بررسی شعر سپید عاشورایی سیداکبر میرجعفری
عاشورایی در روزگار ما
مجید سعدآبادی
میرجعفری در سرودن «چند مجلس از دهۀ اول» لحظاتی از بند تفکرات شعر کلاسیک و موزون رها می‌شود و زبان ساده‌ای می‌یابد برای بیان حرفهای عاطفی‌اش، شاعر آثاری را خلق می‌کند که عاطفه، فرم و خیال با توازن در ظرف سپید ریخته شده‌اند.
چند سال پیش که گزیده‌ای از شعر سپید رضوی را جمع‌آوری کرده بودم و در جست‌وجوی انتشارات معتبری برای چاپ آن می‌گشتم، در یکی از جلسات شعر با یک مسئول و صاحب انتشاراتی مواجه شدم. پس از معرفی کتاب و بیان چند و چون آن جملۀ قابل تاملی گفت، جمله‌ای که پس از گذشت چند سال هنوز داغ و سوزاننده است. صاحب انتشارات بسیار محترمانه گفت «مگر مخاطبان شعر سپید آیینی هم می‌خوانند؟!» برای ناشر حرفهای چاپ چنین کتاب‌هایی پول دور ریختن است.
این جمله را در قفسه‌های ذهنی‌ام بایگانی کرده بودم و آرزو داشتم روزی برسد مخاطبان شعر سپید نگاه کاسب‌کارانۀ چنین ناشرانی را تغییر دهند و ناشران را در جست‌وجوی یافتن مجموعه شعرهای سپید آیینی خوب هدایت کنند. به راستی مگر زبان شعر سپید، زبان ساده تری برای بیان مضمون و محتوا نیست؟ مگر ما در کشوری با فرهنگ آیینی و مذهبی رشد نکرده‌ایم؟ مگر لحظات پس از تولد در گوش‌هایمان، پدربزرگ‌ها اذان نگفته‌اند؟ در این میان کدام حلقه از زنجیر ادبیات آیینی مفقود شده است؟
با نگاهی ساده به بانک اطلاعات کتاب وزارت ارشاد متوجه می‌شویم کتاب‌هایی با محوریت شعر آیینی سپید بسیار کم است و شاید انگشت شمار. حال در این میان کتاب‌هایی که مربوط به عاشورا و قیام امام حسین(ع) باشد به انگشتان یک دست نمی‌رسد. این خلآ می‌تواند در ضعف نوشتاری شاعران باشد یا در عدم توجه ناشران به موضوعات آیینی. البته جز کتاب نیمایی و سپید «گنجشک و جبرئیل» سروده «سید حسن حسینی» ما با اثر فاخری که جریان ساز شعر عاشورایی باشد، مواجه نمی‌شویم. مجموعه شعر «گنجشک و جبرئیل» که در دهۀ 60 خلق شد و حدوداً یک دهه بعد مورد توجه قرار گرفت و از آن پس دوباره با خلا شعر سپید عاشورایی مواجه می‌شویم.
مقدمۀ ذکر شده را از آن جهت عنوان نمودم تا خوانندگان پیش از هر چیز به درک جای خالی فضای شعر سپید آیینی و خصوصاً عاشورایی در دهۀ اخیر پی ببرند و پس از آن می‌خواهم به معرفی کتاب چند مجلس از دهۀ اول بپردازم. کتابی از شاعری میان سال (متولد ۱۳۴۸) که در رقابت با شاعران جوان در جشنواره کتاب فصل و جشنواره کتاب سال جمهوری اسلامی پیروز شد. سید اکبر میرجعفری را هنوز مخاطبانش با آثار آیینی موزون و قالب‌های شعر کلاسیک می‌شناسند که البته در کتاب شعر «چند مجلسی از دهۀ اول» ساختار شکنی می‌کند و به جای مقدمۀ کتاب، شعر منظومه و موزونی می‌آورد.
حتی در پایان و ماخره کتاب دوباره جریان انتظار ذهنی مخاطب را به هم می‌ریزد و داستانی به قلم خود، برای واقعۀ عاشورا می‌آورد. پس فرم کتاب با یک منظومه به عنوان مقدمه شروع می‌شود و پس از آن ۴۹ شعر سپید و نهایتاً دو داستان به عنوان ماخره، کتاب را به پایان می‌رساند.
همه که مثل هم شهید نمی‌شوند
حتی آن‌ها که پا در رکاب‌اند
هزار گونه شهادت دارند
و تو هر چه صبر می‌کردی
بیشتر شهید می‌شدی!
(صفحه۴۳)
سید اکبر میرجعفری در سرودن شعرهای مجموعه «چند مجلس از دهۀ اول» لحظاتی از بند تفکرات شعر کلاسیک و موزون رها می‌شود و زبان ساده‌ای می‌یابد برای بیان حرفهای عاطفی‌اش، شاعر آثاری را خلق می‌کند که عاطفه، فرم و خیال با توازن در ظرف سپید ریخته شده‌اند و غذای روح لذیذی برای مخاطبانش و بهترین این نمونه‌ها شعر صفحات ۴۳، ۳۳، ۵۷، ۶۱، ۶۵، ۸۷ و ۹۵ است.
می‌دانم که جنگ
می‌تواند
از شیشه‌های دوجداره هم بگذرد
و جایی بجوید
در اتاق خواب من
و از همان جا
ظروف آشپزخانه را عصبی
و کلمات این دفتر را
حماسی کند
(صفحه۶۵)
شاعر مجموعه «چند مجلس از دهۀ اول» عاشورا را به روزگار خودش می‌آورد و شاید زندگی خودش را به آن روزگار می‌برد و عناصر همچون باغ‌های شهریار، دفترخانه‌های تهران، سد کرج، جنگل‌های گیلان، شیشه‌های دو جداره، ظروف آشپزخانه، پارک‌های تهران و چراغ‌های قرمز را با طناب خیالی خویش گره می‌زند و در میان شعر‌ها کتاب شعری متفاوت‌تر نمایان می‌شود که قابل توجه است.
آقا
انگار سهم شما از دنیای ما
تنهایی است
در خبر‌ها آورده‌اند:
- زنی پس از ۹ ثانیه انتظار
در زایمانی طبیعی
روباتی مذکر به دنیا آورد
در خبر‌ها آورده‌اند:
-زنی پس از ۹۰ سال انتظار
گلی سرخ به دنیا آورد
در خبر‌ها آورده‌اند:
- زنی ۹ ماهه
خودش را به دنیا آورد
اما افسوس
تمام این‌ها که فردا
در سپاه تو خواهند بود
از کم خونی رنج می‌برند!
می‌ترسم
باز هم تنها بمانی...
(صفحه ۹۷)
در پایان باید نام انتشارات خیمه را به میان آورد که در میان این ازدحام طرد شدگان مجموعه آثار شعر سپید آیینی، «کتاب چند مجلس از دهۀ اول» را یافت می‌کند و به قد و قامت شکیلی آن را به چاپ می‌رساند. هرچند از میان شمارگان ۱۰۰۰ عدد، هنوز در چاپ اول باقی مانده است و به چاپ بعدی نرسیده اما امید می‌رود به تشویق و حمایت از جریان‌های این‌چنینی.
میرجعفری در سرودن «چند مجلس از دهۀ اول» لحظاتی از بند تفکرات شعر کلاسیک و موزون رها می‌شود و زبان ساده‌ای می‌یابد برای بیان حرفهای عاطفی‌اش، شاعر آثاری را خلق می‌کند که عاطفه، فرم و خیال با توازن در ظرف سپید ریخته شده‌اند.
چند سال پیش که گزیده‌ای از شعر سپید رضوی را جمع‌آوری کرده بودم و در جست‌وجوی انتشارات معتبری برای چاپ آن می‌گشتم، در یکی از جلسات شعر با یک مسئول و صاحب انتشاراتی مواجه شدم. پس از معرفی کتاب و بیان چند و چون آن جملۀ قابل تاملی گفت، جمله‌ای که پس از گذشت چند سال هنوز داغ و سوزاننده است. صاحب انتشارات بسیار محترمانه گفت «مگر مخاطبان شعر سپید آیینی هم می‌خوانند؟!» برای ناشر حرفهای چاپ چنین کتاب‌هایی پول دور ریختن است.
این جمله را در قفسه‌های ذهنی‌ام بایگانی کرده بودم و آرزو داشتم روزی برسد مخاطبان شعر سپید نگاه کاسب‌کارانۀ چنین ناشرانی را تغییر دهند و ناشران را در جست‌وجوی یافتن مجموعه شعرهای سپید آیینی خوب هدایت کنند. به راستی مگر زبان شعر سپید، زبان ساده تری برای بیان مضمون و محتوا نیست؟ مگر ما در کشوری با فرهنگ آیینی و مذهبی رشد نکرده‌ایم؟ مگر لحظات پس از تولد در گوش‌هایمان، پدربزرگ‌ها اذان نگفته‌اند؟ در این میان کدام حلقه از زنجیر ادبیات آیینی مفقود شده است؟
با نگاهی ساده به بانک اطلاعات کتاب وزارت ارشاد متوجه می‌شویم کتاب‌هایی با محوریت شعر آیینی سپید بسیار کم است و شاید انگشت شمار. حال در این میان کتاب‌هایی که مربوط به عاشورا و قیام امام حسین(ع) باشد به انگشتان یک دست نمی‌رسد. این خلآ می‌تواند در ضعف نوشتاری شاعران باشد یا در عدم توجه ناشران به موضوعات آیینی. البته جز کتاب نیمایی و سپید «گنجشک و جبرئیل» سروده «سید حسن حسینی» ما با اثر فاخری که جریان ساز شعر عاشورایی باشد، مواجه نمی‌شویم. مجموعه شعر «گنجشک و جبرئیل» که در دهۀ 60 خلق شد و حدوداً یک دهه بعد مورد توجه قرار گرفت و از آن پس دوباره با خلا شعر سپید عاشورایی مواجه می‌شویم.
مقدمۀ ذکر شده را از آن جهت عنوان نمودم تا خوانندگان پیش از هر چیز به درک جای خالی فضای شعر سپید آیینی و خصوصاً عاشورایی در دهۀ اخیر پی ببرند و پس از آن می‌خواهم به معرفی کتاب چند مجلس از دهۀ اول بپردازم. کتابی از شاعری میان سال (متولد ۱۳۴۸) که در رقابت با شاعران جوان در جشنواره کتاب فصل و جشنواره کتاب سال جمهوری اسلامی پیروز شد. سید اکبر میرجعفری را هنوز مخاطبانش با آثار آیینی موزون و قالب‌های شعر کلاسیک می‌شناسند که البته در کتاب شعر «چند مجلسی از دهۀ اول» ساختار شکنی می‌کند و به جای مقدمۀ کتاب، شعر منظومه و موزونی می‌آورد.
حتی در پایان و ماخره کتاب دوباره جریان انتظار ذهنی مخاطب را به هم می‌ریزد و داستانی به قلم خود، برای واقعۀ عاشورا می‌آورد. پس فرم کتاب با یک منظومه به عنوان مقدمه شروع می‌شود و پس از آن ۴۹ شعر سپید و نهایتاً دو داستان به عنوان ماخره، کتاب را به پایان می‌رساند.
همه که مثل هم شهید نمی‌شوند
حتی آن‌ها که پا در رکاب‌اند
هزار گونه شهادت دارند
و تو هر چه صبر می‌کردی
بیشتر شهید می‌شدی!
(صفحه۴۳)
سید اکبر میرجعفری در سرودن شعرهای مجموعه «چند مجلس از دهۀ اول» لحظاتی از بند تفکرات شعر کلاسیک و موزون رها می‌شود و زبان ساده‌ای می‌یابد برای بیان حرفهای عاطفی‌اش، شاعر آثاری را خلق می‌کند که عاطفه، فرم و خیال با توازن در ظرف سپید ریخته شده‌اند و غذای روح لذیذی برای مخاطبانش و بهترین این نمونه‌ها شعر صفحات ۴۳، ۳۳، ۵۷، ۶۱، ۶۵، ۸۷ و ۹۵ است.
می‌دانم که جنگ
می‌تواند
از شیشه‌های دوجداره هم بگذرد
و جایی بجوید
در اتاق خواب من
و از همان جا
ظروف آشپزخانه را عصبی
و کلمات این دفتر را
حماسی کند
(صفحه۶۵)
شاعر مجموعه «چند مجلس از دهۀ اول» عاشورا را به روزگار خودش می‌آورد و شاید زندگی خودش را به آن روزگار می‌برد و عناصر همچون باغ‌های شهریار، دفترخانه‌های تهران، سد کرج، جنگل‌های گیلان، شیشه‌های دو جداره، ظروف آشپزخانه، پارک‌های تهران و چراغ‌های قرمز را با طناب خیالی خویش گره می‌زند و در میان شعر‌ها کتاب شعری متفاوت‌تر نمایان می‌شود که قابل توجه است.
آقا
انگار سهم شما از دنیای ما
تنهایی است
در خبر‌ها آورده‌اند:
- زنی پس از ۹ ثانیه انتظار
در زایمانی طبیعی
روباتی مذکر به دنیا آورد
در خبر‌ها آورده‌اند:
-زنی پس از ۹۰ سال انتظار
گلی سرخ به دنیا آورد
در خبر‌ها آورده‌اند:
- زنی ۹ ماهه
خودش را به دنیا آورد
اما افسوس
تمام این‌ها که فردا
در سپاه تو خواهند بود
از کم خونی رنج می‌برند!
می‌ترسم
باز هم تنها بمانی...
(صفحه ۹۷)
در پایان باید نام انتشارات خیمه را به میان آورد که در میان این ازدحام طرد شدگان مجموعه آثار شعر سپید آیینی، «کتاب چند مجلس از دهۀ اول» را یافت می‌کند و به قد و قامت شکیلی آن را به چاپ می‌رساند. هرچند از میان شمارگان ۱۰۰۰ عدد، هنوز در چاپ اول باقی مانده است و به چاپ بعدی نرسیده اما امید می‌رود به تشویق و حمایت از جریان‌های این‌چنینی.