آداب صدقه دادن
برپايه آموزه‌هاي ديني يكي از كارهاي ارزشمند اجتماعي، صدقه دادن است كه البته داراي آدابي مي‌باشد و رعايت آنها در افزايش ثواب صدقه، نقش بسزايي دارد. در اينجا به نمونه‌هايي از اين آداب اشاره مي‌شود:
۱-صدقه؛ از محبوب‌ترين و پاك‌ترين اموال
بنابر آيات قرآن، بهتر است صدقه از پاك‌ترين و محبوب‌ترين اموال باشد:
«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! از قسمت‌هاى پاكيزه اموالى كه (از طريق تجارت) به دست آورده‌ايد و از آنچه از زمين براى شما خارج ساخته‌ايم؛ انفاق كنيد».(بقره / 267)
«هرگز به [حقيقت] نيكوكارى نمي‌رسيد مگر اينكه از آنچه دوست مي‌داريد، [در راه خدا] انفاق كنيد و آنچه انفاق مي‌كنيد، خداوند از آن آگاه است».(آل عمران /92)
2- اولويت صدقه دادن به خويشاوندان نزديك
رسول خدا(ص) در سخناني فرمودند:
«در حالي كه اقوام نزديك انسان محتاج باشند؛ جاى صدقه دادن به ديگران نيست».(1) پس اگر كسي چنين كاري را انجام دهد و با وجود بودن خويشاوند نيازمند، به ديگران صدقه دهد، فضيلت و ثواب كامل صدقه را از دست داده است.(2)
«صدقه بر خويشان نزديك، ثواب صدقه را دوبرابر مي‌كند».(3)
3- درخواست دعا از فقير
امام علي(ع) فرمود: «زماني كه به فقيران، چيزى مي‌دهيد از آنها بخواهيد كه براي شما دعا كنند؛ زيرا دعاى ايشان در حق شما مستجاب مي‌شود...».(4)
امام سجاد(ع): «هر كسى بر بينواى ناتوانى صدقه بدهد و آن بينوا در آن حال براى او دعا نمايد؛ دعايش مستجاب مي‌شود».(5)
4- منت نگذاشتن برصدقه
رسول خدا(ص) فرمود: «خداوند عزّ و جلّ شش خصلت را بر من روا ندانسته و همان‌ها را براى جانشينان من از فرزندانم و براى پيروانشان روا نشمرد: ... منت نهادن پس از صدقه دادن...».(6)
امام علي(ع) در سفارش خود به مالك اشتر فرمودند: «مبادا هرگز با خدمت‌هايى كه انجام دادى بر مردم منّت‌گذارى، يا آنچه را انجام داده‌اى بزرگ شمارى، يا مردم را وعده‌اى داده، سپس خلف وعده نمايى. منّت نهادن، پاداش نيكوكارى را از بين مي‌برد و كارى را بزرگ شمردن، نور حق را خاموش کند».(7)
5 - صدقه دادن قبل از درخواست فقير
امام صادق(ع) می فرماید: «بخشش، پيش از درخواست است. امّا آنچه پس از سؤال و خواهش داده مي‌شود، پاداش آبرويى است كه [درخواست‌كننده] در برابر تو ريخته است؛ تمام شب را به بيدارى و ناراحتى گذرانده و ميان اميد و نوميدى به سر برده است، بي‌آنکه بداند براى نياز خود به كجا رو كند؛ سپس عزم جزم كرده و با قلبى تپنده و دست و پايى لرزان و گونه‌اى افروخته از شرم رو به تو آورده است، بي‌آنکه بداند با افسردگى از پيش تو باز خواهد گشت يا با شادى؟».(8)
البته روشن است كه اين عمل، براي افراد مستحقي است كه نياز به كمك پيدا كرده‌اند، ولي آنان كه گدايي تبديل به شغلشان شده، از اين عمل مستثنا هستند.
6- واسطه در صدقه دادن
پيامبر اسلام(ص) فرمود: «...و كسى كه مال صدقه را از شخصي گرفته و به نيازمندى برساند همان پاداش صدقه‌دهنده را خواهد داشت؛ و اگر صدقه چهل‌هزار دست بگردد تا به مستمند برسد، همه آنان [كه در اين كار خير شركت داشته‌اند] پاداش كامل صدقه را خواهند برد...».(9)
عبور از مسيرفقرا
احمد بن محمّد بزنطىّ نقل مي‌كند: نامه‌اى از امام رضا(ع) به فرزندش را ديدم كه در آن نوشته بود: «اى فرزند! شنيده‌ام هنگامى كه سوار مي‌شوى و قصد بيرون رفتن دارى، غلامان از روى بخل، تو را از درب كوچك بيرون مي‌برند كه مبادا كسى از تو خيرى بيند، به حقّى كه من بر تو دارم از تو مي‌خواهم كه رفت و آمدت جز از درب اصلي نباشد و هرگاه قصد سوار شدن و بيرون رفتن دارى با تو كيسه‌هاى درهم و دينار باشد كه كسى چيزى از تو نخواهد مگر اينکه به او عطا كنى».(10)
در كنار اين آداب كه برخي از آنها ذكر شد و برخي ديگر ذكر نشد؛ آداب ديگري نيز وجود دارد كه دليل شرعي ندارند؛ مانند چرخاندن صدقه دور سر افراد. اين نوع اعمال با اينکه دليل شرعي ندارند، اما از كارهاي نماديني است كه نشانگر دفع بلا از خانواده است و في نفسه اشكالي ندارد، مگر اينكه به عنوان عملي ديني انجام گيرد كه در اين صورت، بدعت خواهد بود.
از:پايگاه اطلاع‌رساني حج
پي‌نوشت‌ها:
1- شيخ مفيد، الاختصاص، ص 219، المؤتمر العالمي لالفية الشيخ المفيد.
2- ر. ك:جواهر الكلام في شرح شرائع الاسلام، ج 28، ص 133.
3- متقي هندي، كنز العمال، ج 6، ص 395.
4- شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 69.
5- شيخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 145.
6-شيخ صدوق، الخصال، ج 1، ص 327.
7- نهج البلاغة، صبحي صالح، ص 444.
8- الكافي ط الاسلامية ،ج 4، ص 23.
9-ثواب الأعمال ، ص 290.
10- شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا(ع)،ج 2، ص 8.