صدیقه توانا
این روزها به هر جا که قدم می‌گذاری، زمزمه نو شدن و جابه‌جایی و خانه‌تکانی می‌‌شنوی، بهار همه را به حرکت، جنبش و تحرک وادار می‌سازد.
صدای پای بهار می‌آید، صدای تغییر، آب شدن تدریجی برف‌ها از کوهساران، نغمه گوش‌نواز جویبارهای کوچک و پیچ در پیچ، ترنم دلچسب آواز روح‌بخش پرندگانی که از لانه‌های‌شان بیرون زده‌اند یا از سفری طولانی به مأمن سال پیش خود بازگشته‌اند، همه چیز در حال دگرگونی و تغییر و نو شدن است، انسان، طبیعت، کائنات و چه انتخاب زیبایی برای نو شدن و تغییر و تحول سال در بهترین زمان ممکن.
در این میان خیلی از مادران و اعضای خانواده کلمه‌ای و عبارتی که مدام تکرار می‌کنند، «خانه‌تکانی» است، مراسمی که برای خود روزها و ساعت‌های متمادی وقت و انرژی را باید صرف آن نمود، رسم و کاری زیبا، پسندیده و دوست داشتنی با تمام زحماتی که به همراه دارد.
خانه‌تکانی از شستن و تمیز کردن شروع می‌شود و تا بازسازی و تغییر دکوراسیون و... ادامه می‌یابد. اما امسال بیاییم یک خانه‌تکانی به خانه‌تکانی‌‌های هر ساله خود اضافه کنیم، یک خانه‌تکانی که روح و روان خسته ما را پس از یک سال به طور معجزه‌آسایی متغیر و دوست‌داشتنی کند، این خانه‌تکانی برخلاف خانه‌تکانی‌های دیگر نه زحمت دارد و نه نیاز به مادیات! انتظار کمک زیادی از کسی هم نخواهی داشت و اصلا به تنهایی هر انسانی قادر به انجام آن خواهد بود. و نتیجه‌ای که از این خانه‌تکانی عایدتان می‌شود، سبکبال شدن روح و دل و جانتان است.
خانه‌تکانی سنتی قدیمی
با عادت‌های همیشگی
بچه‌ها را تا دم در بدرقه می‌کند، پسر کوچولوی دوست‌داشتنی‌اش 6 ساله است و شیرین‌زبان، به عشق مهد کودک هر روز 5 صبح از خواب بیدار می‌شود، به همراه پدر ساعت 8/30 از خانه بیرون می‌زند و دختر خانم خوشگلش هم با سرویس ساعت 7 صبح روانه مدرسه می‌شود. چرخی دور و بر خانه می‌زند، از آوار شدن کارها روی سرش دلگیر می‌شود، بدنش خسته و کوفته از شدت کار و خانه‌تکانی روزهای آخر سال است، تا یک استکان چای بخورد کارهای امروزش را در ذهن مرور می‌کند و لیست برنامه‌ریزی‌اش برای تمام شدن خانه‌تکانی‌اش تا هفته دوم اسفند را تلفنی برایم می‌گوید.
با خانم بهاره خیرالله پور به واسطه یکی از دوستان آشنا شدم. فقط کافی بود سوژه گزارش را به او بگویم خودش فهمید باید از کجا شروع کند چون ید طولایی در ریختن یک برنامه مناسب از اوایل اسفند ماه برای یک خانه‌تکانی دقیق و خوب دارد. وی ضمن اینکه اظهار می‌دارد امسال دستانش از شدت شست‌وشو و رفت و روب خیلی درد می‌کند، در مورد چگونگی خانه‌تکانی‌اش می‌گوید: «اول از آشپزخانه و کابینت‌ها شروع می‌کنم. تمام ظرف‌ها و وسایل داخل کابینت و کشوها باید بیرون آمده و با آب‌و وایتکس شسته و دستمال شود و دوباره مرتب چیده شود. بعد نوبت به اتاق بچه‌ها و کمدها می‌رسد و در آخر هم پذیرایی را تمیز می‌کنم.»
خیلی تعجب می‌کنم وقتی که می‌گوید تمام ظروف آشپزخانه را با آب و وایتکس می‌شویم. به او می‌گویم حتی ظرف‌های تمیز را! و ظرف‌هایی که داخل کارتن هستند! می‌خندد و می‌گوید: «بله از نظر من همه ظرف‌ها باید شسته شود، حتی ظرف‌هایی که شاید سالی یک بار هم مورد استفاده قرار نگیرد.»
تعجبم بیشتر می‌شود و به خانم خیرالله پور می‌گویم خب دوست عزیز چرا ظروف و وسایلی که به قول خودت سالی یک بار هم مورد استفاده‌ات نیست را به کسانی که نیاز دارند نمی‌دهی؟ و مهم‌تر از همه اینکه خودت را این قدر خسته می‌کنی؟ و در ماه آخر سال این قدر به سلامتی‌ات ضرر می‌زنی؟ می‌گوید: «نمی‌دانم والا عادت کرده‌ام دیگر، نمی‌شود کاری‌اش کرد.» و باز ادامه می‌دهد: «از یک طرف دیگر مادرم هم خیلی شاکی می‌شود که در این شرایطی که با کمبود آب مواجه هستیم اسراف می‌کنم.»
به او می‌گویم واقعا مادر درست می‌گوید شما هیچ فکر کرده‌اید که از یک خانه‌تکانی مهم غافل شده‌اید ضمن اینکه فکر می‌کنم به آن خیلی نیاز دارید؟ می‌گوید: «چطور؟!»
و در پایان صحبت تلفنی به او می‌گویم: «به قول بزرگترها در این موقعیت حساس قدری هم به خانه‌تکانی دلتان بپردازید و در مورد آن بیشتر فکر کنید. باید خانه‌تکانی را از دلتان آغاز کنید.»
ضرورت خانه‌تکانی دل
محیط ظاهری زندگی همان خانه‌ای است که در آن سکونت داریم، آن چهار دیواری واقعی وجود ما، همان دل آدمی است که اگر قرار است پاکیزگی صورت گیرد، باید از همان باطن خانه «دل» انجام شود.
حجت‌الاسلام امیر هدایتی پژوهشگر علوم و معارف اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه همان‌گونه که برای ایام عید خود را موظف به خانه‌تکانی می‌دانیم در توضیحات بیشتری می‌گوید: «به همان نسبت هم باید مراقب باشیم خانه دل از آلودگی‌ها و پلیدی‌ها مصون بماند.»
وی با تاکید بر اینکه برای احیای قلب و دل نیز به خانه‌تکانی نیاز است می‌گوید: «همان‌گونه که برای ایام عید اهتمام ویژه‌ای قائل هستیم و خود را موظف به خانه‌تکانی منزل می‌دانیم در عین حال هم موظف به مراقبت از خانه وجودی خود هستیم و همواره باید مراقبت کنیم که خانه دل از آلودگی‌ها و پلیدی‌ها مصون بماند.»
حجت‌الاسلام هدایتی با بیان اینکه برحسب غبارهایی که در دل می‌نشیند، خانه‌تکانی دل زمان‌های خاصی را می‌طلبد می‌گوید: «بعضی وقت‌ها دل احتیاج به مراقبت‌های خاص دارد، زمانی هم یک خانه‌تکانی اساسی می‌طلبد، به طور مثال در ایام ماه مبارک رمضان و اعتکاف خدای متعال یک فرصت فراغتی را در زندگی ما تعبیه کرده است که خانه‌تکانی دل بهتر انجام شود.»
از وی سوال می‌کنم چه ابزارهایی برای خانه‌تکانی دل لازم است که این پژوهشگر پاسخم را این‌طور می‌دهد: «همواره بزرگان و اولیای الهی بر مراقبه دل تاکید داشتند و اساسا نباید اجازه دهیم آلودگی‌ها وارد خانه دل شود. یکی از کارهایی که در خانه‌تکانی مد نظر قرار می‌گیرد این است که جلوی آمدن موش، سوسک و موجودات موذی را می‌گیرند مثلا توری می‌زنند تا مگس و پشه به داخل خانه نیاید، همین کار را انسان با قلب خودش انجام دهد و ورودی‌های دل را کنترل کند تا هر چیزی وارد دل نشود.»
حجت‌الاسلام هدایتی به عواملی که در خانه‌تکانی دل موثر است اشاره می‌کند و یادآور می‌شود: «یکی از آن موارد عبادت کردن است، عبادت کردن نورانیت برای دل ایجاد می‌کند و باعث می‌شود که پنجره قلب ما پاک شود، همچنین توبه کردن یکی از عوامل خانه‌تکانی دل است، توبه‌ای که آلودگی‌ها و پلیدی‌های گذشته وجود را پاک می‌کند.»
وی در ادامه موعظه را از دیگر ابزارهای خانه‌تکانی دل می‌داند و در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «ما احتیاج داریم که از دیگران هم در این زمینه کمک بگیریم تا دل خود را تمیز و زنده نگه داریم همان‌گونه که در تمیز کردن خانه از دیگران کمک می‌گیریم، مخصوصا هنگامی که انسان موعظه را دریافت می‌کند بهتر تاثیر می‌گذارد و تکان می‌خورد چرا که آن اثری که در شنیدن است در آموختن نیست.»
حجت‌الاسلام هدایتی در ادامه به روایتی از حضرت علی(ع) به فرزند بزرگوارشان امام مجتبی(ع) در مورد موعظه می‌گوید: «آن حضرت فرمودند: انسان اگر موعظه و حرف حساب را نشنود و دل خویش را بر روی موعظه نگشاید، این دل آرام آرام از بین می‌رود بنابراین باید از مرگ تدریجی دل جلوگیری کنیم که این امر اختصاص به یک روز در سال ندارد.»
وی با اشاره به اینکه بهترین اقدام عملی برای احیا و زنده کردن دل در سایه خانه‌تکانی، مراوده مستمر با انسان‌های خوب و کتاب‌های اخلاقی است، می‌گوید: «در وهله اول فرد باید از کارهای حرامی که به آنها عادت کرده مانند دروغ گفتن که ناشی از طمع، رسیدن به مال و... است دوری کند، بنابراین می‌تواند آرام آرام این رذیله اخلاقی را از خود دور کند.»
وی می‌افزاید: «همچنین تقویت ایمان به خدا هم باعث می‌شود که انسان در مشکلات و مصایبی که به او می‌رسد، افسرده و دلمرده نشود، به اصطلاح کشتی‌هایش غرق نشود. به طور مثال اگر دید دوستش یک موفقیت مادی برایش فراهم شده است، حسادت نمی‌کند چون احساس می‌کند که خدای متعال به سبب آن موقعیت او را می‌آزماید، بنابراین توجه به ترک محرمات و انجام واجبات شاه‌کلید خانه‌تکانی دل است.»
زدودن گرد و غبار از کاشانه دل
خانه ما با گرد و غبار و دود و خاک آلوده می‌شود و خانه دل ما گاه با گناه و معصیت، پس برای این که خانه‌ای تمیز و دلی آرام داشته باشیم از همین حالا که هنوز فرصت داریم، باید آستین همت بالا بزنیم.
مریم مظهری کارشناس ارشد مسائل تربیتی و مشاور خانواده در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان ضمن توصیه به مردم در مورد چند و چون این خانه‌تکانی توضیحاتی می‌دهد و می‌گوید: «در این بهار بیاییم دانسته و نه از روی احساس و چشم و هم‌چشمی، دست به یک خانه‌تکانی اساسی بزنیم، خانه‌تکانی از نوع شخصی و منحصر به فرد. در این خانه‌تکانی می‌توان نگرش و دیدگاه‌های غلط را تغییر داد.»
خانم مظهری در تکمیل صحبت‌هایش خاطرنشان می‌کند: «در آستانه بهاری دیگر به خود بیاییم و نیک و عمیق بیندیشیم، به گذشته‌ها برگردیم، ناراحتی‌ها، بغض‌ها، کینه‌ها و کمبودهای عاطفی و نابسامانی‌های روحی، همه و همه را در مقابل دیدگان خود قرار دهیم و ببینیم چه چیزهایی خانه دل را به مکانی تلخ و سرد مبدل کرده است؟»
وی در ادامه تاکید می‌کند: «خانه دل باید ساده باشد، صمیمی و آرام و خالی از انواع بغض‌ها و کینه‌ها و سرشار از محبت و دوست داشتن‌ها. خانه دل باید صاف، صیقلی و گرم باشد و مهربان و در نهایت، خانه دل باید زیباترین و بانشاط‌ترین جلوه‌های بصری و معنوی را دارا باشد، پس در آستانه این بهار دلپذیر هیچ کجا برای خانه‌تکانی، مناسب‌تر و واجب‌تر از دل نیست.»این کارشناس مسائل تربیتی در ادامه ضمن بیان توضیحاتی به چگونگی این خانه‌تکانی دلی اشاره می‌کند و می‌گوید: «دستور اول در خانه‌تکانی دل بیرون ریختن تمامی نابسامانی‌ها، خاطرات بد و آزاردهنده و ناراحتی‌هایی است که سالیان سال است آن را در دل نگاه داشته‌ایم، پاک کردن دل از بغض‌ها، حسد‌ها، کینه‌ها و ناملایمات، نباید وقت زیادی از ما را به خود اختصاص دهد.»
خانم مظهری می‌افزاید: «باید به گوشه دل سر بزنیم، پلیدها را با هوشیاری، هر کجایی که خود را پنهان کرده باشند، پیدا کنیم و آنها را با معجونی از لبخند، بخشش و مهربانی، از دل بیرون برانیم، این خانه‌تکانی کار چندان سختی نیست و باید در عین ظرافت، دقت به سرعت انجام پذیرد.»
وی می‌گوید: «خانه‌تکانی را از بیرون راندن‌ها شروع کردیم و حالا نوبت به جابه‌جایی و تغییرات وسیع و اساسی است. خانه‌تکانی دل با بیرون راندن تمامی بدی‌ها و جایگزین نمودن هر آن چه نام و نشانی از خوبی‌ها دارد، به انتهای خود نزدیک می‌شود و با چند جابه‌جایی کوچک دست‌کم برای یک سال آینده، دل را از گزند پلیدی‌ها رهایی بخشیم.»
این کارشناس در ادامه می‌گوید: «یادمان باشد خانه‌ای زیبا و دوست داشتنی است که صاحب‌خانه‌اش دلی پاک، آرام و مهربان و خالی از تمامی بدی‌ها داشته باشد. از یاد نبریم، الان نوبتی هم که باشد نوبت خانه‌تکانی دل است. خانه هرچه زیبا، هر چه خوش‌آب و رنگ و مجلل، وقتی زندگی در آن لطف دارد که ساکنانی داشته باشد با دل‌هایی مهربان و خالی از تمامی بدی‌ها. پس بیاییم امسال پیش از خانه‌تکانی هرچه زودتر  به سراغ دل‌هامان برویم و خانه‌تکانی را از آنجا آغاز کنیم.»
فرصت را غنیمت شمارید
انسان هر روزه فرصت دارد تا خودش را بر میزان و ترازوی حق قرار دهد و میزان و قدر خویش را به وزن حق بازشناسد و بداند تا چه اندازه نسبت به حق گرایش و گریزش و قرب و بعد داد.
حجت‌الاسلام خلیل منصوری پژوهشگر مسائل دینی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در مورد خانه‌تکانی دل برایمان این‌طور توضیح می‌دهد: در اصول اسلامی بر مراقبت در طول روز و محاسبه هنگام شب و مواخذه پس از محاسبه تاکید شده است. اصولا تقوا که در فارسی به آن پرهیز می‌گویند تنها اجتناب نیست، بلکه هم‌ چنان که از این عبارت فارسی پرهیز غذایی فهمیده می‌شود، پرهیز به معنای مراقبت است؛ زیرا کسی که پرهیز غذایی دارد، نسبت به برخی از غذاها اهتمام دارد که استفاده کند و نسبت به برخی آنها اجتناب ورزد و دوری نماید. پس پرهیز واقعی و تقوای الهی به این است که انسان در طول روز مراقبت باشد تا آنچه را که به عنوان واجبات و مستحبات است بجا آورد و آن‌چه به عنوان محرمات و مکروهات است ترک نماید.
در هنگامه شب باید ببیند تا از مسیر رفته تا چه اندازه پیش رفته یا عقب نشسته یا درجا زده است. پس اگر پیش رفته خدا را شکر و سپاس گوید و حمد خدا بجا آورد و چون عقب نشسته خود را مواخذه نموده و علل و چرایی را شناسایی و برای تدارک آن چاره‌اندیشی کند و اگر درجا زده برای حرکت بیشتر تلاش کند و سبقت و سرعت را مبنای خود قرار دهد که در آیات قرآنی به عنوان صفات مومن دانسته شده است.