پرسش:
در روایات آمده است که هرگاه بهار را دیدید، بسیار از قیامت و روز حشر یاد کنید، سؤال اصلی این است که چه رابطه‌ای میان بهار و یاد قیامت وجود دارد؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سؤال، به ضرورت تامل و تفکر در خصوص آمدن فصل بهار و زنده شدن دوباره طبیعت تاکید کردیم که در پرتو آن به قدرت لایزال الهی و تصویری نمادین از روز رستاخیز و زنده‌شدن انسانها پی خواهیم برد. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی‌ می‌گیریم.
آثار یاد مرگ
برای اهل خرد بسیار تأمل برانگیز است که بیش از 1500 آیه از قرآن کریم به صورت مستقیم و غیرمستقیم به موضوع مرگ و جهان و زندگی پس از آن اشاره فرموده و در حقیقت مرگ و قیامت را در صفحه صفحة آیات نورانی خود، پیش چشم ما نهاده است.
در آموزه‌های قرآن و عترت، یاد مرگ و معاد از ضرورت‌ها و نیازهای همیشگی آدمیان شمرده شده و آثار و نتایج و خیرات و برکات پرشماری برای آن بیان شده است.
یاد مرگ و معاد انسان را نسبت به دنیای زودگذر و محدود بی‌رغبت می‌کند و او را به صفت والای زهد می‌آراید، بیماری مهلک حرص و طمع را معالجه می‌کند، دنیا را در نگاه انسان کوچک می‌سازد و او را به مقدار اندکی از دنیا قانع می‌کند. خواسته‌های ذلّت بار نفسانی را می‌میراند و زنگار غفلت از دل می‌زداید، باورهای راستین قلب را نسبت به وعده‌های الهی استوار می‌کند و سختی دل را به نرمی مبدّل می‌سازد. حاکمیت هوای نفس بر سرزمین وجود انسان را می‌شکند و دریای دل و جان را از آلودگی گناهان می‌پالاید، دلِ مرده را زنده می‌کند و مرگ را در نظر آدمی آسان می‌نماید.
یاد مرگ و قیامت آستانة تحمل انسان را در برابر ناملایمات و مصیبت‌ها بالا می‌برد و در وجود انسان تعادل روحی بر پا می‌کند.
با تذکر مرگ و جهان ابدی پس از آن، آدمی خود را برای راه دور و درازی که در پیش دارد آماده می‌کند و قدر فرصت‌های گران بها و لحظه لحظة عمر خویش را بیشتر می‌داند. اگر آدمی مرگ را همواره پیش چشم خود نَهَد و آخرت را در یاد آورد، خود به خود در نیکی‌ها با دیگران رقابت خواهد کرد و درصدد سرعت و سبقت در خیرات برخواهد آمد.
هرچه یاد قیامت بیشتر گردد، گرفتاری انسان در دام گناه کاسته می‌شود و محبت خداوند را نسبت به خود جلب می‌کند. یاد قیامت وسوسه‌های فکری را معالجه می‌کند و همّ و غمّ دنیوی را از دل انسان برطرف می‌سازد. یاد آخرت هم داروی دردهای روحی و معنوی و هم شفا و رهایی از چنگال آنهاست.
با تذکر مرگ و معاد آرزوهای دور و دراز و زمین گیر‌کننده به فراموشی سپرده می‌شود و پرندة بلند پروازِ روح از غل و زنجیر هوا و هوس رها می‌گردد. وقتی انسان به شگفتی بهار می‌اندیشد که در این فصل زیبا چگونه درختان که در پاییز و زمستان خشکیده‌اند و اثری از زندگانی در آنان دیده نمی‌شود دوباره حیات می‌یابند و سرسبز می‌شود، حیات پس از مرگ نیز برای او غیرقابل باور نخواهد بود، بنابراین بهار پاسخی برای کسانی است که به معاد با دیده تردید می‌نگرند.‌
بهار، پیام آور تعادل و زیبایی
با دیدن بهار، رحمت و محبت خداوند را به یاد می‌آوریم. چشمه مهر ایزد همواره به سوی آدمیان و همه موجودات، سرازیر است و ما اگر او و نشانه هایش را فراموش کنیم، او هرگز ما را فراموش نمی‌کند و با دگرگونی فصل‌ها نیز به جلوه گری قدرت بی‌پایانش می‌پردازد تا شاید دلی به یاد او افتد و به شوق او بتپد و بر اثر تماشای جلوه هایش، اشک شوق از چشمی جاری شود.  اساسا جهان هستی، آینه‌دار خداست و جمال پروردگارش را به تماشا گذاشته است. بهار نیز یکی از باشکوه‌ترین جلوه‌های خدا در جهان هستی است که می‌توان با تماشای آن، راهی به سوی خدا یافت و جمال پروردگار را به تماشا نشست.
دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی
حضرت آیت‌الله جوادی‌آملی در شرح دعای تحویل سال می‌فرماید: در بهار خداي سبحان دو کار انجام مي‌دهد؛ يکي اينکه خوابيده‌ها را بيدار کرده و دیگر اينکه مرده‌ها را زنده مي‌ کند. اين درخت‌ها در زمستان خواب‌اند ولي بهار که شد بيدار مي‌ شوند، وقتي بيدار شدند اين درخت مواد مرده را به عنوان غذا جذب مي‌ کند و به صورت خوشه و شاخه و برگ و ميوه در مي‌ آورد در حقیقت در اینجا مرده‌ها زنده می‌شوند...
جريان «مقلب القلوب و الأبصار» در قرآن دو جا ذکر شده و هر دو جا مربوط به مسئله معاد و قيامت است؛ يکي اينکه فرمود افراد کافري که دلهايشان را تطهير نکردند و آلوده است ما در قيامت دلهاي اينها را زير و رو مي ‌کنيم «وَنُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَأَبْصَارَهُمْ کَمَا لَمْ يُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ» دیگر اینکه در آيه 37 سوره مبارکه نور که از رجال الهي سخن به ميان مي‌آيد مي‌ فرمايد: رجال الهي کساني‌اند که: «رِجالٌ لا تُلْهيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ» اينها کساني‌اند که «يَخَافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ» اينها از روزي مي‌ترسند که دل‌ها زير و رو شده و چشم‌ها برگردانده مي‌شود که اين هم باز مربوط به مسئله قيامت است...
نتيجه بحث اينکه بهار انسان را به ياد قيامت مي‌اندازد و در قيامت اين کارها جزء خطرناک‌ترين کارهايي است که دامنگير تبهکاران مي‌شود و آن تقليب قلوب و تقليب ابصار است در تحويل سال که بهار است به خدا عرض مي‌ کنيم: اي خدايي که دل‌ها را زير و رو مي‌ کني، اي خدايي که چشم‌ها را زير و رو مي‌ کني، اي خدايي که شب و روز را مديريت مي ‌کني، اي خدايي که سال را به سال ديگر و حال را به حال ديگر تبديل مي‌ کني حال ما را به بهترين وجه تبديل کن تا ما گرفتار تقليب قلوب نشويم، گرفتار تقليب ابصار نشويم بلکه از احسن الأحوال بهره بگيريم؛ اين عصاره دعاست براساس تناسبي که بين بهار و معاد و حوادث تلخ معاد است، بهار و تحویل سال کاملاً يادآور جريان معاد است. پس اگر در روايات دارد وقتي بهار آمد به ياد معاد باشيد يکي از راه‌هاي تذکره معاد همين است که ما از تقليب قلوب و تقليب ابصار نجات پيدا کنيم.