محمد مهدی رشادتی
امام‌حسن عسکری(ع) فرمود: و لا تمازح فیجتری علیک. شوخی مکن تا بر تو جسور نشوند.
(تحف‌العقول ص 516)
زیاده‌روی و مداومت در شوخی کردن مذموم است. اما در حد کم و با شرط اینکه همراه با دروغ، غیبت، رنجش دیگران، شرمندگی و تمسخر مردم نباشد، امری است پسندیده که از آن به بذله‌گویی تعبیر می‌شود و موجبات شادمانی و نشاط افراد را فراهم می‌کند.
رسول‌اکرم(ص) فرمود: من شوخی می‌کنم اما در شوخی‌ام جز سخن حق نمی‌گویم. نقل می‌کنند امیرالمومنین(ع) مکرر مزاح می‌فرمود تا آنجا که منافقین این را برای او عیب و نقص می‌شمردند. روزی حضرت با سلمان شوخی کردند. سلمان گفت: این است که خلافت تو را به مرتبه چهارم انداخت. (معراج السعاده ص 465) از امام‌صادق(ع) منقول است که «ضحک المومن تبسم» خنده مومن، لبخند زدن است. (نصایح لقمان حکیم ص 254) خنده پیامبر(ص) و ائمه(ع) تبسم بود، بطوری که فقط دندان‌ها دیده می‌شد بدون اینکه صدا و قهقهه داشته باشد.
مضرات شوخی زیاد
از جمله پیامدهای منفی شوخی زیاد عبارت است از: موجب ریختن آبرو است و انسان را خوار و کوچک می‌کند.
گاه موجبات دشمنی و قهر دوستان را فراهم می‌سازد. ممکن است باعث خجل نمودن و آزردن برادران شود. دین را ذوب می‌کند همچنانکه آب، نمک را در خود حل می‌نماید. نور ایمان را از انسان می‌گیرد و مروت و مردانگی او را سبک می‌سازد و از همه مهمتر توجه انسان را از آخرت دور می‌کند. پیامبر(ص) تاکید می فرمود: اگر آنچه را که من می‌دانم شما نیز می‌دانستید، قطعا زیاد گریه می‌کردید و کم می‌خندیدید.
شخص بزرگی به فرزندش گفت: پسرم، با مردان و اشخاص بزرگ شوخی نکن زیرا ممکن است که کینه تو را به دل بگیرند و با انسانهای فرومایه و کم‌ظرفیت نیز مزاح نکن زیرا ممکن است نسبت به تو جرأت و جسارت پیدا کنند. (معراج السعاده صص 466 - 465 و مجموعه ورام ج 1 صص 219-216 و آداب معاشرت صص 94-93)
نمونه‌هایی از شوخی‌های سالم
نقل می‌کنند. بانویی نزد پیامبر(ص) آمد و از شوهرش شکایت کرد. حضرت فرمود: شوهرت را نمی‌شناسم، راستی همان کسی است که در چشمش سفیدی هست؟ گفت: نه، چشم‌های شوهرم سالم است و سفیدی ندارد.
فرمود: آیا دور سیاهی چشم را سفیدی فرا نگرفته؟ گفت آری چشم همه مردم چنین است. فرمود: منظور من هم همین است. وقتی حضرت با این کار اورا خوشحال کرد، مطالبی فرمود تا پیش خانواده برگردد و با شوهر خویش سازگار باشد. (داستانهای روایی ص 495)
زنی خدمت رسول خدا(ص) آمد و گفت: به من شتری بدهید تا سوارش شوم. فرمود: یک بچه شتر به تو می‌دهم. زن گفت: بچه شتر به چه کار من می‌آید؟ نمی‌توانم سوارش شوم. فرمود: مگر شتری هست که بچه شتری نباشد؟
روزی رسول اکرم(ص) با علی(ع) مشغول خوردن خرما بودند. حضرت خرما می‌خورد و هسته‌اش را جلو علی(ع) می‌گذاشت. وقتی دست کشیدند، تمام هسته‌ها جلو امیرالمومنین(ع) جمع شده بود. فرمود: یا علی، تو چقدر پرخوری؟ علی(ع) فرمود: یا رسول‌الله، پرخور کسی است که خرما را با هسته‌اش می‌خورد.
شوخی چنانچه با مسخره و استهزاء همراه باشد و موجب اذیت دیگران شود حرام است. معنای مسخره این است که کسی را تحقیر و اهانت کنی و طوری دیگران را بر عیوبت و نواقص او توجه‌دهی که باعث خنده آنها شود. این عمل گاهی توسط تقلید از گفتار و رفتار دیگران و گاهی به وسیله ایماء و اشاره محقق می‌شود. پیامبر(ص) فرمود: کسانی که مردم را مسخره می‌کنند در مقابلشان دری از درهای بهشت گشوده شده و به آنها گفته می‌شود، بشتابید، بشتابید. وقتی آنان باتمام اندوه وغم خود را به در می‌رسانند، ناگهان در بسته می‌شود.
بار دوم و سوم و همینطور بارها دری باز و سپس بسته می‌شود. تا جایی که وقتی دری باز می‌شود و به آنها می‌گویندا بشتابید، دیگر از جای خود  تکان نمی‌خورند. (اخلاق شبرص‌231-232).