پرسش:
تفاوت تفسیر به رای با تدبر و تعقل در قرآن چیست؟
پاسخ: در آیات فراوانی از قرآن به تدبر و تعقل توصیه شده «افلا یتدبرون القرآن» (نساء -82) از طرفی نیز تعقل و تدبر کردن در قرآن به نوعی با تفسیر ارتباط دارد، سوال اصلی این است که چگونه باید وارد عرصه تعقل و تدبر شد تا خدای نخواسته گرفتار تفسیر به رای نشویم و از درک صحیح معانی آیات و مقاصد خدای متعال دور بمانیم؟
واژه «رای» یعنی «اعتقادی که از غلبه گمان پیدا می‌شود.»
برخی توهم کرده‌اند که واژه «رای» به معنای عقل است ولی اینگونه نیست واژه «رای» به معنای اعتقاد ظنی است، به عبارت فارسی امروزی، رای یعنی «گمانه زنی» از این رو تفسیر به رای یا گمانه‌زنی یعنی تفسیر کردن بدون توجه به قرائن عقلی و نقلی، که جایز نیست و در روایات از آن نهی شده است. تدبر، تفکر و تعقل در آیات قرآن، نه تنها جایز و لازم است، بلکه به آن سفارش هم شده است.
همان‌طور که در معنای تفسیر بیان شد، تفسیر یعنی «درک معانی آیات، و مقاصد خداوند، و بیان آن برای دیگران».
از این رو تدبر و تفکر مرحله قبل از تفسیر است، چرا که با تفکر و تدبر و تعقل ممکن است به مطالب جدید دست یابد و لذت ببرد و این مطلوب است؛ ولی اگر تعقل و تدبر و تفکر انجام شد و خواست به مرحله بیان برسد و به مرحله تفسیر وارد شود، اینجا باید از کانال صحیح تفسیر عبور کند، یعنی قرائن عقلی و نقلی در نظر گرفته بشود سپس برای دیگران بیان شود تا گرفتار تفسیر به رای نشود، مبادا نظر خودش و فهم خودش را بدون توجه به قرائن عقلی و قراين نقلی یعنی آیات و روایات، برای دیگران بیان کند.
نتیجه‌گیری: با توجه به مطالبی که گذشت:
تدبر در آیات قرآن مقدمه تفسیر است؛
تفسیر صحیح، بیان معانی آیات و مقاصد خدا با توجه به قرائن عقلی و نقلی می‌باشد؛
تفسیر به رای، تفسیر قرآن بدون توجه به قرائن عقلی و نقلی است.
بین این سه مقوله تفاوت می‌باشد.