پرسش:
مفهوم، اهمیت و اهداف نقد را توضیح دهید؟
پاسخ:
مفهوم نقد
نقد در لغت به معنای جدا کردن خوب از بد، سره از ناسره است. نقد الدراهم؛ یعنی در درهمها نظر کرد تا خوب آنها را از بد جدا کند، نقدالکلام؛ یعنی سخن را نقد کرد و عیوب سخن را آشکار ساخت. (فرهنگ لاروس، ج2، ص 2070)
بنابراین نقاد و منتقد کسی است که با اشراف و احاطه بر کلام، بتواند جنبه‌های مثبت و منفی و خوب و بدکلام را ارزیابی کرده و ضمن تفکیک این دو مقوله از یکدیگر، عیوب و نقاط ضعف سخن را برای دیگران آشکار سازد. قرآن‌کریم در سوره زمر آیه 18 می‌فرماید: بشارت ده بندگان مرا که سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‌کنند. آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده و آنها خردمندانند. براساس این آیه شریفه تنها کسانی قادر خواهند بود از بهترین سخن‌ها پیروی کنند که توان نقد سخنان دیگر را داشته باشند و عیوب و ضعف‌های آن سخنان را شناخته باشند. بنابراین لازمه «اتباع الاحسن» توان نقادی و ارزیابی سخنان دیگر است.
اهمیت نقد
انتقاد و انتقادگرایی زاییده مردم سالاری و متاثر از آن است. انتقاد و انتقادپذیری پیامد بلافصل رقابت و رقابت‌پذیری است. رقابت سبب می‌شود که فرد، گروه و سازمان و به تبع آنها جامعه، همواره خود را در معرض نقد دیگران قرار داده و به دنبال بهبود و رشد دائم باشد. جامعه بدون نقد دچار سکون، فساد و سیر قهقرایی می‌شود، از پیشرفت‌ باز می‌ماند و به جامعه‌ای استبدادی تبدیل می‌شود که توان رقابت با دیگران را ندارد، در حالی که جامعه انتقادی جامعه‌ای سالم، با نشاط و شاداب است که شهروندان آگاه و مسئول، دولتمردان متواضع و پاسخگو و صاحب‌نظرانی شجاع دارد، جامعه بدون نقد، دچار غفلت از واقعیات شده و تصویر خود را در سرابی دروغین مبتنی بر عادی بودن امور می‌بیند.
نقد، امکان شناسایی نقاط ضعف و قوت درونی و کشف فرصت‌ها و تهدیدهای بیرونی را فراهم می‌کند، و همواره این شرایط را برای انسان و سازمان‌ها و نیز جامعه فراهم می‌کند که در آن بتوان به اتکای این درک و تحلیل، بهبود مستمر اندیشه و عمل اجتماعی را دنبال کرد. همچنین انتقاد و نقد، انسان را از تحجر و جمود فکری می‌رهاند و این امتیاز را به وجود می‌آورد که با بهبود مستمر از هدر رفتن نیروها جلوگیری و تحقق اهداف را آسان‌تر کند.
نگاهی اجمالی به موقعیت کشور‌ها، افراد و سازمان‌ها در سطح جهان نشان می‌دهد که سعادتمندترین آنها به سلاح نقد و انتقاد مجهزند، و با بهبود مستمر رویه‌های زندگی فردی و اجتماعی، در مقایسه با کشورهای استبدادی کمترین مشکلات را دارند.
ادامه دارد