گروه گزارش
 هزینه‌های درمانی دندانپزشکی سال‌هاست که به یکی از معضلات جدی حوزه سلامت مردم جامعه تبدیل شده است.
از یک طرف میانگین سلامت و چکاپ‌های مداوم دندانپزشکی هر سال در مقایسه با سال قبل پایین‌تر ‌‌می‌آید که این موضوع ‌‌می‌تواند عواقب نگران‌کننده‌ای از جمله کاهش سن بیماری‌های دهان و دندان به دنبال داشته باشد و از طرف دیگر هزینه‌های درمانی این حوزه نیز مدام در حال افزایش است.
موضوعی که هموطنان زیادی را نگران کرده است چرا که معمولا بیمه‌ها زیر بار پرداخت این هزینه‌ها نمی‌روند یا دست‌کم مبالغ اندکی از آن را متقبل ‌‌می‌شوند. این در حالی است که به گفته دندانپزشکان در صورت عدم رسیدگی و ترمیم به موقع دندان پوسیدگی آن منجر به عفونت و از بین رفتن ریشه‌های عصبی و در نهایت از دست دادن دندان ‌‌می‌شود.
 همان‌طورکه از ظاهر امر پیداست، این معضل درمانی بیشتر به یک سیکل معیوب تبدیل شده است که نه با شعار‌های بهداشتی و سلامتی همخوانی دارد و نه با درآمدهای ماهانه و سبد هزینه‌های درمان خانواده. از طرفی ‌‌می‌توان اذعان کرد اغلب افراد جامعه به نوعی درگیر معضل خدمات پزشکی خود در حوزه دهان و دندان و هزینه‌های بسیار سنگین آن هستند.
در این قسمت از گزارش نگاهی انداختیم به  چرایی نقش کم‌رنگ بیمه‌های درمانی در حوزه سلامت دندان و راهکارهای جایگزین برای کاهش این روند.
طرح تحول در ابتدای راه
همان طور که اشاره شد به جرات ‌‌می‌توان گفت دندانپزشکی یکی از خدمات بهداشتی پایه‌ای است که بالاترین رقم پرداختی را از جیب مردم دارد و بیش از 95 درصد هزینه را بیمار و خانواده‌ها پرداخت می‌کنند و مهم‌تر از آن اینکه بیمه‌ها در این بخش کمترین ورود را داشته‌اند و هزینه‌های بالای این حوزه و البته تعداد زیاد دندان‌های پوسیده هم مشکل بزرگی در حل این بحران محسوب ‌‌می‌شود.
در روز‌های پایانی سال 92 دولت اعلام کرد خدمات پایه دندانپزشکی مشمول بیمه درمانی خواهد شد. مراکزی که تعداد آنها به قدری کم و محدود بود که کمتر از نیم‌درصد جمعیت کشور می‌توانستند از این خدمات استفاده کنند! اما سرانجام با وجود تمام موانع، در سال جدید طرح تحول در حوزه دندانپزشکی هم کلید خورد، طرحی که بیش از همه کمک بیمه‌ها و البته مساعدت بخش خصوصی را نیاز دارد.
دبستانی‌ها تحت پوشش طرح سلامت دهان و دندان
سیدحسن قاضی‌زاده ‌هاشمی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، این طرح را مربوط به موضوع پیشگیری در سنین مدارس عنوان کرده و درباره جزئیات این طرح در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها چنین ‌‌می‌گوید: موضوع این مرحله از طرح تحول نظام سلامت در حوزه سلامت دهان مربوط می‌شود به افرادی که در سن مدارس ابتدایی قرار دارند و ظرف یک سال و نیم تمام بچه‌های دبستانی ما تحت پوشش طرح سلامت دهان و دندان قرار می‌گیرند.
وزیر بهداشت و درمان با بیان اینکه اقداماتی که در تحول سلامت دهان و دندان صورت می‌گیرد مربوط می‌شود به اقدامات پیشگیری از پوسیدگی و ترمیم پوسیدگی تاکید ‌‌می‌کند‌: «قصد داریم تا کودکان زیر 14 سال را نیز تحت پوشش بیمه قرار داده و در استفاده از خدمات دندانپزشکی حمایت کنیم. البته امیدواریم تا پوشش‌های حمایتی بیمه‌ها افزایش یافته و افراد بزرگسال نیز بتوانند از خدمات دندانپزشکی بهره‌مند شوند. همچنین تعرفه خدمات دندانپزشکی تا پایان امسال مشخص و ابلاغ می‌شود. ساماندهی وضعیت بازار تجهیزات و مواد مصرفی در دندانپزشکی از جمله برنامه‌های عادی ما است.»
وزیر بهداشت و درمان از راه‌‌اندازی کلینیک‌های تخصصی دندانپزشکی به تعداد هزار عدد در شهرها و هزار عدد در روستاها اشاره ‌‌می‌کند و ‌‌می‌گوید: «570 بیمارستان دولتی در سراسر کشور مجهز به درمانگاه دندانپزشکی می‌شوند. آن چیزی که بناست در طرح تحول سلامت دهان و دندان اجرا شود، موضوع پیشگیری است. چرا که 93 تا 95 درصد خدمات حوزه دندانپزشکی به بخش خصوصی مربوط می‌‌شود و دولت در این زمینه رقیب جدی برای بخش خصوصی به شمار نمی‌رود.»
 وی همچنین تصریح ‌‌می‌کند: «ما باید خدمات دولتی را گسترش دهیم، چرا که در این زمینه اکنون رقابتی وجود ندارد و نیاز است که بخش دولتی نیز وارد شود. امیدواریم که بیمه‌‌‌ها توانمند شده و بتوانند از خدمات دندانپزشکی حمایت کنند اما متاسفانه مردم در حوزه دندانپزشکی برای پیشگیری هزینه نمی‌کنند و این مشکل ما است. متاسفانه مشاهده می‌شود که بسیاری از افراد 50 سال به بالای ما دندان‌های پوسیده یا کشیده دارند که نشان می‌دهد آنها به موضوع پیشگیری توجه چندانی نداشته‌اند.»
پیشگیری مهم‌تر از درمان
همان‌طور که در اظهار نظر وزیر بهداشت و درمان در حوزه طرح تحول سلامت دهان و دندان هم پیداست موضوع پیشگیری، یکی از مهره‌های اصلی و گمشده این طرح است. به طوری که متاسفانه سالانه عده زیادی از هموطنان خصوصا در مناطق محروم و دور از دسترس تنها به دلیل عدم فرهنگ‌سازی و آگاهی کافی در زمینه اهمیت نگهداری و حفظ سلامت دهان و دندان در سنین خیلی پایین دندان‌های مهم خود را از دست ‌‌می‌دهند. دندان‌هایی که طبق آخرین بررسی‌ها فقط در شهر تهران هزینه کاشت آن (ایمپلنت) چیزی نزدیک به 2 میلیون تومان تمام ‌‌می‌شود.
دکتر رضا نورمحمد، دانشجوی سال آخر پزشکی عمومی است.او که مدت‌ها در حوزه‌های مختلف سلامتی از جمله دهان و دندان به مردم مناطق محرومی مثل برخی روستاهای ایلام و خوزستان، کمک‌رسانی و امداد انجام داده است، درخصوص اهمیت اطلاع‌رسانی و پیش‌آگاهی درباره اهمیت سلامت دندان به گزارشگر روزنامه کیهان ‌‌می‌گوید: «تقریبا الان تمام پزشکان رشته‌های مختلف خصوصا متخصصین گوارش بر این باور هستند که بسیاری از بیماری‌های گوارشی ریشه درعدم دندان‌های سالم و یا نگهداری مناسب از دندان دارد. متاسفانه این موضوع با وجود تمام هزینه‌هایی که بر دوش نظام سلامت است آنچنان که باید خصوصا در مناطق محروم فرهنگ‌سازی نشده است. به طوری که ما و همکاران بارها و بارها در روستاهای مختلف شاهد این موضوع بودیم که عده زیادی با وجود سن خیلی کم، دندان خود را از دست داده بودند و اکثرا به علت عفونت‌ها و پوسیدگی‌های شدید و از طرف دیگر نبود امکانات کافی، امکان حفظ دندان آسیب‌دیده را نداشتند.»
این دانشجوی پزشکی در ادامه تاکید ‌‌می‌کند: «در این مناطق ما با مشکلات زیادی مواجه هستیم. از یک طرف عدم دسترسی مناسب به لوازم و تجهیزات به روز و استریل و از طرف دیگر تعداد بی‌شمار مراجعان که امکان این خدمات‌دهی را ظرف یک مدت کوتاه کمی محدود ‌‌می‌کند. خیلی از محل‌هایی که برای استقرار ما و همکاران در نظر گرفته ‌‌می‌شود، فاقد امكانات اوليه است و حتي در مواردي، هيچ امكاني براي استريل و ضدعفوني كردن لوازم مصرفی وجود ندارد. حتی یونیت‌هایی که در خانه‌های بهداشت مناطق دورافتاده و محروم وجود دارد، تقریبا جزو ابتدایی‌ترین و ناکارآمدترین یونیت‌های دندانپزشکی است. یا مثلا تعداد کمی از این خانه‌های بهداشت به بخش‌های جانبی دندانپزشکی در شهرهای بزرگ از جمله بخش لابراتوار یا قالب‌گیری و ساخت دندان مجهز هستند. خب طبیعی است که اگر قرار باشد پزشک برای یک عکس ساده کیلومتر‌ها از روستا را طی کند، انگیزه چندانی برای ادامه فعالیت در این مناطق نخواهد داشت. دولت از یک‌سو بايد شرايطي را فراهم كند كه فعاليت در بیشتر این نقاط محروم براي دندانپزشكان جذاب باشد و از سوی دیگر با ترویج فرهنگ توجه به سلامت دهان و دندان به مردم این مناطق کمک کند تا هزینه کمتری صرف ترمیم و درمان کنند. راهکارهای مختلفی ‌‌می‌تواند وجود داشته باشد، اما مثلا توزیع رایگان مسواک و نخ دندان و دهان‌شویه و نصب علائم هشداردهنده و آموزش ویژه به گروه خردسالان در مدارس همه و همه ‌‌می‌تواند در ترغیب مردم این نواحی به توجه ویژه به نگهداری از دندان‌ها مفید باشد.»
وقتی سن دندان پوسیده
 پایین ‌‌می‌آید
متوليان سلامت همیشه بر این باور بوده‌اند كه به علت ضعف فرهنگ خودمراقبتي و عدم اطلاع‌رسانی و آموزش‌های بهداشتی کافی در کشور، بخش عمده‌اي از بودجه سلامت براي درمان هزينه مي‌شود در حالي كه كشورهاي پيشرفته دنيا، سال‌هاست كه نسبت به سرمايه‌گذاري‌هاي كلان در حوزه پيشگيري و اقدامات موثر در زمینه فرهنگ رفتارهاي پيشگيرانه در خانواده‌ها مدعي هستند.
نتايج آخرين تحقيقات وزارت بهداشت كه البته چندان هم جديد نيست نشان مي‌دهد كه ٦٠ درصد از كودكان ١٢ ساله كشور دندان پوسيده دارند و به طور متوسط مي‌توان در دهان هر كودك ١٢ ساله ايراني حداقل دو دندان پوسيده سراغ گرفت.
نتايج تحقيقات يك دهه قبل وزارت بهداشت در مورد سطح بيماري‌هاي دهان و دندان در ميان بزرگسالان كشور هم نشان داده كه تقريبا ٨٠ تا ٩٠ درصد مردم ايران حداقل يك دندان پوسيده دارند. آماری که به راستی نگران‌کننده است و شاید حتی نگران‌کننده‌تر هم شود زمانی که هزینه‌های درمان این دندان‌های پوسیده روز به روز در حال افزایش است و در نتیجه بسیاری از افراد ترجیح ‌‌می‌دهند به ناچار قید دندان داشتن خودشان را بزنند تا اینکه هزینه‌های میلیونی صرف نگهداری از آن کنند‌!
پروانه حیاتی مددکار اجتماعی و مربی بهداشت و فعال در خانه‌های بهداشت شهرستان‌های محروم استان اردبیل است.
او درباره تاثیرات پیشگیری از پوسیدگی دندان به جای درمان خصوصا در گروه سنی کودکان، به گزارشگر کیهان ‌‌می‌گوید: «همان‌طور که در طرح تحول سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت نیز آمده است، ما ‌‌می‌توانیم از تجربه موفق کشورهای دیگر در این زمینه استفاده کنیم و آنها را به عنوان یک الگوی موثر به کار گیریم. در همین طرح هم گروه هدف خردسالان و کودکان و در مرحله بعدی دانش‌آموزان هستند که با اجرای اقدامات پیشگیرانه مثل معاینه و ترمیم به موقع دندانپزشک مانع گسترش سطح و عمق پوسیدگی ‌‌می‌شود و در نتیجه نیازی به هزینه‌های بالا در سنین بالاتر برای ترمیم یا عصب‌کشی یا کاشت و .... نیست. به نظر من این کار ‌‌می‌تواند طرح بسیار موفقی باشد که هزینه‌ها بیش از آنکه صرف درمان شوند در سنین پایین‌تر صرف پیشگیری و حتی آموزش بچه‌ها شود. با نگاهی به آمارها ‌‌می‌بینیم که به طور کلی ما در شاخص سلامت دندان رتبه چندان خوبی نداریم حالا زمانی که ساکنان شهرهای بزرگ آن هم با حق دسترسی به دندانپزشکان سرشناس و مطب‌های مجهز، چنین وضعیت نگران‌کننده‌ای در درمان دندان دارند، دیگر از ساکنان روستاها و شهرهای کوچک چه توقعی ‌‌می‌توان داشت؟!»
این فعال حوزه سلامت در ادامه ‌‌می‌افزاید: «در مجموع به نظر ‌‌می‌رسد در حوزه سلامت دندان، نابرابری زیادی هم وجود دارد. مثلا در شهرهاي بزرگ، توزيع خدمات تخصصی و حتی گاهی بیشتر از نیاز ساکنان یک منطقه، امكان وسیع‌تری براي ارايه خدمت‌هاي تخصصي و پيشگيرانه و درماني را ایجاد كرده است در حالي كه همین موضوع جای انتقاد زیادی دارد که چرا باید چیزی حدود ٨ هزار دندانپزشك فقط در شهر تهران فعال باشند؟ همین موضوع، یعنی تجمع دندانپزشكان در شهرهاي بزرگ، ساكنان مناطق محروم و روستایی را در واقع از دسترسی به خدمات تخصصي دندانپزشكي محروم كرده است. اما در حال حاضر یکی از مهم‌ترین موضوعات بحث پیشگیری به جای درمان است که در همین طرح تحول به آن به خوبی پرداخته شده و امیدواریم با همان جزئیات هم اجرایی شود. اگر هزینه در بخش بهداشت و پیشگیری پرداخت شود، نتایج بسیار ثمربخشی در کاهش هزینه‌های درمان ایجاد می‌کند. چرا که اگر دولت به بخش درمان‌های دندانپزشکی ورود کند آن‌قدر نیاز زیاد است که هر چقدر هم هزینه کند، کم است. در حال حاضر بیشتر از هزینه، این مهم است که برنامه‌های هدف به خوبی ترسیم شوند و به جای هزینه‌ای که قرار است چه در قالب خصوصی و چه دولتی صرف درمان شوند حتی اگر وزارت بهداشت از بیماران حمایت کند، این هزینه صرف پیشگیری و آموزش در سطح گسترده کشوری شود.»