمی‌باشد. براي تفصیل مطلب و روشن شدن پاسخ پرسش فوق لازم است که تفسیر آیه 62 سوره بقره را بررسی کنیم تا معنا و مقصود این آیه و آیات مشابه آن روشن شود که قرآن پلورالیسم را نمی‌پذیرد.
قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ الَّذينَ هادُوا وَ النَّصاري وَ الصَّابِئينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ» «در حقیقت کسـانی که (به پیامبر اسـلام) ایمان آورده‌انـد، و کسانی که به (آیین) یهود گرویدنـد و مسـیحیان و صابئان(پیرو یحیاي پیامبر)، کسانی (از آنان) که به خدا و روز باز پسـین ایمان آوردند، و [کار] شایسته انجام دادند، پس پاداششان نزد پروردگار آنان براي ایشان است؛ و نه هیچ ترسـی بر آنان است و نه آنان اندوهگین می‌شوند».
شأن نزول
برخی از مفسـران حکایت کرده‌اند که در صدر اسلام پرسشی براي برخی از مسـلمانان مطرح شـد که: اگر تنهـا اسـلام راه حق و نجـات است پس تکلیف نیاکـان ما چه می‌شود؟ آیا آنان به خاطر عـدم حضور در زمان پیامبر اسـلام(ص) و ایمان نیاوردن به او مجازات می‌شونـد؟ آیه فوق بدین مناسـبت نازل شد و اعلام کرد که هرکس در عصـر خویش به پیـامبر خویش و کتـاب آسـمانی او ایمـان آورده و عمـل شایسـته انجـام داده است اهـل نجـات است و نگرانی نـدارد، پس یهودیـان و مسـیحیان مؤمن و شایسـته کردار که قبـل از ظهور پیـامبر اسـلام زنـدگی کرده و مرده‌انـد اهل نجات هستند.
نکات و اشارات
1. مشابه آیه فوق در سوره بقره/ 112 و مائده/ 69 و حج/ 17 آمده است، و این آیات پاسـخی است به کسانی که راه نجات را در پناه نژاد و ملیت خاص می‌جویند. همانطور که یهودیان دین و نژاد خود را از دیگران بهتر دانسـته و بهشت را مخصوص خود می‌دانستند، ولی قرآن به آنان پاسخ می‌دهد که راه نجات منحصر در ایمان و عمل شایسته است. و تنها نام مسلمان، یهودي و مسیحی (نصاري) بر خود نهادن موجب سعادت و نجات نمی‌شود.مفسران قرآن چند تفسیر عمده براي آیه فوق ارائه کرده‌اند: الف: مقصود آیه ایمـان و اعمال شایسـته پیروان ادیان الهی قبل از اسـلام است که از دنیا رفته‌انـد و موجب نجات آنان خواهـد شـد همانطور که در شأن نزول بدان اشاره شد.ب: مقصود آیه ایمان و اعمال شایسـته یهودیان و مسـیحیان و صائبان در زمان حاضـر است اما منظور ایمان به اسلام و عمل صالح بر طبق دسـتورات قرآن است یعنی اگر آنـان محتواي کتاب‌هـاي خویش و بشارت‌هـاي پیامبرانشـان در مورد پیامبر اسـلام پیروي کنند مسلمان می‌شوند و ایمان و عمل صالح آنها پذیرفته خواهد شد. البته مانعی ندارد که هر دو معنا مقصود آیه باشد. ۲. ممکن است از آیه فوق اسـتفاده شود که افرادي همچون ادیسون که پیرو ادیان دیگر هسـتند ولی آگاهی کافی از اسـلام نـدارند (جاهل قاصـرند) و به بشریت خدمت کرده‌اند پاداش مناسب عمل خویش را دریافت می‌کنند، و یا حداقل از عذاب کفر آنان کاسته می‌شود.۳. آیـا این آیه و آیـات مشـابه آن، بـدان معناست که در عصـر حاضـر نیز همه پیروان ادیان الهی اهل نجات هسـتند و تکثر‌گرائی و پلورالیسم صحیح است؟
پاسخ منفی است چرا که آیات قرآن همدیگر را تفسـیر می‌کند و در آیات دیگر وعده عذاب به غیرمسـلمانان داده شده است. پس ادیان دیگر منسوخ شده و پیروان آنها وظیفه دارند تا در مورد حقانیت اسلام تحقیق کنند تا مسلمان شوند. خداوند متعال در سوره آل عمران آیه 85 می‌فرماید: هرکس غیر از اسلام دین دیگری را بپذیرد، هرگز از او قبول نمی‌شود و او در آخرت از زیانکاران خواهد بود. «وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلامِ ديناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَهًْ مِنَ الْخاسِرينَ»