جمع بین دنیا و آخرت(پرسش و پاسخ)
پرسش:
جمع کردن میان دنیا و آخرت با چه رویکردی امکان دارد و آیا می‌توان توازنی به وجود آورد که هم از محسنات دنیا استفاده کرد و هم از محسنات آخرت؟
پاسخ:
در رابطه با این مبحث دو دسته روایات وجود دارد که یک دسته می‌گوید: دنیا و آخرت با هم جمع نمی‌شود و میان آنها فاصله‌ای به اندازه شرق و غرب است. و یک دسته دیگر می‌گوید: اینها قابل جمعند. اینک به نحو اجمال به بررسی هر دو رویکرد می‌پردازیم.
1-عدم اجتماع دنیا و آخرت
از آنجا که خلقت دنیا، خلقت وسیله‌ای و خلقت آلی است و خلقت آخرت، جنبه استقلالی و هدفی دارد. لذا ممکن نیست بین اینها جمع کرد. یعنی باید به دنیا به دید وسیله نگاه کرد و به آخرت به دید هدف، و این ممکن نیست که به هر دو با دید هدف نگاه کرد. در مباحث اصول می‌گویند: هیچ گاه نمی‌شود بین لحاظ آلی و استقلالی جمع کرد. چون عقلاً محال است که انسان به یک شی هم دید آلی داشته باشد و هم دید استقلالی. یعنی محال است که هم دنیا هدف باشد و هم آخرت. اینها با هم جمع نمی‌شود. علی(ع) می‌فرماید: ان الدنیا و الاخره عدوان متفاوتان، و سبیلان مختلفان، فمن احب الدنیا و تولاها ابغض الاخره و عاداها، و هما بمنزله المشرق و المغرب و ماشی بینهما کلما قرب من واحد بعد من الاخره» همانا دنیا و آخرت دو دشمن متفاوت و دوراه مختلف هستند. پس کسی که دنیا را دوست بدارد و آن را هدف قرار دهد نسبت به آخرت نفرت و دشمنی پیدا خواهد کرد و این دو به منزله شرق و غرب هستند و کسی که میان آنها حرکت می‌کند هرقدر به یک طرف نزدیک شود از طرف دیگر دور می‌شود. (بحارالانوار، ج70، ص129) همچنین علی(ع) در جای دیگر می‌فرماید: طلب الجمع بین الدنیا و الاخره من خداع النفس. دنبال جمع کردن دنیا و آخرت بودن از فریب‌های نفسانی است. (غررالحکم، ص 140)
بنابراین اگر دنیا، هدف باشد و برای انسان مطلوبیت ذاتیه داشته باشد، دیگر نمی‌توان آخرت را به عنوان یک هدف در کنار آن قرار داد. در نتیجه جمع بین دنیا و آخرت به این صورت غیرممکن است.
2-جمع بین دنیا و آخرت
اما دسته دوم از روایات می‌گوید: انسان می‌تواند خیر دنیا و آخرت را به دست آورد اما به این نحو که از هر کدام مطابق با همان نوع خلقتشان بهره‌گیری کند. این تنها راه جمع بین دنیا و آخرت است. اگر نگرش انسان به دنیا، نگرش وسیله‌ای و آلی باشد و بر همین اساس نیز از آن بهره‌گیری کند، می‌تواند هم از نعمت‌های دنیایی بهره‌مند شود و هم آخرت خویش را آباد کند. چنین انسانی دیگر در دنیا زیاده‌خواهی نداشته و به اندازه‌ای که نیاز دارد از دنیا بهره می‌گیرد.
علی(ع) در این زمینه می‌فرماید: ان جعلت دینک تبعا لدنیاک و کنت فی الاخره من الخاسرین، اگر دینت را وسیله‌ای برای دنیایت قرار دهی و دینت تابع دنیایت شود، هم دینت را به هلاکت می‌اندازی و هم دنیایت را، و در آخرت هم از زیانکاران خواهی بود. (غررالحکم، ص130) در طرف مقابل حضرت می‌فرماید: ان جعلت دنیاک تبعا لدینک احرزت دینک و دنیاک و کنت فی الاخره من الفائزین اما اگر بر طبق سازمان وجودی دنیا عمل کردی، و به دنیا نگاه آلی داشتی، هم دینت را حفظ کرده‌ای و هم دنیایت را و در آخرت هم از کسانی هستی که بهره کامل خواهند برد. (غررالحکم، ص 85) آری برخی به ظاهر متدینند، اما دین برایشان جنبه ابزاری دارد و می‌خواهند با ظاهر دینی دنیایشان را آباد کنند، چنین کسانی قهرا هم دین و هم دنیا را خراب می‌کنند و به آخرتشان نیز خسارت اساسی وارد می‌کنند. بنابراین انسان می‌تواند خیر دنیا و آخرت را برای خود جمع کند، اما به این نحو که دنیا را وسیله و آخرت را هدف بداند.
جمع کردن میان دنیا و آخرت با چه رویکردی امکان دارد و آیا می‌توان توازنی به وجود آورد که هم از محسنات دنیا استفاده کرد و هم از محسنات آخرت؟
پاسخ:
در رابطه با این مبحث دو دسته روایات وجود دارد که یک دسته می‌گوید: دنیا و آخرت با هم جمع نمی‌شود و میان آنها فاصله‌ای به اندازه شرق و غرب است. و یک دسته دیگر می‌گوید: اینها قابل جمعند. اینک به نحو اجمال به بررسی هر دو رویکرد می‌پردازیم.
1-عدم اجتماع دنیا و آخرت
از آنجا که خلقت دنیا، خلقت وسیله‌ای و خلقت آلی است و خلقت آخرت، جنبه استقلالی و هدفی دارد. لذا ممکن نیست بین اینها جمع کرد. یعنی باید به دنیا به دید وسیله نگاه کرد و به آخرت به دید هدف، و این ممکن نیست که به هر دو با دید هدف نگاه کرد. در مباحث اصول می‌گویند: هیچ گاه نمی‌شود بین لحاظ آلی و استقلالی جمع کرد. چون عقلاً محال است که انسان به یک شی هم دید آلی داشته باشد و هم دید استقلالی. یعنی محال است که هم دنیا هدف باشد و هم آخرت. اینها با هم جمع نمی‌شود. علی(ع) می‌فرماید: ان الدنیا و الاخره عدوان متفاوتان، و سبیلان مختلفان، فمن احب الدنیا و تولاها ابغض الاخره و عاداها، و هما بمنزله المشرق و المغرب و ماشی بینهما کلما قرب من واحد بعد من الاخره» همانا دنیا و آخرت دو دشمن متفاوت و دوراه مختلف هستند. پس کسی که دنیا را دوست بدارد و آن را هدف قرار دهد نسبت به آخرت نفرت و دشمنی پیدا خواهد کرد و این دو به منزله شرق و غرب هستند و کسی که میان آنها حرکت می‌کند هرقدر به یک طرف نزدیک شود از طرف دیگر دور می‌شود. (بحارالانوار، ج70، ص129) همچنین علی(ع) در جای دیگر می‌فرماید: طلب الجمع بین الدنیا و الاخره من خداع النفس. دنبال جمع کردن دنیا و آخرت بودن از فریب‌های نفسانی است. (غررالحکم، ص 140)
بنابراین اگر دنیا، هدف باشد و برای انسان مطلوبیت ذاتیه داشته باشد، دیگر نمی‌توان آخرت را به عنوان یک هدف در کنار آن قرار داد. در نتیجه جمع بین دنیا و آخرت به این صورت غیرممکن است.
2-جمع بین دنیا و آخرت
اما دسته دوم از روایات می‌گوید: انسان می‌تواند خیر دنیا و آخرت را به دست آورد اما به این نحو که از هر کدام مطابق با همان نوع خلقتشان بهره‌گیری کند. این تنها راه جمع بین دنیا و آخرت است. اگر نگرش انسان به دنیا، نگرش وسیله‌ای و آلی باشد و بر همین اساس نیز از آن بهره‌گیری کند، می‌تواند هم از نعمت‌های دنیایی بهره‌مند شود و هم آخرت خویش را آباد کند. چنین انسانی دیگر در دنیا زیاده‌خواهی نداشته و به اندازه‌ای که نیاز دارد از دنیا بهره می‌گیرد.
علی(ع) در این زمینه می‌فرماید: ان جعلت دینک تبعا لدنیاک و کنت فی الاخره من الخاسرین، اگر دینت را وسیله‌ای برای دنیایت قرار دهی و دینت تابع دنیایت شود، هم دینت را به هلاکت می‌اندازی و هم دنیایت را، و در آخرت هم از زیانکاران خواهی بود. (غررالحکم، ص130) در طرف مقابل حضرت می‌فرماید: ان جعلت دنیاک تبعا لدینک احرزت دینک و دنیاک و کنت فی الاخره من الفائزین اما اگر بر طبق سازمان وجودی دنیا عمل کردی، و به دنیا نگاه آلی داشتی، هم دینت را حفظ کرده‌ای و هم دنیایت را و در آخرت هم از کسانی هستی که بهره کامل خواهند برد. (غررالحکم، ص 85) آری برخی به ظاهر متدینند، اما دین برایشان جنبه ابزاری دارد و می‌خواهند با ظاهر دینی دنیایشان را آباد کنند، چنین کسانی قهرا هم دین و هم دنیا را خراب می‌کنند و به آخرتشان نیز خسارت اساسی وارد می‌کنند. بنابراین انسان می‌تواند خیر دنیا و آخرت را برای خود جمع کند، اما به این نحو که دنیا را وسیله و آخرت را هدف بداند.