سعید مستغاثی
 این دومین شگفتی امسال سینمای ایران پس‌از فیلم «محمد رسول الله» (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) بود. یک انیمیشن بلند داستانی که خیلی زود و برخلاف همه پیش‌بینی‌ها، فروش میلیاردی را پشت سر گذاشت و مخاطبان بسیاری خصوصا از گروه کودکان را به خود جذب کرد. پاسخی درخور و شایسته به یکی از کاستی‌ها و نقائص عمده این سینما در طول سالیان گذشته، سینمایی که همواره افتخار نزدیک به 60 سال تجربه ساخت انیمیشن را برای خود در بوق کرده اما هنوز نتوانسته بود در سطح استانداردهای بین‌المللی، یک انیمیشن بلند داستانی را تولید نماید و این به عنوان یک سوال بی‌پاسخ برای مخاطبان این سینما باقی بود. در حالی که انیمیشن بلند داستانی، سال‌هاست در سینمای استاندارد جهان، یکی از پرمخاطب‌ترین آثار بوده و هست و جمعی از برفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینما را همین کارتون‌های داستانی تشکیل داده و می‌دهند. کارتون‌هایی که امروزه دیگر نه تنها مخاطب کودک که به قول معروف تا سن 90 سالگی را جذب خود می‌کند.
شاید اگر قرار باشد تعداد انیمیشن‌های بلند داستانی را در سینمای ایران، فهرست کنیم، از تعداد انگشتان یک دست فراتر نرود. فهرستی که اعضای آن اغلب با شکست در جلب مخاطب مواجه شده و یا اکران مطلوبی پیدا نکرده و یا اساسا به اکران عمومی نرسیدند. آخرین فیلم‌های این فهرست، دو انیمیشن «جمشید و خورشید» و «تهران 1500» بودند که این آخری، تقریبا فروش بهتری نسبت به انیمیشن‌های قبلی یافت اما با توجه به هزینه و وقت بسیاری که صرف ساخت آن شده بود، به هیچ وجه نتوانست راه را برای ساخت انیمیشن‌های بعدی باز نماید. خصوصا اینکه «تهران 1500» اساسا انیمیشنی برای بزرگسالان بود با کاراکترهایی که براساس بازیگران معروف طراحی شده و همان بازیگران نیز صداپیشه شخصیت‌های یاد  شده بودند.
در واقع انیمیشن‌های «جمشید و خورشید» و «تهران 1500» سعی کردند براساس الگوی موفقیت کارتون‌های هالیوودی عمل کرده و بازیگران معروف را به صحنه دوبله کاراکترهای کارتونی کشانده و از این راه، مخاطبان خود را افزایش دهند. آنچه سالهاست در هالیوود و برای انیمیشن‌های میلیاردی آنها رواج دارد. چنان‌که گاهی دستمزد هنرپیشه‌های معروفی که به جای شخصیت‌های انیمیشن حرف می‌زنند، چندین برابر  بودجه کل کار می‌شود.
انیمیشن «تهران 1500» از یک الگوی دیگر هالیوودی نیز استفاده کرده بود و آن بوجود آوردن موقعیت‌های فانتزی در شرایطی ناهمزمان برای شخصیت‌ها و فضاهای امروزی بود. اینکه کاراکترهایی با خصوصیات آشنای امروز ایران به سال 1500 با ویژگی‌های بسیار متفاوت برده شوند، خود می‌تواند موقعیت‌های طنز‌آمیزی ایجاد نماید که ماهیتا برای جلب تماشاگر کافی است. اما متاسفانه با وجود همه این تمهیدات، آنچنان که انتظار می‌رفت، انیمیشن‌های یاد شده توفیق کسب نکرده و کسی آنها را جدی نگرفت.
از همین روی، وقتی سخن از انیمیشنی دیگر به نام «شاهزاده روم» به میان آمد که از قضا، هیچ‌یک از تمهیدات فوق را هم به کار نبسته بود، یعنی نه از هنرپیشه‌های معروف برای دوبله کاراکترهای خویش بهره گرفته بود و نه از موقعیت‌های طنز زمانی استفاده نموده بود، همه چشم اندازها و انتظارات به یک نقطه ختم شد؛ یک شکست دیگر برای انیمیشن ایران! «شاهزاده روم» با روایتی کاملا کلاسیک و یک قصه تاریخی معمولی که در نگاه اول، تقریبا امکان نداشت هیچ شانسی برای موفقیتش در جذب مخاطب قائل گردید.
اما «شاهزاده روم» نه تنها در جذب مخاطب، آن هم مخاطب کودک موفق شد و از همین روی فروش نسبتا مناسبی هم پیدا کرد بلکه راه ساخت انیمیشن‌های موفق را برای سینمای ایران باز کرد.
اگر مخاطب کودک نمی‌توانست از روابط آن راننده تاکسی تهران سال 1500 (با نوع اخلاق و رفتار خاص) و دختری که از سیاره‌ای دیگر می‌آمد (با همان تیپ دختر خانواده مرفه امروزی)، سر در بیاورد اما به خوبی می‌تواند با دختری که توسط یک فرشته پروانه‌ای راهنمایی شده و از شر جادوگری با خفاشی دست آموز می‌گریزد تا به سرنوشت شگفت‌انگیز خود برسد، ارتباط برقرار نماید.
تماشاگر خردسال انیمیشن «شاهزاده روم» برای فرار و گریزهای آن پروانه از دست خفاش، نگران و در عین حال شادمان شده، از ناکامی‌های خفاش و صاحب غول پیکرش در دل خوشحال  می‌گردد، از خواب و رویاهای حقیقی دختر و حضور در نزد شخصیت‌هایی بزرگ که با هاله‌ای از پروانه مشخص شده‌اند، حیرت‌زده شده و با دو بچه بازیگوش اما دانا و موثر (یکی در روم و دیگری در عراق) همراه گردیده تا از یک سوی، شاهزاده را از جهنم جنگ به در برد و از دیگر سو،راه را برای تحقق آرزوی شاهزاده و رسیدن به وصال یار هموار سازد. آن گونه که پسر بچه بازیگوش آهنگر سامرایی، با گیج کردن نگهبانان منزل حضرت امام هادی‌(علیه‌السلام)، موجب فراهم آمدن زمینه‌های انجام ماموریت مهم پدرش برای امام شده تا شاهزاده اسیر را نزد امام بیاورد.
سازندگان انیمیشن «شاهزاده روم» برای روایت فوق، ساختار انیمیشنی کلاسیک و جذاب با طراحی‌ها و رنگ‌آمیزی چشم‌نواز و دلنشین برگزیدند تا  در درجه اول مخاطب کودک با فضایی کارتونی و رنگین کمانی مواجه شود. برخلاف انیمیشن‌هایی همچون «جمشید و خورشید» و «تهران 1500» که از نوعی طراحی خاکستری و اسطوره‌ای (در «جمشید و خورشید») و شبه رئال و فضایی (در «تهران 1500») استفاده شده بود.
اما نکته مهم دیگر انیمیشن «شاهزاده روم» پرداختن به روایتی از ارتباط حضرت ولی عصر‌(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) و یکی از مهم‌ترین حواریون حضرت عیسی‌مسیح  یعنی پطرس یا همان شمعون است. براساس این روایت موثق و معتبر، مادر حضرت مهدی‌(علیه‌السلام) به نام ملیکا که بعدا نامش به نرجس خاتون تغییر می‌کند، در واقع یکی از نوادگان پطرس مقدس بوده که در زمان امامت حضرت امام هادی‌(علیه‌السلام) دختر امپراطور روم شرقی (بیزانس) محسوب می‌گردیده است.
در طی جنگ سپاه مسلمانان با امپراتوری روم شرقی و محاصره و تخریب شهر قسطنطنیه، او به اسارت در آمده و به بغداد آورده می‌شود. اما حضرت امام هادی‌(علیه‌السلام)  وی را آزاد کرده و به همسری فرزندش، حضرت امام حسن‌عسکری‌(علیه‌السلام) درمی‌آورند. مولود امام عسکری و نرجس خاتون، که به خاطر توطئه‌های بنی عباس علیه ائمه اطهار(علیهم‌السلام) در پنهان و خفا متولد می‌شود، همان موعودی است که قرن‌هاست، بشریت در انتظار ظهور و قیام ایشان به سر می‌برد.
سازندگان انیمیشن «شاهزاده روم» با هوشمندی و بهره‌گیری از روایات مستند و معتبر، ملیکا یا شاهزاده روم را از همان روزهای شاهزادگی در قلمرو بیزانس، سرگشته و جست‌وجوگر به دنبال سرنوشتی تاریخی نشان می‌دهند که علی‌رغم نامزدی برای یکی از فرماندهان سپاه روم، دست تقدیر الهی، وی را از ازدواج تحمیلی نجات داده و به سوی ایفای نقشی مهم در تاریخ بشریت رهنمون می‌کند. یک کاراکتر کارتونی در شکل و شمایل پروانه، در طی نیمه نخست «شاهزاده روم»، راهنمای ملیکاست. همان پروانه‌ای که در نخستین نمای فیلم، ظاهر شده و سپس ما را به همراه خود به درون ماجرا می‌برد.
و از همان نخستین لحظات نیز خفاشی بد طینت به دنبال اوست که بعدا متوجه می‌شویم صاحبش از توطئه‌گران علیه امپراتوری بوده که قصد دارد با برقراری ازدواج فرمانده سپاه روم و ملیکا به سوی قبضه کردن قدرت برود.
خواستگاری حضرت مسیح‌(علیه‌السلام) برای نواده‌ای از فرزندان پیامبر خاتم، که در حالتی رویا‌گونه برای ملیکا حادث می‌شود و همچنین مشرف شدن نزد حضرت فاطمه‌زهرا ‌(علیها‌السلام) و حضرت مریم که در همان حال اتفاق می‌افتد، از جمله نقاط جالب توجه حکایت «شاهزاده روم» است که به شکل و فرم بدیعی در اثر قرار گرفته است. گرافیک و طراحی چشم‌نواز این صحنه‌ها، به خوبی می‌تواند مخاطب را جذب حکایت جاری بنماید. همچنین رابطه ندیمه شاهزاده و دختر بچه کوچکش (که از شخصیت‌های سمپاتیک اثر محسوب می‌شود) با شاهزاده که در زمان حساس نیز وی را از مهلکه آتش جنگ نجات می‌دهند، از دیگر محورهای دراماتیک و پیش برنده حکایت محسوب می‌شوند. همان محوری که قرینه خود را در کسوت مرد آهنگر و پسر بچه با نمکش در سامرا به تماشاگر نشان می‌دهد. زوجی که همانند ندیمه و دخترش، نقش خود را در جریان رسیدن ملیکا به خانه امام هادی‌(علیه‌السلام) و در نتیجه ازدواجش با امام حسن عسکری‌(علیه‌السلام) به خوبی ایفا کرده و نشان می‌دهند.
یکی از مهم‌ترین وجوه موفقیت انیمیشن «شاهزاده روم»، روایتی از تاریخ اسلام و زندگی ائمه اطهار(علیهم‌السلام) و به خصوص ولادت امام عصر‌(عج) به عنوان یکی از پوشیده‌ترین و در حقیقت شگفت‌انگیز‌ترین روایات شیعه است که شاید بسیاری از آن اطلاع نداشته باشند. روایتی که پیوند حیرت‌انگیزی مابین اسلام و مسیحیت ایجاد کرده و به نحوی موید بازگشت حضرت عیسی‌مسیح‌(علیه‌السلام) به هنگام ظهور و قیام مهدی صاحب الزمان‌(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) و در کنار ایشان است.
طرفه آنکه سازندگان اثر با هوشمندی هنرمندانه‌ای این روایت شگفت را در تبلیغات و تیزرها و آنونس و حتی عنوان فیلمشان پنهان ساخته و تا نیمه‌های فیلم نیز، تماشاگر، متوجه اصل و انتهای ماجرا نمی‌شود. بسیاری از تماشاگران تا زمان دیدن فیلم، متوجه نبودند که به تماشای چه فیلمی آمده‌اند و این به قول معروف سورپرایز که آنان را از ورای یک کارتون شاد و سرحال و بامزه و درباره شاهزاده‌ای از روم، ناگهان به ماجرای ولادت امام زمان برساند، تماشای فیلم را بسیاری دلپذیرتر و در خاطره‌ها ماندگارتر می‌نماید.
شاید اگر از ابتدا در تبلیغات انیمیشن «شاهزاده روم» بر حکایت ولادت امام زمان‌(علیه‌السلام) تاکید می‌شد، مخاطب بسیار بیشتری جذب فیلم شده و فروش آن به دو تا سه برابر میزان کنونی می‌رسید ولی این غافلگیری دلچسب، خاطره‌ای ماندنی برای تماشاگر سینمای ایران خلق کرده است.
انیمیشن «شاهزاده روم»، به دلیل تولید مشترک با دو موسسه سینمایی و تصویری لبنانی، برخلاف انیمیشن‌های تولید شده قبلی، اکران بین‌المللی موفقی هم داشت و توانست قشر وسیعی از مخاطبان را در کشورهای اسلامی و عربی، جذب خود نماید. موفقیت فیلم آنچنان بود که در وب سایت معتبر سینمایی IMDB امتیاز 1/8 از 10 را به خود اختصاص داد که امتیاز فوق العاده بالایی محسوب می‌شود. این در حالی است که موفق‌ترین انیمیشن بلند سینمایی تا پیش از این یعنی «تهران 1500» در همین وب سایت IMDB امتیاز 9/4 از 10 را گرفته بود که امتیاز مطلوبی  به نظر نمی‌آید.
توفیق انیمیشن «شاهزاده روم» چه در به تصویر کشیدن یک روایت مهم اسلامی، چه در ارائه ساختاری استاندارد و جذاب و چه در جذب مخاطب انبوه و مربوط، بار دیگر راه حل بحران امروز سینمای ایران را حتی در سخت‌ترین و پیچیده‌ترین حیطه‌ها یعنی میدان انیمیشن به نمایش گذارد که اگر این سینما به روایات و حکایات مرتبط با باورها و اعتقادات و زندگی مردم این سرزمین بپردازد، قطعا مخاطب انبوه را خواهد داشت و تماشاگران قهر کرده از سالن‌های سینما را دوباره به این سینما خواهد کشانید.