راهکارهای حفظ و انتقال ارزش‌های دفاع مقدس به نسل آینده (بخش نخست)
افسران جنگ نرم میراث‌دار گنجینه خون شهدا
گالیا توانگر
- با زانوهای مجروحش کشان کشان به بی‌سیم عراقی‌ها رسید.در تاریکی آنقدرسیم تلفن را به دندان کشید تا عراقی‌ها گنگ شدند. دستانش پل بستند به آسمان!
-عملیات بود. رفت چادر تدارکات وپوتین‌هایش را تحویل داد!پرسیدم: «چرا پوتین هایت را تحویل دادی؟!» گفت: «همین‌هایی که از خانه پایم بودند، بهترند.آن یکی نو بود. شاید در عملیات شهید شوم و آن وقت پوتین بیت المال در پایم جا بماند.»
- در تابوت را برداشتم، سربریده در تشت برایم مجسم شد،شروع کردم با حسین درد و دل کردن، چند لحظه‌ای حرف زدم، در همان حال و هوا بودم که دیدم چشم‌هایش را باز کرد، لبخندی زد و دوباره بست، این آخرین هدیه حسین به من بود. (مادرشهید حسین غنیمت پور)
-در تفحص شهدا، دفترچه یادداشت یک شهید 16ساله پیدا شد، که گناهان هر روزش را در آن یادداشت می‌کرد، گناهان یک روز او اینها بود: سجده نماز ظهر طولانی نبود! زیاد خندیدم ! هنگام فوتبال شوت خوبی زدم که از خودم خوشم آمد !
آنچه در بالا خواندید نمونه هایی ازهزاران هزاردفترو دیوان خاطرات بر جا مانده ازشهدای دفاع مقدس است. به‌راستی چطور می‌توان در هیاهوی روزمرگی‌های این گنجینه گرانبها -یعنی ارزش‌های دفاع مقدس- را به نسل امروزو آینده منتقل ساخت؟ به پایان رسیدن جنگ تحمیلی، سرآغازی بود برای بررسی، تحقیق و پژوهش درباره این واقعه بزرگ تاریخی. زمان آن فرا رسیده که با نگاهی دوباره به پژوهش‌ها، فیلم‌ها و آثار ادبی و هنری خلق شده در حیطه دفاع مقدس، به نقد و بررسی این آثار بپردازیم؛ زیرا نسل جوان و پویای جامعه که دوران جنگ را شخصاً درک نکرده است، به وسیله همین آثاربا آن روزها ارتباط برقرار می‌کند. بنابراین عملکرد مراکز پژوهشی و تحقیقاتی و هنرمندان و فیلم‌سازان و رمان‌نویسان نقش مؤثری در افزایش سطح شناخت و آگاهی جوانان از دوران دفاع مقدس دارد.
«باورعمیق قلبی این بنده حقیراین است که ما امروز همه‌مان بر سر سفره شهدا نشسته‌ایم. بقای این انقلاب به خاطر خون شهیدان است...شهادت است که پای ماندگاری و پایداری و بقاء ارزش‌ها را امضاء می‌کند. بزرگترین اجری که در این دنیا به شهید داده می‌شود، بقاء و استحکام آن حقیقتی است که شهید جان خود را برای آن حقیقت فدا کرده است.خدای متعال آن حقیقت را به برکت خون شهید حفظ می‌کند... جوان‌های ما که آن روز نبودند، اما امروز هستند؛ این مژده است، این بشارت است. اهل فکر و اهل تأمل، بر روی این پدیده شگفت‌آور تکیه کنند که در نظام جمهوری اسلامی، با وجودهمه کج‌تابی‌هایی که از گوشه و کنار دیده شده، امروز این انگیزه، این ایستادگی، این آگاهی، این عزم راسخ، بین جوان‌های ما، از دوران دفاع مقدس اگر بیشتر نباشد، کمتر نیست.چطور می‌شود که رویش‌ها در یک ملت از ریزش‌ها بیشتر است؟ بله، ریزش‌هایی وجود دارد؛ کسانی هستند که از راه برمی گردند، کسانی هستند که احساس خستگی می‌کنند، کسانی هستند که به گذشته خودشان شک می‌کنند، کسانی هستند که به لبخند دشمنان و فریب دغلکاران از راه در می‌روند؛ اما درمقابل، مردان و زنان شجاعِ آگاهِ آشنا با حقایق زمانه و مسلط بر بسیاری از مسائل گوناگون سیاسی - که آن روز مطرح نبود و وجود نداشت - در جامعه ما حضور دارند؛ اینها رویش‌های جدیدند». (بیانات مقام معظم رهبری در دیدارخانواده‌های شهدا و ایثارگران خراسان شمالی 22 مهرماه 91).
شهدا از ما و در بین ما هستند
هر وقت سخن از حفظ فرهنگ ایثار و شهادت به میان آمده از این مهم تحت عنوان حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس یاد شده است. بنابراین هم باید حافظ آثار دفاع مقدس اعم از فرهنگی و هنری بود و هم راهکارهایی برای انتقال ارزش‌های بجا مانده از گنجینه دفاع مقدس به جامعه طراحی و اجرا کرد.
امید فلاحی جوان دانشجویی که تا کنون در مجلات دانشجویی، داستان‌های کوتاهی را از زندگی و منش شهدا با استناد به خاطرات ایشان قلم زده است،درگفت و گو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «متاسفانه بعضی‌ها سعی دارند در آثار ادبی،شهدا و راه وروش زندگیشان را تافته جدا بافته از زندگی مردم عادی جامعه نشان دهند که این خود یک آسیب بزرگ در مسیر انتقال ارزش‌های دفاع مقدس به بدنه جامعه امروز-بخصوص جوانان- محسوب می‌شود.نسل جوان امروز نسل منطق و استدلال عقلی است؛ بنابراین نباید با مرز گذاشتن بین شهید و مردم عادی راه ورود منش شهدا به زندگی روزمره آحاد جامعه و جوانان را مسدود کرد. باید زمینه ساز اهمیت یافتن ارزش‌ها از طریق تبیین عقلانی آنها شد واین ارزش‌ها را به گروهی خاص منحصر ندانست. اتفاقا در دفاع مقدس همه آحاد جامعه حتی اقلیت‌های دینی - حضور داشتند ودر جبهه بود که تحت تاثیر کلام امام (ره) و رفتار ومنش همقطاران وارسته خود، به نوعی دگرگونی درونی و تزکیه نفس و خودسازی دست می‌یافتند.»
وی ادامه می‌دهد: «باورپذیر کردن ارزش‌های دفاع مقدس از طریق اجتناب جدی از تبلیغاتی کردن آنها و در نظر گرفتن مخاطبان این ارزش‌ها یکی دیگر از راهکارهای مهم انتقال فرهنگ ایثار و شهادت است. استفاده از نمادهای بدیل به منظور بازآفرینی فرهنگی ارزش‌های دفاع مقدس در عین حفظ روح كلی آنها، اعطای نقش‌های فرهنگی به ایثارگران به مثابه واسطه‌گران فرهنگی جامعه و رابط میان مردم وحكومت و نیز تقویت و هدایت موثر فرایند کنترل اجتماعی به سود دفاع از ارزش‌ها همگی از جمله راهکارهای موثریند که برای ارتقای ارزش‌های دفاع مقدس در قلب جامعه می‌توان برشمرد.»
مطالعه و تفکر جوانان در باب منش شهدا
به عقیده صاحبنظران تعلیم و تربیت اسلامی، سه اصل كلی در نظام تربیتی اسلام به مثابه محور حركت انسان مشخص شده است: کمال خواهی و تحول نفس و تكیه بر انگیزه‌های درونی؛ اختیارفردی حریت، عزت، شناخت و انتخاب؛ حقیقت جویی و تعقل. با الهام از این سه اصل نورانی اسلام و به منظور گسترش و تعمیق ارزش‌های دفاع مقدس می‌توان به بیان راهكارهای اساسی و كلان فرهنگی- اجتماعی در جهت حفظ و پاسداری از ارزش‌ها ی دفاع مقدس پرداخت.
حجت الاسلام حمید اسحاق‌پور مربی یکی از کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد که سالیان سال از نزدیک با جوانان سرو کار داشته و کار فرهنگی انجام داده است، در گفت و گو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «ماهرهفته دو جلسه -بعد از نماز مغرب و عشا-باز خوانی زندگینامه شهدا را برای جوانان برگزار می‌کنیم. بیوگرافی وکارهای صورت گرفته در مورد هر شهید را بازگو کرده و در مورد رفتار و عملکرد آن شهید به گفت و گو می‌پردازیم. گاهی اوقات حتی بچه‌ها خودشان را جای آن شهید می‌گذارند و برای هم می‌گویند که اگر در آن موقعیت همانند شهید قرار می‌گرفتند، چه تصمیم گیری‌هایی داشتند؟ برای مثال آخرین بار زندگینامه شهید صیاد شیرازی را مورد مطالعه قرار دادیم. مطالعه و تامل در زندگی و منش شهدا از جمله راهکارهای موثر در انتقال ارزش‌های فرهنگ ایثار و شهادت به نسل امروز است که مقام معظم رهبری همواره در رهنمودهای روشنگرایانه شان برآن تاکید داشته اند.»
این مربی فرهنگی در مساجد ادامه می‌دهد: «در جلسه فرهنگی بازخوانی زندگینامه شهید صیاد شیرازی مطرح شد که ایشان پیرو راستین ولایت بودند تا آنجا که می‌توان این شهید بزرگوار را الگوی بی‌نظیر سرباز ولایت دانست. در اینجا نوجوانان و جوانان سؤال کردند که شاخصه‌های سرباز ولایت بودن چیست؟ ما هم سعی کردیم با استناد به زندگینامه و مرام آن شهید بزرگوار و نیز فضای فرهنگی روز جامعه‌مان توضیح دهیم که الان باید هر جوانی در جایگاه خود یک افسر صحنه نبرد جنگ نرم باشد، آنچنان که شهید صیاد شیرازی در جوانی و با توجه به شرایط و اقتضائات آن روز جامعه اسلامی روانه جبهه غرب شد و با عناصر فکری کج رو به مبارزه‌ای سخت تن در داد. صیاد شیرازی به معنای واقعی خودش را سرباز ولایت می‌دانست. اخلاص و ایمان این شهید بزرگوار از او شخصیتی می‌سازد كه رهبر معظم‌انقلاب او را انسانی مومن، پرهیزگار، پارسا و بنده برگزیده خدا معرفی می‌كند.»
علل و موانع گسترش فرهنگ دفاع مقدس
بسیاری ازارزش‌های بجا مانده از دفاع مقدس عام می‌باشند و قابلیت آن را دارند که در تمامی زمان‌ها و مکان‌ها رشد کنند و به کار گرفته شوند.ضمنا رواج و گسترش آنها می‌تواند روابط مردم با یکدیگر و ارکان مختلف نظام را اخلاقی‌تر کند و کارایی جامعه را افزایش می‌دهد و روند امور عمومی و خصوصی را سهل‌تر کنند.
میلاد صدیقی دانش آموخته مدیریت رسانه عدم بهره‌گیری از ابزارهای نوین تبلیغ را نخستین مانع گسترش فرهنگ و ارزش‌های دفاع مقدس در جامعه عنوان می‌کند.وی می‌گوید: «امروز، ضرورت جلب بیشتر افکار عمومی به نفع خود بر همه آشکار است و به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته ارتباطی و استفاده از دستاوردهای علمی دانش‌های اجتماعی و روانی که به امر تبلیغات اهمیت ویژه‌ای بخشیده‌اند، یکی ازعوامل موفقیت درنهادینه کردن ارزش‌ها محسوب می‌شوند. ابزارسخن گفتن در باب ارزش‌های دفاع مقدس می‌تواند چاپ، تصویر، نمایش و نهادها باشند. باید از ابزارهای فنی نظیر مطبوعات، رادیو، تلویزیون، آگهی‌ها و سایر وسایل ارتباط جمعی نهایت بهره‌برداری مثبت و کاربردی را در جهت انتقال ارزش‌های فرهنگ ایثار و شهادت داشت؛ درهمین زمینه می‌توان از ابزارانسانی نظیر سخنان راهبران، سخنوران و سیاستمداران بهره برد.»وی تاکید دارد: «همواره باید به نشر محتوا و مضامین برخاسته از ارزش‌ها در ارائه کار هنری ارزشی توجه داشت؛ مضامینی چون میهن دوستی، وفاداری و ایستادگی در برابر اطاعت کورکورانه از تحلیل‌های بیگانه در باب آنچه که در این هشت سال رخ داد. بنابراین، عدم استفاده از جنبه‌های هنری و ابزار کارآمد روز می‌تواند مانعی جدی برای نشر فرهنگ دفاع مقدس باشد؛ زیرا، نسل جدید به ابزارهای سنتی از جمله سخنرانی صرف و شیوه‌های معمول کمتر علاقه دارند.»
مسئولان الگوهای فرهنگی انتقال ارزش‌ها
سهیلا میر فتاح کارشناس ارشد علوم سیاسی با اشاره به فیش‌های حقوقی نجومی که این روزها تیتر یک بسیاری از روزنامه هاست، تفاوت و شکاف بین عمل و بیان خواص و مسئولان جامعه را یکی از موانع انتقال ارزش‌ها دانسته و می‌گوید: «به عبارت دیگر، مسئولان جامعه زمانی می‌توانند از نفوذ فراوان در جامعه برخوردار شوند که بین عمل و عقاید آنها فاصله‌ای نباشد؛ نکته‌ای که مردم آن را به خوبی درک می‌کنند و نسبت به آن حساسیت دارند. برای انتقال ارزش‌ها هیچ تابلوی تبلیغاتی مهم‌تر و تاثیر گذارتر از تابلوی عملکرد مسئولان در جامعه اسلامی نیست.از این روست که حضرت علی(ع) در رعایت عملکرد اسلامی و عادلانه تا به آن حد سختگیر بودند که سرانجام در این مسیر شهید شدند.»
وی ادامه می‌دهد: «عدم ساده‌زیستی مسئولان و خواص جامعه، به‌ویژه مسئولان و مبلغان فرهنگی را می‌توان مانع دیگر برشمرد؛ نکته مهمی که بارها، حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب، در پیامهایشان آن را گوشزد و مسئولان را بدان دعوت کرده‌اند. رواج تبعیض و اعمال بی‌ضابطه در جامعه-که می‌تواند ریشة هر اعتقادی را نابود و به گسترش فقر و شکاف طبقاتی کمک شایانی کند- موضوعی که به دنبال آن، انواع و اقسام فسادها دامن‌گیر جامعه می‌شود و معنویت و اعتقاد به مسائل معنوی از بین می‌رود.»
این تحلیل گر مسائل سیاسی درتکمیل صحبت هایش می‌گوید:«موانع بیرونی نیز در برابر گسترش فرهنگ دفاع مقدس وجود دارند. کشورهای جهانخوار و سلطه‌گر غربی از فردای پیروزی انقلاب اسلامی علیه این نظام مقدس به توطئه‌های گوناگون در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، نظامی و فرهنگی دست زدند و با تمامی توان و ابزار ممکن به مقابله با آن برخاستند.
رواج شایعه‌های گوناگون، تبلیغات منفی و غیرواقعی از طریق فیلم، خبر و گزارش، تهاجم فرهنگی با ابزار فیلم، ویدئو، رایانه، کتاب و نشریه، تهاجم نظامی و علنی از راه‌های مستقیم، محاصره و تحریم اقتصادی در زمینه‌های نفتی و محصولات صنعتی، تهدیدها و کارشکنی‌ها در مجامع رسمی سیاسی بین‌المللی، از جمله اقدامات و موانع فرا مرزی گسترش فرهنگ انقلاب اسلامی، به‌ویژه فرهنگ دفاع مقدس محسوب می‌شوند.»