فریده شریفی
کوله‌بارت را ببند...
سفر خود را آغاز کن
مقصدی در راه است
زندگی یعنی سفر
از دل خود به دل دوست سفر باید کرد
اگر رنج سفر هم زیاد بود نترس
اگر پیاده هم شدی نترس، سفر کن
در ماندن می‌پوسی
مقصد نهایی بهشت است
برای رسیدن به آخرت باید از دنیا سفر کرد
خدایا من یک مسافرم
در این سفر پر خطر مرا یاری کن
ربنا آتنا فی‌الدنیا حسنه و فی‌الاخره حسنه و قنا عذاب النار
گسترش تکنولوژی و پیشرفت‌های صنعتی به ویژه تکنولوژی‌های ارتباطی در جوامع امروزی، فشارهای جسمانی را کاهش داده اما متأسفانه مشکلات روحی و روانی، فشارها، استرس، اضطراب و افسردگی را افزایش داده است. در چنین شرایطی سفر کردن و تفریحات سالم انسان را از یکنواختی خارج و برای مدتی هرچند کوتاه، دغدغه‌ها و مشکلات زندگی را کاهش می‌دهد.
امروزه بسیاری از پزشکان معتقدند که اختلالات روحی و روانی منشاء بسیاری از بیماری‌های جسمانی از جمله قلب و عروق، گوارش، میگرن، و... در انسان‌ها هستند و برای درمان آنها باید روح و روان را درمان کرد.
یک سفر شاد و هیجان‌انگیز و به دور از مشکلات و هیاهوی زندگی شهری و ماشینی به خصوص اگر در دل طبیعت باشد آرامش روحی زیادی به وجود می‌آورد و انسان را به کار و فعالیت مجدد علاقه‌مند می‌سازد.
انگیزه سفر
پایانه‌های مسافربری مملو از جمعیتی است که شتابان از یک سو به سوی دیگر می‌روند تا از اتوبوس‌ها جا نمانند، عده‌ای بلیط به دست منتظر فرا رسیدن ساعت حرکت اتوبوس هستند، عده‌ای به دنبال بلیط و عده‌ای دیگر خسته و کوفته از یک سفر طولانی درصدد حرکت به سوی خانه و استراحت هستند... هیچ کس نمی‌داند کی کجا می‌رود؟ چرا می‌رود و با چه انگیزه‌ای سفر می‌کند؟! اما همه درحال حرکت هستند... از یک آقایی که خود را «علی مالکی» معرفی می‌کند درباره سفر و انگیزه او از مسافرت سؤال می‌کنیم. او که منتظر دوستش است تا به اتفاق یکدیگر به شمال کشور سفر کنند می‌گوید: «من به همراه دوستم قرار است چند روز به شمال برویم و ضمن دیدار از اقوام و خویشان، استراحتی هم داشته باشیم چرا که هر دو ما دانشجو هستیم و امتحانات آخر ترم خود را به پایان رسانده‌ایم و به این سفر و استراحت نیاز داریم.»
این دانشجو خاطرنشان می‌کند: «در سفر نه‌تنها دوست بلکه خودت را هم بیشتر و بهتر می‌شناسی و فرصتی برای خودسازی و تجربه‌اندوزی به وجود می‌آید و خاطراتی شکل می‌گیرد که تا پایان عمر فراموش نمی‌شود.»
وی همچنین اضافه می‌کند: «خستگی‌های روزمره، یکنواختی زندگی استرس و ناآرامی به ویژه افسردگی، گریبانگیر زندگی همه انسان‌ها شده است و بهترین و مؤثرترین درمان، مسافرت است.»
به گفته این دانشجو بدون شک یکی از زیباترین و خاطره‌انگیزترین دوران زندگی هر انسانی، مقاطع زمانی است که وی در مسافرت گذرانده و با مکان‌های زیبا و انسان‌های خوب و مهربان آشنا شده است، چراکه خوشبختانه روح مهمان‌نوازی و پذیرایی از مهمان و مسافر در تمام ایرانیان وجود دارد و در هر شهری این ویژگی به چشم می‌خورد. علی مالکی تأکید می‌کند: «فرصت‌های زندگی درحال گذر هستند و باید از آنها به بهترین نحو استفاده کرد.»
آقایی که در یک دست چمدان و در دست دیگرش فرزندش را به همراه دارد به سؤال ما درباره انگیزه سفر چنین پاسخ می‌دهد: «با اینکه خودروی شخصی ندارم و هزینه سفر هم بسیار بالاست اما تلاش می‌کنم سالی دو یا سه بار خانواده‌ام را به مسافرت و گردش ببرم تا خستگی کار و فعالیت‌های روزمره را از روح و جسممان خارج کنیم و با روحیه‌ای شاداب و پرانرژی به کار و فعالیت بپردازیم.»
وی تعطیلات عید فطر را فرصت مناسبی برای مسافرت عنوان می‌کند و می‌گوید: «شکرگزاری از خداوند متعال در پایان ماه مبارک رمضان با سفر رفتن تکمیل می‌شود و پناه بردن به دل طبیعت و دیدن زیبایی‌های طبیعت انسان را بیشتر به خداوند نزدیک می‌کند. به همین دلیل است که اسلام و قرآن به مسافرت رفتن اهمیت زیادی داده و تأکید شده است که هر از گاهی به خارج از محدوده زندگی‌تان سفر کنید تا به زیبایی‌های زمین بیشتر پی برده و شکر مواهب الهی را به‌جا آورید.»
اهمیت سفر
در قرآن کریم بیش از 750 آیه به پدیده‌های طبیعی اشاره داشته و بیش از 10 درصد آیات این کتاب الهی به موضوع طبیعت اختصاص یافته است. قرآن از زوایای مختلف به طبیعت نگریسته و به برخی از پدیده‌های طبیعی سوگند یاد کرده، مظاهر طبیعی را آیات الهی شمرده و از این راه انسان را به شناسایی طبیعت و تفکر و تدبر در آن فراخوانده است.
در دیدگاه اسلام سفر به جوامع دیگر و آشنایی با نقاط ضعف و قوت فرهنگ‌های حاکم بر دیگر جوامع سبب ایجاد روشن‌بینی و دانایی و گسترش بصیرت و بینش مشخص می‌گردد به همین جهت در آموزه‌های اسلام سیر و سفر مورد تشویق و سفارش قرار گرفته است به همان اندازه که حضور ملت‌ها و قومیت‌های دیگر با فرهنگ‌‌های متفاوت می‌تواند سبب حرکت و پویایی در فرهنگ جامعه میزبان باشد.
«محبوبه همت‌پور» درمانگر و کارشناس مسائل بهداشتی درباره اهمیت سفر و نقش آن در سلامتی انسان می‌گوید: «استرس، نگرانی و ناآرامی‌های عصبی در دنیای امروز تبدیل به چالش اصلی زندگی انسان‌ها شده و سلامتی و شادابی آنها را نشانه گرفته است به همین دلیل مؤثرترین دارویی که برای مقابله با این هنجارهای روحی و روانی پیشنهاد می‌شود مسافرت است.»
وی اضافه می‌کند: «از آنجا که در سفر، حرکت، تنوع، هیجان و انگیزه وجود دارد نشاطی در انسان ایجاد می‌شود که بر سلامت جسم و روان تأثیر می‌گذارد و شخصیت انسان را به سمت تکوین و تکامل راهنمایی می‌کند.»
به گفته این کارشناس بهداشت، تعطیلات فصل تابستان فرصت خوبی است که خستگی‌های ناشی از یک سال روزمره‌گی، یکنواختی و افسردگی از میان برود و جای آن را آرامش، شادی و نشاط فراگیرد.
فواید سفر
دکتر «شمس‌الدین کهانی» روانشناس بالینی درباره فواید سفر می‌گوید: «خستگی‌های ذهنی و جسمی و استرس‌های کاری و روزانه به تدریج ممکن است باعث از بین رفتن نشاط و شادابی افراد شود و آن‌ها را به نوعی دچار فرسودگی روحی و جسمی کند. بنابراین در چنین شرایطی برخورداری از یک برنامه تفریحی در قالب سفر و گردش، فرصتی آزاد و فارغ‌ از کار و استرس برای افراد فراهم می‌کند تا بتوانند به ارتقای بهداشت روان و سلامت روحی خود کمک کنند.»
در کتاب ارزشمند علامه جوادی آملی به نام «مفاتیح‌الحیات» که می‌توان آن را جلد دوم مفاتیح‌الجنان حاج شیخ عباس قمی(ره) دانست آمده است: در نگاه اسلامی، انسان محوری جایگاهی ندارد و اصالت از آن خداوند است و آنچه که به عنوان سبک زندگی اسلامی و الهی مطرح می‌شود نگاهی مبتنی بر مکانیزم آفرینش الهی است، دیدگاهی که کلیدهای حیات طیب و طاهر را به ما نشان می‌دهد، اینکه چگونه بخوابیم، چگونه تجارت کنیم، چگونه با اطرافیان رفتار کنیم؟ چگونه به سفر برویم؟ تغذیه کنیم، ورزش کنیم، با محیط اطرافمان ارتباط برقرار کنیم و...
این چگونه‌ها همه به عنوان مؤلفه‌های رفتاری است که از عقیده‌ای فطری ناشی شده است، عقیده‌ای که اصالت را به پرورگار می‌دهد و حقیقت هویت انسانی را کارکردی می‌کند، بنابراین آنچه برای ما مسلم است این است که پروردگار، دنیا و حیات دنیایی را رها نکرده و آن را به خویش وا نگذاشته است بلکه این حیات را مقدمه‌ای برای حیات جاودان قرار داده و نسخه‌های معرفتی و معنوی خویش را از طریق قرآن و سنت خویش به انسان روا داشته است.
در بخش دیگری از این کتاب خاطرنشان شده است: گروهی تلاش می‌کنند که دین را در انزوای مسجد و محراب برده و در خلوت و حیات فردی خلاصه کنند درحالی که قسمت اعظم دستاوردهای انبیا و اولیا(ع) در جهت اقدامات و فعالیت‌های مختلف اجتماعی است و انسان بیش از آنکه جهت مشخصی داشته باشد شخصیت اجتماعی دارد و برای ساخته شدن و تکامل یافتن باید در عرصه اجتماع شکل گرفته و ساخته شود، بنابراین انسان برای دست یافتن به چنین جایگاهی باید جهان‌دان، جهان‌دار و جهان‌آرا باشد که بدون این سه، بهره‌وری از حیات عالم آفرینش بسیار ناچیز و غیرقابل توجه خواهد بود.
به گفته مفسران و تحلیلگران منظور از این سه اصل اساسی همان مراودت انسان با اطرافیان و جهان پیرامون خود است که این امر میسر نمی‌شود مگر با سفر کردن و سیر و سیاحت در جهان اطراف. در واقع کتاب مفاتیح‌الحیات بر اصول اساسی تعامل انسان با خود، تعامل با همنوع، تعامل با خلقت زیست‌محیطی، تعامل مردم و نظام اسلامی بنا شده است که در قالب روایات متنوع و مختلف به چگونگی جاری شدن سبک زندگی مطلوب پرداخته و آن را توصیف کرده است.
انسان فقط برای کار کردن آفریده
نشده است
سفر هراس و اضطراب را از اشخاص دور می‌کند و به جای آن آرامش می‌بخشد و به انسان درس ایستادگی در مقابل مشکلات و سختی‌ها می‌آموزد.
دکتر کهانی در این‌باره می‌گوید: «انسان فقط برای کار کردن آفریده نشده است چرا که اگر چنین بود خداوند انسان را تنها در بعد جسمانی خلق می‌کرد. پس همان‌طور که جسم آدمی برای رشد و تکامل نیاز به تغذیه دارد، بعد روحی و روانی او نیز برای رشد و شکوفایی نیازمند تغذیه است.»
وی اضافه می‌کند: «یکی از کارکردهای مسافرت از دیدگاه روان‌شناختی جنبه التیام‌دهندگی آن است یعنی مسافرت فرصتی به افراد می‌دهد تا به نوعی از نظر روحی التیام یابند و مشکلات روحی و روانی خود را درمان کنند.»
به گفته این روانشناس بالینی افراد در سفر باید با برنامه‌ریزی و مشارکت اجتماعی آشنا شوند و مدیریت زمان و تدبیر مالی را بهتر فراگیرند.
کارشناسان مسائل اجتماعی توصیه می‌کنند که خانواده‌ها هر از چندگاهی چمدان خود را به قصد مسافرت ببندند و با مطالعه آداب سفر و با تمسک به قرآن کریم و روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیه‌السلام به جاهای مختلف چه در داخل کشور و چه خارج از آن مسافرت کنند تا از شگفتی‌های جهان، آثار به جا مانده از پیشینیان، آداب و رسوم مردم عبرت گرفته و آن را در اصلاح تفکر و زندگی خود به کار گیرند و بدین وسیله غم و اندوه را از زندگی خود دور کرده و به علم و معرفت خود بیفزایند.
مسافرت به اقصی نقاط جهان، برخورداری از آب و هواهای مختلف و استفاده از میوه‌ها و غذاهای متنوع علاوه بر سلامتی روحی و فزونی اندیشه در سلامتی و شادابی جسم نیز تأثیر زیادی دارد.