اطاعت‌پذیری از ارزش‌ها(پرسش و پاسخ)
پرسش:
فرآیند اطاعت پذیری و تبعیت مردم از ارزش‌ها در جامعه چگونه شکل می‌گیرد؟
پاسخ:
فرآیند اطاعت پذیری و تبعیت مردم از ارزش‌ها به دو شکل ممکن است صورت پذیرد:
1ـ شناخت، محبت و تبعیت
در این فرآیند مردم ابتدا باید ارزش‌ها را مورد شناسایی قرار داده و با شناخت جامع و مانع منظومه‌ای از ارزش‌های الهی و انسانی را در قالب یک مکتب برای خود مورد مطالعه و شناخت قرار دهند. هرچقدر میزان این شناخت بالاتر و عمق آن بیشتر و دقیق‌تر باشد، به همان اندازه گام‌های بعدی اطاعت پذیری را که شامل محبت گرایی و تبعیت پذیری باشد، بهتر و کامل‌تر برمی‌دارند. و برعکس اگر میزان معرفت و شناخت اندک و یا ناقص باشد، روند محبت گرایی و اطاعت‌پذیری را مخدوش و متزلزل می‌کند.
قرآن کریم در سوره آل عمران آیه 31 می‌فرماید: «قل ان کنتم تحبون الله فاتبعونی یحببکم الله ...» اگر خدا را دوست دارید، مرا اطاعت کنید. که خدا نیز شما را دوست می‌دارد. در این آیه شریفه محبت خدا و سپس تبعیت پذیری از پیامبر خدا مطرح شده است. و بدیهی است که این دو مرحله متأخر از شناخت خدا قرار می‌گیرد زیرا تا زمانی که شناختی صورت نگیرد محبتی بوجود نمی‌آید و زمانی که محبت واقعی بوجود آمد اطاعت پذیری در جهت منویات محبوب، خود را در سلوک و رفتار انسان نشان می‌دهد.
نکته ظریفی که در این آیه وجود دارد، این است که می‌فرماید اگر «اللّه» را دوست دارید، مرا اطاعت نمایید و محبت را بر «اللّه» قرار می‌دهد و نه بر دیگر اسمای حسنای الهی و این بدان معناست که اگر تمامی حق را دوست دارید، نه بخشی از آنچه خوشایند شماست، مرا پیروی نمایید.
نکته ظریف دیگری که در این آیه کریمه است، توجه به وحدت حب می‌باشد. خداوند می‌فرماید اگر «اللّه» را دوست دارید، مرا اطاعت کنید و نمی‌فرماید «اللّه» را اطاعت کنید. انسان با حب و اطاعتی که با کرنش باشد به وحدت در حب می‌رسد. چنین حب و وحدتی است که «ولایت پذیری» می‌آفریند. این حب و اطاعت است که ارزش‌ساز می‌شود. بنابراین در صورتی که اطاعت مردم به سبب معرفت و محبت باشد، جامعه ولایی می‌گردد و اطاعتی که از سر ترس باشد یا قوانین و مقررات آن را ایجاب نماید، پشتوانه معرفتی و ولایی ندارد و کسی که به سبب ترس از توبیخ، اطاعت پذیر می‌شود، در واقع سربازی معمولی است و برای تمامی مردم دنیا امر مرسومی است اما این محبت و عشق است که دستور نمی‌پذیرد و اسم و رسم ندارد و چشم، گوش و مصلحت سنجی نمی‌خواهد.
در مسلمانی که باور، رفتار و کردار بر مدار شناخت حق و از روی محبت باشد، عشق و ولایت زاییده می‌شود و رابطه میان بنده با خدا و بنده با مردم و بنده با خود گرم می‌گردد. هم اینک تنها کشوری که طلایه‌دار فرهنگ محبت و ولایت است، ایران اسلامی می‌باشد. کشور ما باید به نام مبارک پیامبر گرامی اسلام(ص) و اهل بیت مکرم آن حضرت فرهنگ‌سازی کند و مهد شکوفایی دیانت به شمار رود و پایه حکومتی خود را براساس شناخت، حب و اطاعت از آموزه‌های ناب اسلام استوار نماید و از دنیا و ابرقدرت‌های آن باکی نداشته باشد.
2ـ زور، تهدید، تطمیع و ...
در این فرآیند اطاعت پذیری و تبعیت مردم از ارزش‌های حاکم بر جامعه براساس معیارهایی همچون تهدید، زور، فشار، تطمیع، منفعت گرایی، مصلحت‌سنجی و ... شکل می‌گیرد و معمولا جوامعی که ارزش‌های الهی و انسانی در آنها حاکم نیست از چنین روش‌ها و سازوکارهایی استفاده می‌کنند که براساس تجارب علمی و تاریخی چنین اطاعت و تبعیت پذیری هیچ‌گاه دائمی و با ثبات نبوده و متزلزل و شکننده خواهد بود.