پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی «موعظه» چه تاثیراتی در رفتارهای فردی و اجتماعی انسان دارد؟
پاسخ:
موعظه در فرهنگ و معارف اسلامی و آموزه‌‌های وحیانی از جایگاه والا و مهمی برخوردار است. خدای متعال در قرآن کریم خود را، بهترین موعظه‌کننده معرفی کرده «ان الله نعما یعظکم» (نساء- 58) و کتاب نورانی‌اش را موعظه خوانده است. «قد جاء تکم موعظه من ربکم» (یونس- 57) «و هدی و موعظه للمتقین» (آل‌عمران- 138)
قرآن کریم سرشار از موعظه‌هایی است که جان‌های خفته را بیدار می‌کند و غبار فراموشی را از جان‌ها می‌زداید. موعظه و نصیحت از روش‌های مهم و تاثیر‌گذار در حوزه‌ کارآمدی تعلیم و تربیت به حساب می‌آید.
این روش در قرآن کریم بارها به کار برده شده است. در یک جا خداوند برای دعوت دیگران به راه خدا به پیامبر اسلام (ص) دستور می‌دهد که از شیوه تربیتی موعظه نیکو برای هدایت و تربیت مردم به سوی پروردگار استفاده کند. «ادع الی سبل ربک بالحکمهًْ و الموعظه الحسنه» (نحل- 125) با حکمت و موعظه‌ای نیکو مردم را به راه پروردگارت دعوت نما.
در فرازی دیگر به موعظه لقمان به فرزندش اشاره می‌کند که او را از شرک به خدا نهی می‌کند. «واذ قال لقمان لابنه و هویعظه یابنی لاتشرک بالله، ان الشرک لظلم عظیم» (لقمان- 13) (به خاطر بیاور) هنگامی را که لقمان به فرزندش، در حالی که او را موعظه می‌کرد، گفت: پسرم! چیزی را همتای خدا قرار مده که شرک ظلم بزرگی است.
همچنین براساس روایات گوهر بار اهل بیت(ع) موعظه صیقل دهنده دل‌ها و جلا دهنده قلوب و نصیحتی شفا بخش است. امام علی(ع) می‌فرماید: المواعظ صقال النفوس و جلاء القلوب» (غرر الحکم و درر الکلم، ص 373) همچنین آن حضرت در سفارش به فرزند گرامی‌اش امام حسن(ع) می‌فرماید: «احی قلبک بالموعظه» دلت را با پند و اندرز زنده بدار. (نهج‌البلاغه- نامه 31)
بنابر این موعظه نقش بسزایی در رفتار فردی و اجتماعی انسان دارد. زیرا انسان به واسطه ارتباط وسیعی که با امور مادی پیرامون خود دارد، به تدریج غبار غفلت بر قلب او می‌نشیند، و با موعظه می‌توان راه را برای زدودن آن هموار کرد. در حقیقت موعظه زنگ بیدار باش آدمی از خواب غفلت و سپس به حرکت واداشتن او به سوی اهداف متعالی فردی و اجتماعی است.
امام راحل(ره) درباره ضرورت و اهمیت موعظه می‌فرماید: «انسان باید هم خودش، خودش را موعظه کند، و هم در معرض موعظه (دیگران) واقع شود. هم انسان‌ها احتیاج به موعظه دارند. هیچ انسانی نیست که محتاج نباشد به وعظ» (صحیفه امام خمینی(ره)، موسسه تنظیم نشر، ج 14، ص 196)
سیره بزرگان و علما نیز همیشه بر این بوده است که بیش از آنکه موعظه کنند به تأسی از رسول گرامی(ص) که به جبرئیل فرمود «عظنی یا جبرئیل» خود را در معرض موعظه‌ اهل معنا قرار می‌دادند.
بنابر این با توجه به نیاز انسان به موعظه در مقوله خودسازی، ضرورت دارد تمامی رهبران، نهادها، سازمان‌ها و دستگاه‌های حکومتی و حتی خصوصی در سطوح مختلف برای خود و نیروهای تحت امر برنامه‌های مستمر موعظه را به عنوان یک راهبرد سرلوحه کار خود قرار دهند و با استفاده از افراد مهذب و صاحب نفس دل‌های زنگار گرفته را متحول سازند، تا آن‌ها توان مقاومت و خودسازی خود را بالا برده و در برابر انواع آسیب‌ها و آفات اجتماعی واکسینه شوند.