شناخت و راهكارهايي براي كنترل حساسيت‌هاي فصل بهار(بخش نخست)
گرده‌های سرگردان و عطسه‌های بی‌پایان!(گزارش روز)
گروه گزارش
تقريبا اين ماجراي هر سال فصل بهار است.فصلي زيبا كه با همه دل‌انگيزي و رنگارنگي وصف‌ناپذيري كه دارد و هر كسي را براي رفتن به دشت و كوه و دمن وسوسه مي‌كند اما به ناچار خيلي‌ها را هم از دل سپردن به اين طبيعت زيبا و سبز منصرف مي‌كند. دليلش هم خيلي پيچيده نيست، حساسيت‌هايي كه هر سال درست مثل شكوفه‌هاي بهاري با آنها هم جوانه مي‌زنند.
حتما اين تجربه را داشته‌ايد يا افراد و بستگاني در نزديكي‌تان بوده‌اند كه با آغاز فصل بهار و زمان سبز شدن درخت‌ها، گلها و گرده افشاني آنها، هر زمان كه به دل طبيعت مي‌روند حساسيت شان بالا می‌گیرد، گاهي حتي آنقدر شديد مي‌شود كه ادامه ماندن در آن فضا برايشان غير ممكن مي‌شود.
اغلب نشانه‌هاي حساسيت‌هاي اين فصل هم شباهت زيادي به هم دارد.خارش و سوزش بيني و پيشاني، عطسه و سرفه‌هاي شديد، بسته شدن مجاري تنفسي بيني و سرخي و تورم چشم‌ها و گونه‌ها و ... . بله موضوع حساسيت‌هاي فصل بهار كه اغلب آنها را به نام «آلرژي» می‌شناسيم همه ساله با آغاز فصل بهار شروع شده و در نهايت در اواسط ارديبهشت ماه و اوايل خرداد به اوج خود می‌رسد.
هر چند همان طور كه از نام اين معضل پيداست اين حساسيت‌ها فصلي بوده و با تغيير فصل هم رفته رفته بهبود می‌يابند اما نحوه مدارا كردن با اين آلرژي‌ها و اطلاع پيدا كردن از راهكارهايي براي كاهش شدت آن می‌تواند در هرچه بهتر سپري كردن اين فصل تاثير به‌سزايي داشته باشد.
در گزارش امروز و فردای کیهان به موضوع حساسيت‌هاي فصل بهار و جزئيات و انواع آن و همين‌طور راهكارهايي براي بهبود اين معضل پرداخته‌ايم.
هر سرفه‌اي سرما خوردگي نيست
براي اينكه به موضوع آلرژي‌هاي فصل بهار بپردازيم قبل از هر چيزي بايد به اين موضوع اشاره كنيم كه خيلي از افراد مبتلا در زمان بروز علائم حساسيت‌هاي اين فصل قبل از هر چيزي به ويروس‌هاي رايج سرماخوردگي شك می‌كنند، در حالي كه مثلا ممكن است فردي كه سال‌هاي گذشته هيچ علايمي از آلرژي نداشته به يك باره امسال نسبت به اين فصل حساسيت نشان دهد.
به بيان ساده‌تر بسیاری از اوقات تشخیص سرماخوردگی از آلرژی بسیار سخت است و دليل آن هم بسيار ساده است. چون علائم هردو می‌توانند شبیه به هم باشند. اگر علائم سرما خوردگی شما بیش از دو هفته طول کشید به احتمال زیاد شما دچار آلرژی شده‌ايد.
دكتر سينا فروزش، پزشك عمومي درباره شباهت‌هاي سرما خوردگي و آلرژي و دلايل عدم تشخيص آن توسط افراد به گزارشگر كيهان مي‌گويد :«در وهله اول براي آسان‌تر شدن كار بايد به تفاوت‌هاي آلرژي و سرماخوردگي اشاره كرد. به طور كلي علايم آلرژي، آب ریزش بيني و احساس خفگی، عطسه و يا سرفه‌هاي مداوم، احساس خستگي و خواب‌آلودگي در تمام طول روز، گاهي تب و كسلي و خواب طول شب با دهان باز و ... هستند. اصطلاحا به رايج‌ترين نوع آلرژي فصلي در بهار «تب يونجه» مي‌گويند چون به دليل گرد و غبار و يا گرده افشاني گياهان ايجاد می‌شود. بنابراين يكي از ساده‌ترين راه‌هاي تشخيص سرما خوردگي از حساسيت فصلي توجه به علايمي از جمله خارش و سوزش در چشم‌ها و بيني است. يعني اينها علايمي است كه معمولا در سرما خوردگي بروز نمی‌كند و اگر فردي دچار آن می‌شود بايد به حساسيت يا همان آلرژي مشكوك شد.»
او در ادامه می‌افزايد:«اگرچه براي حساسيت‌هاي فصلي دلايل متفاوتي وجود دارد اما يكي از شايع‌ترين اين دلايل در اين فصل معمولا گرد و خاک و گرده افشانی گیاهان است. نبايد فراموش كرد كه خيلي از آلرژی‌ها به صورت ارثی و توسط ژن‌ها از پدر و مادر به کودک منتقل می‌شود.»
وی تصریح می‌کند: «علائم آلرژی می‌توانند در سنین خرد سالی،کودکی،نوجوانی یا بزرگسالی نمايان شوند و این در حالیست که اغلب آلرژی‌ها در سنین بزرگسالی بهتر شده و کاهش پیدا می‌کنند. بسیاری از افراد آلرژی‌های غذایی را پشت سر می‌گذارند، اما آلرژی‌های دیگر می‌تواند گاهي تا پايان عمر با فرد باقي بماند. بنابراين اصلا اين طور نيست كه همه افراد به يك شكل و از بدو تولد آلرژي را تجربه كرده باشند. مثلا ممكن است فردي تا 30 سالگي اصلا با علايم آلرژي برخورد نداشته باشد و بعد از اين سال‌ها يك مرتبه، در يك بهار با علايم آلرژي روبه رو شود. بنابراين يكي از مهمترين اقدامات در اين خصوص پي بردن به اين موضوع است كه بيماري فرد ويروس سرما خوردگي است يا آلرژي فصلي؟ يعني خود تشخيص اين موضوع كمك شاياني خواهد كرد به درمان و يا جلوگيري از شديدتر شدن اين مشكل.»
از بهار تا همه سال
حساسيت به طور كلي به معناي واكنش‌هاي فيزيولوژيك بدن به يك عامل محيطي است اما از آنجايي كه عده زيادي با شروع فصل بهار نسبت به گرده افشاني گياهان و درخت‌ها حساسيت نشان می‌دهند معمولا حساسيت‌هاي فصلي خصوصا فصل بهار در صدر اين حساسيت‌ها قرار دارد.
اما نبايد از كنار حساسيت‌هاي ديگر مثل حساسيت‌هاي غذايي يا دارويي و محيطي مثل آب و هوا و حساسيت ناشي از مو يا كرك بدن حيوانات به سادگي عبور كرد.چرا كه اغلب پزشكان و متخصصان بر اين موضوع هم عقيده هستند كه بيش از آنكه خود اين آلرژي‌ها نگران‌كننده باشد، نحوه درمان آن يا بعضا خود درماني‌ها و حتي بي تفاوتي‌هايي كه نسبت به آنها وجود دارد نگران‌كننده است و حتي می‌تواند مقدمه بروز بيماري‌هاي شديدتر تنفسي مثل آسم يا انواع بيماري‌هاي پوستي شوند.
دكترمحمود الياسي، فوق‌تخصص ایمونولوژی آسم وآلرژی با اشاره به برخي از نشانه‌هاي حساسيت‌هاي فصلي كه بايد بيشتر جدي گرفته شود به گزارشگر كيهان می‌گويد:«بيشتر اين آثار حساسيت‌هاي فصلي درچشم ها و دستگاه تنفسي بروز می‌كند. آبریزش بینی، ریزش اشک، سرفه و عطسه از جمله نشانه‌ها و پیامدهای آلرژی است که به علت مصرف داروها، مواد شیمیایی و حتی شرایط فیزیکی خاص ایجاد می‌شود.اين عامل محيطي می‌تواند منجر به ورم و التهاب چشم‌ها، گرفتگی دستگاه تنفسی فوقانی، خارش و آب ریزش بینی و سرفه، خس خس در دستگاه تحتانی تنفسی و تنگی نفس شود. بهتر است فرد با ديدن حتي دو مورد از اين علايم به طور همزمان حتما به پزشك مراجعه كند. بعضا ديده می‌شود خيلي‌ها با مصرف قرص‌ها و داروهاي ضداحتقان نظير آنتي‌هيستامين يا لوراتادين و يا ديگر داروهاي ضدآبريزش بيني و با همان درمان موقت اكتفا كرده و تصور می‌كنند يك سوزش گلو يا چشم ساده است در حالي كه برخلاف تصور عمومي بسياري از آلرژي‌ها بعضا تا سال‌ها در فرد نهفته می‌ماند تا زماني كه آن ماده غذايي يا دارويي حساسيت‌زا را مصرف نكند شايد اصلا متوجه اين آلرژي نشود.»
اين متخصص تغذيه و عضو هيئت علمي دانشگاه در ادامه تصريح می‌كند:«همان طور كه خودتان هم اشاره كرديد اين حساسيت اصلا تنها مختص فصل بهار و يا هر فصل ديگري نيستند. بلکه در تابستان و پاییز با خوردن برخی میوه‌ها مثل باقالي سبز و هندوانه، خربزه، انگور، گوجه فرنگی و توت فرنگی ممکن است آلرژی ظاهر شود. اما برخی غذاها هم هستند كه باعث افزایش یا کاهش عوارض ناشی از آلرژی خواهد شد؛ غذاهايي مثل سویا، تخم‌‌مرغ، ماهی، خربزه، گوجه‌فرنگی، گوجه‌سبز، کرفس و برخی شکلات‌ها از جمله برخی غذاهای تشدید کننده عوارض ناشی از آلرژی فصلی هستند. البته اين به معناي بي‌تاثيري تغيير فصل در اود كردن اين حساسيت‌ها نيست. مثلا زماني كه گرده‌های گلها و درختان وارد ریه می‌شوند، ممکن است منجر به بیماری آسم شوند که در این حالت بیمار باید تحت نظر پزشک مداوا شود. البته اسامي علمي متعددي براي اين نوع از حساسيت‌ها وجود دارد اما به طور عاميانه، اكثرا اين حساسيت را به عنوان «تب يونجه» می‌شناسند. به عبارت ديگر اين حساسيت فصلي ناشي از گرده افشاني گلها و گياهان با همين نام معروف است اما در واقع هيچ ارتباطي با يونجه ندارد بلکه هر نوع علف هرز یا گیاهی می‌تواند موجب بروز آن شود.»
حساسيت‌ها را جدي بگيريد
اگرچه دايره و گستره اين حساسيت‌ها و عوامل بروز آنها بسيار وسيع است اما از آنجا كه در اين گزارش مجال زيادي براي ورود به اصطلاحات و گفتارهاي پيچيده و تخصصي پزشكي وجود ندارد بايد به همان گفتمان ساده و عاميانه براي شناخت نسبي اين حساسيت‌ها اكتفا كرد.
همان طور كه اشاره شد، علت اصلی حساسیت‌های فصلی به ویژه در فصل بهار گرده افشانی گياهان و گلها و درختان است. و از آنجا كه هر منطقه جغرافيايي پوشش گياهي خاص خود را دارد طبيعي است كه اين حساسیت فصلی ناشی از گرده افشانی گیاهان به تناسب شرایط جغرافیایی وگیاهان آلرژی‌زای مناطق مختلف کشور متفاوت است.اما اين حساسيت‌ها تقريبا در تمام سال می‌تواند بروز كند و مشكلات زيادي را براي كساني كه با آن دست به گريبان هستند ايجاد كند.گرده‌افشانی درختان در بهار، علف‌ها و چمن‌ها در تابستان و درختچه‌ها و علف‌های هرز در فصل پاییز، اغلب علت اصلي بروزحساسیت‌های فصلی است. اما نكته بسيار مهم در اين خصوص بي‌توجهي و بي‌تفاوتي نسبت به اين حساسيت‌ها است كه در صورت شدت يافتن می‌تواند بيماري‌هاي جدي و گاهي حتي غيرقابل درمان براي فرد ايجاد كند.
ليلا روشنايي، كارشناس تغذيه و طب سنتي با اشاره به برخي مشكلات حساسيت‌هاي فصلي كه در صورت بي‌توجهي ممكن است وخامت بيشتري بيابد، به گزارشگر كيهان می‌گويد:«در واقع با يك جستجوي ساده در منابع ابتدايي پزشكي هم می‌توان به اين واقعيت پي برد كه اهمیت پیشگیری در آلرژی نسبت به سایر بیماری‌ها ۲ برابر است چرا كه متاسفانه می‌تواند زمینه‌ساز بروز آسم باشد. بنابراین کلید اصلی درمان آلرژی، پیشگیری است.»
وی ادامه می‌دهد: «آلرژی فصلی یا همان آلرژی بینی، علائمی مثل سرماخوردگی دارد اما دوره آن طولانی‌تر است و با آسم هم ارتباط زیادی دارد به طوری که احتمال ابتلا به آسم در کسانی که آلرژی بینی دارند ۴۰ درصد بیشتر از افراد معمولي است.اما در كنار اين نگراني می‌تواند تا حدودي هم نسبت به اين مشكل خوش بين بود چرا كه در مورد آلرژی‌های محیطی هم می‌توان گفت در بعضی از افراد به مرور زمان برطرف می‌شود مثل حساسیت به گرده گیاهان يا فصل‌هاي مختلف سال اما اين موضوع نسبي است و هيچ تضمینی وجود ندارد.بهترین راه براي گذراندن اين فصل سال بدون مشكلات متعدد، ایمونوتراپی یا دریافت واکسن آلرژی است که از میزان حساسیت فصلي تا اندازه زيادي كم می‌كند. هر چند معمولا به این صورت است که آلرژی‌های فصلی برای اولین بار در سنین کودکی پدیدار می‌شوند، اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند حدود 15 درصد از آلرژی‌های غذایی بعد از سن 18 سالگی ظاهر می‌شوند، مثل حساسیت به آجیل، یا ماهی. مثلا ممكن است فردي به دليل ژن موروثي با امکان ابتلا به آلرژی متولد شود، ولی واقعيتي كه وجود دارد اين است كه هیچ کس با آلرژی به دنیا نمی‌آید. بلكه بهتر است بگوييم آلرژي تا اندازه زيادي به محيط و شرايط فراهم‌كننده آلرژي بستگي دارد. در واقع هر چه بیشتر در معرض آلرژن‌ها قرار بگیرید، احتمال ایجاد واکنش نسبت به آنها بیشتر می‌شود. بسیاری از کودکان بین سنین 4 تا 6 سالگی علائم آلرژیک را از خود نشان می‌دهند، اما شروع آلرژی در بزرگسالی هم کاملا طبیعی است. مثلا تغيير در محيط زندگي يكي از دلايل عمده‌اي است كه باعث بروز آلرژي در بزرگسالي مي‌شود. بيمارهاي زيادي بعد از جابه جايي منزل يا محيط كار و يا حتي شهر محل سكونت خود متوجه تغييرات حساسيتي مي‌شوند كه همه اينها نشان از عوامل محيطي تشديد‌كننده آلرژي دارد. تمام اينها به اين معنا است كه هرچند ممكن است شروع آلرژي‌ها ساده و سطحي باشد اما قطعا نبايد به هيچ عنوان از كنار درمان آنها به سادگي گذشت چرا كه در اين صورت مطمئنا با بيمارهاي حادتري مثل آسم و بيماري‌هاي پوستي مواجه خواهيد شد.»