شادی‌های معنوی درضیافت ‌الهی(گزارش روز)

فریده شریفی
زندگی پرهیاهوی شهری، مشغله ذهنی و کار زیاد موجب شده که تفریحات سالم برای خانواده‌ها تبدیل به یک نیاز شود تا در کنار فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی، به فعالیت‌هایی بپردازند که موجب سلامت جسمی و روحی و شادابی آنها شود.
تفریحات سالم ارتباط تنگاتنگی با بهداشت روان، شادی و موفقیت افراد دارد و ایجاد یک فرصت کوتاه در روال کاری می‌تواند خستگی راه و مشغله طولانی را از بین ببرد.
اینک که ماه مبارک رمضان است معمولا تفریحات مردم به ساعات بعد از افطار موکول شده است. به گونه‌ای که اگر پس از اذان مغرب سری به مراکز تفریحی بزنیم خواهیم دید که پارک‌ها مملو از جمعیت پیر و جوان و خانواده‌هایی است که برای گذراندن اوقات فراغت خود به دل طبیعت و مراکز تفریحی زده‌اند تا هم خود روحیه‌ای تازه بگیرند و هم بعضا کودکان خردسالشان از امکانات تفریحی پارک‌ها استفاده کنند.
افرادی هم که در مکان‌های مقدس و مذهبی مثل مشهد یا قم هستند ترجیح می‌دهند لحظه  افطار را در ضیافت حرم مطهر امام‌رضا(ع) یا حضرت معصومه(س) باشند و از این تفریح و شادی معنوی در جوار امام یا امام‌زادگان نهایت استفاده را ببرند.
در گزارش پیش رو به بررسی تفریحات سالم از نگاه فرهنگ اسلامی و ضرورت سفرهای تفریحی خصوصا در ایام خاصی همچون ماه مبارک رمضان پرداخته‌ایم. همراه ما باشید.
نقش تفریح در زندگی انسانی
تفریح در ابعاد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی زندگی انسان نقش دارد.
محققان در تعاریف جامعه شناختی که از تفریح دارند به فعالیت‌هایی اشاره می‌کنند که به جسم، فکر و روح و روان افراد استراحت و آرامش می‌بخشد و آنها را برای کار و مشغله‌های روزمره آماده و مهیا می‌سازد.
از دیدگاه این محققان انسان وقتی به تفریح سالم و سازنده می‌پردازد بیشتر احساس آرامش می‌کند و کمتر به سوی فراغت‌های مجازی و تفریح‌های مجازی ابزاری روی می‌آورد به همین دلیل این نوع تفریح نوعی اعتماد، دوستی، صمیمیت، همدلی و شکوفایی برای افراد به همراه خواهد داشت و موجب تحکیم بنیان خانواده خواهد شد.
«معصومه طاهریانپور» روانشناس در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در مورد نقش تفریح سالم در زندگی انسان می‌گوید: «با توجه به اینکه جامعه ما یک جامعه اسلامی است، نوع تفریحات ما نیز برگرفته از فرهنگ اسلامی است و در این فرهنگ ضمن اینکه بر تفریحات سالم به لحاظ روحی و جسمی تاکید فراوان شده و همه انسان‌‌ها به بهره‌مندی از لذایذ حلال دنیوی توصیه شده‌اند در عین حال تاکید گردیده که افراد به دنبال تفریحاتی که به حرام خدا منجر می‌شود نروند تا زمینه ارتقاء و کمال خویش و جامعه اسلامی خود را فراهم آورند.
وی اضافه می‌کند: «متاسفانه امروزه به دلیل پیشرفت تکنولوژی، تفریحات سالم از مسیر اصلی خود دور شده‌اند و برخی جوانان به جای پیاده‌روی، رفتن به باشگاه ورزشی، انجام فعالیت‌های هنری مانند نقاشی، خطاطی، مطالعه کتاب، انجام کارهای دستی، مراوده با دوستان مناسب، تمام وقت خود را به بازی‌های رایانه‌‌ای،  غرق شدن در تلفن‌های همراه و اسیر شدن در زندگی الکترونیک می‌گذرانند و از خانواده‌های خود و ارتباطات مفید و سازنده فاصله گرفته‌اند.»
این کارشناس مسائل اجتماعی همچنین خاطرنشان می‌کند: «امروزه دنیای مجازی انسان را گرفتار خودش کرده و به مرور موجب دور شدن افراد از جنبه‌های معنوی، احساس خستگی، دلزدگی و حتی افسردگی در میان افراد به ویژه نسل جوان شده است به نحوی که اگر ادامه پیدا کند می‌تواند پیامدهای خطرناکی در پی داشته باشد حتی خدای ناکرده به پدیده‌ای مانند خودکشی و یا بیماری‌های روحی و روانی منجر شود.»
رمضان ماه شادی و تفریح معنوی
تفریح و شادی موجب انبساط خاطر انسان و جلای درون از غم و ناراحتی می‌شود، شادی کردن برای انسان یک امر ضروری بوده و موجب ایجاد آرامش و بروز احساسات مثبت می‌شود.
در آیات و روایات اسلامی مکررا بر این مسئله تاکید شده است که شادی و تفریح هم روح و ایمان را حفظ می‌کند و هم لذت جسمی و روحی را نصیب انسان می‌گرداند.
حجت‌الاسلام والمسلمین «محمدمهدی مرادی» کارشناس مسایل فرهنگی و مذهبی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره نقش تفریحات سالم در زندگی انسان می‌گوید: «تفریح و شادی یکی از نیازهای اساسی انسان در زندگی روزمره است. تفریحات و شادی‌هایی که همراه با نافرمانی خدا، آزار و اذیت دیگران، کارهای بیهوده و خطرآفرین هستند در زمره تفریحات و شادی‌های کاذب و ناپسند قرار می‌گیرند و باید از آنها پرهیز کرد و به تفریحات سالم روی آورد.»
وی اضافه می‌کند: «از جمله تفریحات سالم در ماه مبارک رمضان عبارتند از: 1- صله ارحام و دید و بازدید از اقوام و خویشاوندان که یکی از بهترین انواع تفریح‌های سالم است.2- سیر و سفر و گردش در طبیعت، استفاده از مناظر زیبا همچون آبشارها، کوه‌ها،‌ دریا، دشت و کویر و همچنین دیدن آثار باستانی 3- انجام فعالیت‌های ورزشی و برگزاری مسابقات 4- ادای فریضه باشکوه نماز شب و ارتباط با خدا.»
این کارشناس مذهبی اضافه می‌کند: «از مهمترین موارد تفریحات سالم که نشاط درونی عمیق و انبساط روحی پایدار در انسان ایجاد می‌کند، دعا و مناجات و ارتباط با خداوند متعال است، در روایتی از امام باقر(ع) می‌خوانیم که تفریح مومن در سه چیز است که مهمترین آن خواندن نماز شب است. یا حضرت علی(ع) می‌فرماید: مومن سه وقت است، وقتی که در آن با پروردگار خود راز و نیاز می‌کند، وقتی که به حساب نفس خود می‌رسد و وقتی که به لذت حلال و خوش می‌گذراند.»
این کارشناس فرهنگی، مذهبی در ادامه تصریح می‌کند: «در ماه مبارک رمضان یکی از بهترین تفریحات سالم، نشاط‌آور و آرامش‌بخش حضور در حرم مطهر امامان معصوم یا امام‌زادگان در لحظه افطار و پس از افطار است. چرا که در این لحظه معنوی وقتی مثلا در حرم مطهر امام‌رضا(ع) هستید احساس آرامش خاصی دارید، از همین رو می‌بینیم  بسیاری از مردم ساکن در شهرهای مقدس مشهد یا قم لحظه افطار را در حرم به سر می‌برند و معمولا تا پاسی از شب را در حرم می‌مانند و به راز و نیاز و ذکر و دعا مشغولند.»
جایگاه شادی و تفریح در اسلام
در دین مبین اسلام به مسئله شادی و تفریح هم مانند همه جنبه‌های زندگی انسان توجه شده و احادیث و روایات زیادی در این زمینه موجود است که به برخی از آنها اشاره می‌شود: امام‌رضا(ع) می‌فرماید: اوقات روز شما چهار بخش باشد، بخشی برای تامین معاش، بخشی برای عبادت، بخشی برای معاشرت با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیب‌هایتان واقف می‌سازند، بخشی را هم به تفریح و لذایذ خود اختصاص دهید و از مسرت و شادی نیرو بگیرید و از این نیرو برای انجام وظایف استفاده کنید.
امام‌علی(ع) نیز در این باره فرمودند: ای کمیل، خانواده‌ات را فرمان ده که روزها را در به دست آوردن بزرگواری و شب‌ها را در رفع نیاز خفتگان بکوشند. سوگند به خدایی که تمام صداها را می‌شوند، هرکس دلی را شاد کند خداوند از آن شادی لطفی برای او قرار می‌دهد که به هنگام مصیبت چون آب زلالی بر او باریدن گرفته و تلخی مصیبت را بزداید.
امام‌کاظم(ع) نیز می‌فرماید: به درستی که زیر عرش سایه‌ای است که ساکن نمی‌شود در آن مگر کسی که کار خیری را برای برادر دینی‌اش انجام دهد یا گرفتاری او را رفع و قلبش را شاد نماید.
کارشناسان اجتماعی معتقدند که ممکن است تفریح و شادی از نظر انسان‌های امروزی نوعی رهایی و فراموش کردن فشارها و استرس روزانه باشد اما از دیدگاه اسلام که دین سرزندگی و نشاط است شادی تحرک‌بخشی، روحیه دهنده و انگیزه‌ساز است و اگر در حد اعتدال و همراه با یاد خدا و سپاس باشد می‌تواند در افراد بالندگی، شکوفایی، و موفقیت حاصل کند. اسلام دین مرزهاست، میان حق و باطل مرز باریکی است که تشخیص آن برای همگان امکان‌پذیر نیست بنابراین با آگاهی، شناخت و آموزش می‌توان رفتارها و اعمال را در حالت اعتدال نگاه داشت و از حد مطلوب خارج نساخت.
انواع تفریحات سالم
تفریح سالم به فعالیتی گفته می‌شود که در افراد انگیزه ایجاد کند، انرژی او را برای انجام وظایفش افزایش دهد، خستگی و احساس ضعف و رخوت را از او بگیرد و انسان را برای مراحل بعدی فعالیت‌های روزمره‌اش آماده کند. در تفریح سالم جایی برای معصیت و گناه وجود ندارد بنابراین لهو و لعب و شادی‌های کاذب جزو  تفریحات سالم به شمار نمی‌آیند.
بعد از افطاری به یکی از فرهنگسراهای تهران در حوالی سیدخندان می‌رویم و با عده‌ای جوان مواجه می‌شویم که برای دیدن یک فیلم به این مکان فرهنگی آمده‌اند.
جوانی که خود را «امیر سجادی» معرفی می‌کند در پاسخ به سوال ما که چرا به این مکان آمده‌اید و تماشای فیلم را به عنوان پر کردن اوقات فراغت و تفریح خود برگزیده‌اید، می‌گوید: «علاقه خاصی به دیدن فیلم‌های ارزشی که فرهنگ ایرانی - اسلامی ما را ترسیم می‌کند، دارم و دوستانم که این فیلم را دیده‌اند به من توصیه کردند حتما این فیلم را ببینیم.»
وی می‌گوید: «دیدن فیلم‌هایی که از بار ارزش اسلامی برخوردار است می‌تواند در ذائقه و سبک زندگی مردم اثر مثبت بگذارد.»
وی خاطرنشان می‌کند: «متاسفانه برخی از امکانات تفریحی و ورزشی از هزینه بالایی برخوردار هستند که  برخی از جوانان از‌عهده آنها برنمی‌آیند.
مثلا آموزشگاه‌های ورزشی و بدنسازی هزینه بالایی دارند یا مثلا آموزشگاه‌های خطاطی، نقاشی و... برای جوانانی که امکانات مالی مناسبی ندارند تفریح و سرگرمی مناسبی به حساب نمی‌آیند به همین دلیل کسانی مثل من ترجیح می‌دهند اوقات فراغت خود را به رفتن سینما، پارک، پیاده‌روی، بازدید از نمایشگاه‌‌ها، موزه‌ها، تئاتر و تفریحات سالمی از این قبیل که هزینه کمی دارند اختصاص دهند.»
محسن کمالی جوان دیگری است که مخاطب سوال ما قرار می‌گیرد و می‌گوید: «نگرش افراد هم برای فعالیت‌های تفریحی تفاوت می‌کند مثلا ممکن است فردی کار خود را هم تفریح بداند و با انگیزه و علاقه زیادی کار کند و برعکس ممکن است جوانی باشد که هر تفریحی هم برای او کسل‌کننده و خسته‌کننده به نظر برسد.»
از مادری که به همراه دختر خود برای تماشای فیلم به این فرهنگسرا آمده است می‌خواهیم به سوال ما درباره تفریحات سالم پاسخ گوید. وی ضمن قدردانی از روزنامه کیهان که به مشکلات و نیازهای جوانان توجه دارد، می‌گوید: «رفتن به مکان‌هایی همچون پارک‌ها، فرهنگسراها، نمایشگاه‌ها، موزه‌ها، رفتن به سینما، تئاتر، گردهمایی فامیلی، مطالعه کتاب، شعر خواندن از جمله تفریحات سالم است که اگر زیر نظارت خانواده‌ها، با اطلاع آنها و حتی در کنار آنها صورت گیرد بسیار ارزشمند و مناسب است و در نقطه مقابل این تفریح‌ها، تفریحات ناسالمی هم وجود دارد مثلا اعتیاد به اینترنت و بازی‌های رایانه‌ای، برقراری ارتباط با دوستان نامناسب، استعمال مواد مخدر اعم از سیگار و... تمسخر و ریشخند   دیگران که ممکن است باعث خنده تفریح برخی از افراد باشد اما موجب آزار و رنجش بسیاری دیگر از افراد شود.»
این مادر اضافه می‌کند: «خانواده‌ها نقش مهمی در شناساندن و تشویق جوانان خود به تفریحات سالم دارند چرا که اگر آنها به سمت تفریحات ناسالم بروند پس از مدتی دچار دلزدگی، افسردگی و مشکلات خطرناکی خواهند شد که بازگشت از آن‌ها سخت است و پشیمانی سودی نخواهد داشت.»
یک کارشناس اجتماعی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «خانواده به عنوان نخستین مکان آموزش جوانان می‌تواند جایگاه مناسبی برای اعتماد بخشیدن، دوستی و صمیمیت میان فرزندان باشد به ویژه آنکه افراد خانواده ترجیح بدهند که به جای غرق شدن در فضای مجازی و اینترنت، مهم ترین تفریح خود را در کنار هم بودن و تفریح‌های خانوادگی بپردازند.»
تحقیقات نشان داده فرزندانی که در کنار خانواده‌هایشان به طور جمعی و گروهی به تفریح می‌پردازند انسان‌های اجتماعی، شاد، پرانرژی و پرانگیزه هستند که انزوا، افسردگی و خستگی در آنها جایی ندارند و روح وجسمی سالم و آرام و بی‌دغدغه دارند.
بنابراین می‌توان گفت که تفریح دارای ابعاد اجتماعی و جامعه‌شناختی است.
یک جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه در این زمینه می‌گوید: «طبیعی است که انسان در دایره خانوادگی وقتی به تفریح بپردازد بیشتر احساس آرامش می‌کند، ضمن اینکه با تفریحات خانوادگی سرمایه‌های اجتماعی درون خانواده و بین اعضا بالاتر می‌رود و احساس آرامش و سلامت روان در این نوع تفریحات خانوادگی در سطح بالایی قرار می‌گیرد.»
وی به نتایج یک تحقیق صورت گرفته بر روی اعضای یک خانواده اشاره می‌کند و می‌گوید: «یک سری از افراد را از طریق دستگاه «ام.آر.آی» مورد تحقیق و بررسی قرار دادند و در آن لحظه به آنان عکس‌های خانوادگی نشان دادند و متوجه شدند که این افراد به هنگام دیدار اعضای خانواده خود واکنش‌های مختلفی از خود بروز دادند زیرا مغز انسان قابلیت رتبه‌بندی افراد را دارد و طبیعی است که آن‌ها نسبت به تماشای عکس‌های خانواده‌هایشان واکنش بهتری نشان می‌دهند.»