چگونه می‌توان از ظرفيت فرهنگي و اجتماعي مساجد استفاده کرد؟
دورهمي جوانانه زير سقف خانه خدا(گزارش روز)
گروه گزارش
در روزگاری که نوجوانان و جوانان در سنین مختلف دنبال جایی برای دور‌هم جمع شدن می‌گردند و حاضرند هزینه‌های زیادی هم برای پیدا کردن این جا و گذران اوقات فراغت در آنها بپردازند، جای واحد و مناسبی که اتفاقا در همه محله‌های شهر وجود دارد مسجد محله است.
مسجد خانه خداست و در این خانه می‌توان انواع برنامه‌ریزی‌ها را برای رشد فرزندان داشت و باید برنامه‌های مدون و مستمری برای حضور مفید و سازنده جوانان در مساجد طراحی و اجرا کرد.
حتما مسجد محله‌تان را دیده‌اید و بارها در آنجا نماز خوانده‌اید اما احتمالا اطلاعات زیادی از برنامه‌های مختلفی که مسجد محله‌تان دارد و می‌تواند شما را سرگرم کند ندارید. این تقریبا جواب عده زیادی از جوان‌ها به این سوال گزارشگر ما بود.
اینکه به راستی چرا آن طور که باید مسجد محله‌ها اغلب بدون برنامه‌ریزی برای جوانان است و آیا وقت آن نرسیده تا متولیان امر به فکر جذب جوانان و نوجوانان به مراکز مهم مذهبی همچون مساجد با برنامه‌های بلند مدت باشند؟
از همه مهم‌تر اینکه چگونه می‌توان با برنامه‌ریزی‌های مناسب از مکان مقدسی همچون مسجد حداکثر استفاده را ببریم.
هر مسجد يك كانون فرهنگي
مساجد در فرهنگ ما از تقدس و ارزش والایی برخوردار است،ارزشی که بخش مهمی از آن گذشته از ابعاد مذهبی به مسائل اجتماعی باز می‌گردد. مسجد به عنوان کانون همدلی و هسته اجتماعات مسلمانان از همان سال‌های ابتدایی ظهور اسلام به دلیل کارکردهای اجتماعی جدیدی که ایجاد کرد مورد توجه بسیاری از مردم و اقشار مختلف جامعه قرار گرفت. مسجد بر خلاف خیلی از محافل اختصاصی که ویژه طبقه خاص و مرفه بود همیشه درش به روی تمام مردم باز بود و گذشته از محلی برای اقامه نماز و انجام فرایض دینی، مرکزی برای انجام فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و از همه مهم‌تر صحنه حضور مشارکت‌های دسته جمعی محسوب می‌شد،اما به نظر می‌رسد با گسترش روزافزون فضاهای سرگرم‌کننده از نوع حقیقی و مجازی آرام آرام جنبه‌های اجتماعی و دور هم اندیشانه مساجد کمرنگ شده است. اگر بگوییم طی سال‌های اخیر جوانان زیادی با گرایش‌ها و طرز تفکر‌های مختلف آن طور که باید و انتظار می‌رود جذب این مراکز وحدت و همدلی مسلمانان نشده‌اند بیراهه نرفته‌ایم.
امیر حسین رحمانی 25 ساله، دانشجوی ترم آخر کامپیوتر و ساکن یکی از مناطق شمالی تهران است. او درباره علت حضورش در مسجد محل می‌گوید: «من روزهای اولی که به این محل آمدم با توجه به علاقه‌ای که داشتم عضو مسجد محل شدم اما به مرور این عضویت به دلیل برنامه‌ریزی‌های غیرمداوم کمتر شد. من در محله قبلی هم عضو مسجد بودم، اما برنامه‌های آنها برای من و دوستان همسن و سال من خیلی جذاب بود؛ مثلا هر هفته برنامه کوهپیمایی یا برنامه‌های زیارتی و تفریحی حتی جلسات بحث و تفکر آزاد داشتیم و با روحانی مسجد درباره مسائل روز بحث و گفت وگو می‌کردیم. هفته کتابخوانی و فعالیت‌های فرهنگی هم برگزار می‌شد. اما متاسفانه این برنامه‌ها اصلا در مسجدی که الآن در آن عضو هستم برگزار نمی‌شود. بیشتر برنامه‌های آنها فقط مختص ایام خاص سال است و همین باعث شده کمتر از گذشته در برنامه هایشان حاضر باشم. به نظر من برای اینکه رفت و آمد به مساجد محل به بخشی از برنامه ثابت و عادت همه جوان‌ها تبدیل بشود باید برنامه‌ریزی در مسجد برای اوقات فراغت جوان‌ها طوری باشد که واقعا یک جوان از وقتی که پا به مسجد می‌گذارد تا زمانی که می‌خواهد برگردد اصلا متوجه نشود که زمان چطور گذشت؟»
فرصتي فقط براي نماز جماعت
زهره اسدیان 27 ساله ساکن یکی از محله‌های مرکزی و قدیمی تهران است. او هم درباره حضور جوانان در مساجد نظرات قابل‌‌توجهی دارد. زهره می‌گوید: «همین چند هفته پیش هم برای عضویت و هم برای آشنایی بیشتر با جوانان هم سن و سال خودم که در محل ما زندگی می‌کنند به یکی از مسجد‌های بزرگ و معروف محله‌مان رفتم اما به محض تمام شدن نماز جماعت تقریبا مسجد بسته می‌شد تا نماز بعدی، یعنی هیچ فرصتی برای آشنایی و صحبت جوان‌های فعال در مسجد ایجاد نمی‌شد. سال قبل هم برای اعتکاف در یکی دیگر از مسجد‌های بزرگ ثبت نام کردم اما متاسفانه رفتار بعضی از بانی‌ها با جوان‌هایی که آمده بودند خیلی دوستانه و خوب نبود. خب طبیعی است که همه جوان‌ها با یک طرز فکر و یک نوع پوشش و یک فرهنگ نیستند، به نظر من مسجد جایی است که قطعا ظرفیت بالایی برای پذیرش مردم به خصوص جوان‌ها دارد و نباید مساجد را منحصر کرد به طیف خاصی از جوان‌ها.»
وی به برنامه‌های خاص اشاره می‌کند و می‌گوید: «مسجد برای نسل‌های قبل یک کانون مهم محسوب می‌شد. خیلی از برنامه‌ها و اقدامات خیر خواهانه و حتی آشنایی جوان‌ها برای ازدواج و کمک همه اهل محل به مردم نیازمند از مساجد آغاز می‌شد اما این روزها دیگر این طور نیست یعنی آن قدر مراکز مختلف راه‌اندازی شده که دیگر کسی انتظار این فعالیت‌ها را درمساجد ندارد؛ ولی به نظر من اگر کمی فعالیت‌های جوان‌پسندانه در بعضی مسجدها بیشتر بشود، جوان‌های علاقه‌مند زیاد هستند.»
مساجد همچنان سنتي
جوانان جزو آن دسته از افراد جامعه هستند که همیشه نیاز به روز شدن را در خود احساس می‌کنند، در حالی که به گفته خیلی از آنها اغلب فعالیت‌های برخی از مساجد چندان به روز نیست و خیلی از بانیان هم اقدامی برای به روز کردن قسمت‌های مختلف مسجد مثل کتابخانه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی آن انجام نمی‌دهند.
راضیه خوانساری 25 ساله و دانشجوی رشته ادبیات دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به همین موضوع می‌گوید: «در حال حاضر خیلی از دوستان من که در دانشگاه‌های دیگر و حتی کشور‌های دیگر دانشجو هستند فعالیت‌های اجتماعی مذهبی به روزی را ساماندهی می‌کنند. مثلا هر هفته دعای کمیل اینترنتی برگزار می‌کنند. یا ایام سوگواری را هم با چنین روش‌هایی به دور از هم اما با هم برگزار می‌کنند. خب سوال اینکه چرا یک دانشجو باید ترجیح بدهد در خانه و از طریق اینترنت در این مراسم شرکت کند اما به مسجد نرود؟ به نظر من واقعا برنامه ریزان و مسئولان مساجد باید برای حضور پر شور‌تر جوانان و علاقه‌مند شدنشان برنامه‌های جدیدی تبیین کنند. برنامه‌هایی که بتواند پابه‌پای تهدیدات سایبری و سرگرمی‌های نامناسب جوانان رقابت کند. مشکل اصلی اینجاست که خیلی از مسئولان نمی‌خواهند هزینه کنند و روش‌ها را تغییر دهند و به جای جایگزین کردن روش‌ها فقط انتظار دارند با همان روش‌های سنتی جوان‌ها جذب چنین مکان‌هایی شوند.»
پیوند جوان با مسجد
خیلی از صاحب نظران و کارشناسان دینی و عقیدتی و تربیتی معتقدند خود جوانان بهترین و تاثیرگذارترین کسانی هستند که می‌توانند برای حضور این طیف در مساجد برنامه‌ریزی کنند و اصطلاحا خودشان آستین‌ها را بالا بزنند. اما این موضوعی است که پیش از هر چیزی به همکاری و نظارت مسئولان نیاز دارد.
دکتر حبيب الله شیخ مدرس دانشگاه و پژوهشگر دینی درباره راهکار‌های جذب جوانان به مساجد در گفت و گو با ما می‌گوید: «قبل از اینکه بخواهیم به حضور یا عدم حضور جوانان در مساجد اشاره کنیم باید به این بحث توجه داشته باشیم که هر چقدر یک جوان مسلمان با معرفت و آگاهی و شناخت دینی بیشتری رشد پیدا کند و شخصیت اجتماعی‌اش شکل بگیرد، زمانی که وارد جامعه شود قطعا تاثیر و جایگاه بالاتری پیدا خواهد کرد.خب حالا می‌توانیم بگوییم یکی از معدود مکان‌هایی که می‌تواند به صورت کاملا ریشه‌ای شخصیت یک جوان را مطابق آموزه‌های دینی بارور کند، کانون انسان‌ساز‌مسجد است. یکی از مهم‌ترین مقدمات جذب و علاقه مند شدن جوان‌ها برای حضور در مساجد نياز سنجي دقيق خواسته‌های آنها مطابق با تغييرات زمان است. از مهم‌ترين موانع جذب نوجوانان و جوانان به مسجد و گریز از مکان‌ها و مراکز دینی که بارزترین دلایل بی‌علاقگی به امور مذهبی و گرایش به پوچی و انحراف در بین آنها نیز محسوب می‌شود، فقدان جهان بینی مطلوب و نداشتن بینش صحیح در این خصوص است. اگر باورها در انسان منفی، سراب گونه و غلط باشد، طبیعی است که اعمال و کردار مبتنی بر آن باورها صحیح، متکامل و سعادت آفرین نخواهد بود. حرکات، سکنات، کردار، کنش‌های رفتاری و جلوه‌های عملی فرد، نمودی از باورهای درونی اوست، مثلاً کسی که خدا و معاد را باور داشته و در حقیقت انسانی وارسته و مؤمن است، ایمان و باورهای دینی و مذهبی‌اش حتی در ظاهر اعمال، رفتار، حرکات، سکنات، نگاه و برخوردهای او اثر می‌گذارد.»
اين پژوهشگر ديني در ادامه مي‌افزايد: «همچنين اشاره به اين موضوع هم بسيار حائز اهمیت است كه مسئولان ذی‌ربط در عصر کنونی باید در احداث مساجد تا حد زیادی مداخله کنند، انتخاب محل احداث، نقشه مورد نظر، امکانات و فضای سبز آن و... باید حساب شده و از روی اصول باشد، وگرنه ساخت مسجد در کوچه و پس کوچه‌ها و با مساحت کم، و حتي بدون امکانات جديد سوت و کور است و رغبتی در دل جوانان و ناآشنایان به مسجد ایجاد نخواهد کرد. مسجد و نمازخانه باید احساسات و خاطره‌های زیبا و به یاد ماندنی را برای همه به ویژه نوجوانان و جوانان تداعی کند. لذا باید تدابیری اتخاذ شود که نوجوانان و جوانان، مسجد را محل آرامش بخش، زیبا و دوست داشتنی بدانند تا با انگیزه و علاقه‌مندی بیشتر به چشم يك مكان براي گردهم آمدن و حتي اوقات فراغت و نه فقط جايي براي اجراي مراسم ديني، به سمت آن جذب شوند. استفاده از ظرافت‌های خاص معماری زیبای سنتی ایرانی - اسلامی در فضای درونی و بیرونی مساجد با توجه به روحیه زیباپسند جوانان می‌تواند احساسات و خاطرات خوشایند را در نوجوانان و جوانان زنده کند و خود اين موضوع عاملی است برای جذب جوانان به سوی مسجد. جوان زیبایی را می‌پسندد و با توجه به فطرت پاک خود به سوی آن گرایش پیدا می‌کند.در كل به اعتقاد من مي توان با برنامه‌ريزي صحيح از پتانسيل اين تعداد بالا و بي‌نظير كه به لطف خدا هر لحظه نيز در حال توسعه است، استفاده كنيم و بايد به اين باور برسيم كه مساجد نبايد فقط در ساعات نماز يا مناسبت‌های خاص به روي جوانان باز شود.»
در روزگاری که نوجوانان و جوانان در سنین مختلف دنبال جایی برای دور‌هم جمع شدن می‌گردند و حاضرند هزینه‌های زیادی هم برای پیدا کردن این جا و گذران اوقات فراغت در آنها بپردازند، جای واحد و مناسبی که اتفاقا در همه محله‌های شهر وجود دارد مسجد محله است.
مسجد خانه خداست و در این خانه می‌توان انواع برنامه‌ریزی‌ها را برای رشد فرزندان داشت و باید برنامه‌های مدون و مستمری برای حضور مفید و سازنده جوانان در مساجد طراحی و اجرا کرد.
حتما مسجد محله‌تان را دیده‌اید و بارها در آنجا نماز خوانده‌اید اما احتمالا اطلاعات زیادی از برنامه‌های مختلفی که مسجد محله‌تان دارد و می‌تواند شما را سرگرم کند ندارید. این تقریبا جواب عده زیادی از جوان‌ها به این سوال گزارشگر ما بود.
اینکه به راستی چرا آن طور که باید مسجد محله‌ها اغلب بدون برنامه‌ریزی برای جوانان است و آیا وقت آن نرسیده تا متولیان امر به فکر جذب جوانان و نوجوانان به مراکز مهم مذهبی همچون مساجد با برنامه‌های بلند مدت باشند؟
از همه مهم‌تر اینکه چگونه می‌توان با برنامه‌ریزی‌های مناسب از مکان مقدسی همچون مسجد حداکثر استفاده را ببریم.
هر مسجد يك كانون فرهنگي
مساجد در فرهنگ ما از تقدس و ارزش والایی برخوردار است،ارزشی که بخش مهمی از آن گذشته از ابعاد مذهبی به مسائل اجتماعی باز می‌گردد. مسجد به عنوان کانون همدلی و هسته اجتماعات مسلمانان از همان سال‌های ابتدایی ظهور اسلام به دلیل کارکردهای اجتماعی جدیدی که ایجاد کرد مورد توجه بسیاری از مردم و اقشار مختلف جامعه قرار گرفت. مسجد بر خلاف خیلی از محافل اختصاصی که ویژه طبقه خاص و مرفه بود همیشه درش به روی تمام مردم باز بود و گذشته از محلی برای اقامه نماز و انجام فرایض دینی، مرکزی برای انجام فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و از همه مهم‌تر صحنه حضور مشارکت‌های دسته جمعی محسوب می‌شد،اما به نظر می‌رسد با گسترش روزافزون فضاهای سرگرم‌کننده از نوع حقیقی و مجازی آرام آرام جنبه‌های اجتماعی و دور هم اندیشانه مساجد کمرنگ شده است. اگر بگوییم طی سال‌های اخیر جوانان زیادی با گرایش‌ها و طرز تفکر‌های مختلف آن طور که باید و انتظار می‌رود جذب این مراکز وحدت و همدلی مسلمانان نشده‌اند بیراهه نرفته‌ایم.
امیر حسین رحمانی 25 ساله، دانشجوی ترم آخر کامپیوتر و ساکن یکی از مناطق شمالی تهران است. او درباره علت حضورش در مسجد محل می‌گوید: «من روزهای اولی که به این محل آمدم با توجه به علاقه‌ای که داشتم عضو مسجد محل شدم اما به مرور این عضویت به دلیل برنامه‌ریزی‌های غیرمداوم کمتر شد. من در محله قبلی هم عضو مسجد بودم، اما برنامه‌های آنها برای من و دوستان همسن و سال من خیلی جذاب بود؛ مثلا هر هفته برنامه کوهپیمایی یا برنامه‌های زیارتی و تفریحی حتی جلسات بحث و تفکر آزاد داشتیم و با روحانی مسجد درباره مسائل روز بحث و گفت وگو می‌کردیم. هفته کتابخوانی و فعالیت‌های فرهنگی هم برگزار می‌شد. اما متاسفانه این برنامه‌ها اصلا در مسجدی که الآن در آن عضو هستم برگزار نمی‌شود. بیشتر برنامه‌های آنها فقط مختص ایام خاص سال است و همین باعث شده کمتر از گذشته در برنامه هایشان حاضر باشم. به نظر من برای اینکه رفت و آمد به مساجد محل به بخشی از برنامه ثابت و عادت همه جوان‌ها تبدیل بشود باید برنامه‌ریزی در مسجد برای اوقات فراغت جوان‌ها طوری باشد که واقعا یک جوان از وقتی که پا به مسجد می‌گذارد تا زمانی که می‌خواهد برگردد اصلا متوجه نشود که زمان چطور گذشت؟»
فرصتي فقط براي نماز جماعت
زهره اسدیان 27 ساله ساکن یکی از محله‌های مرکزی و قدیمی تهران است. او هم درباره حضور جوانان در مساجد نظرات قابل‌‌توجهی دارد. زهره می‌گوید: «همین چند هفته پیش هم برای عضویت و هم برای آشنایی بیشتر با جوانان هم سن و سال خودم که در محل ما زندگی می‌کنند به یکی از مسجد‌های بزرگ و معروف محله‌مان رفتم اما به محض تمام شدن نماز جماعت تقریبا مسجد بسته می‌شد تا نماز بعدی، یعنی هیچ فرصتی برای آشنایی و صحبت جوان‌های فعال در مسجد ایجاد نمی‌شد. سال قبل هم برای اعتکاف در یکی دیگر از مسجد‌های بزرگ ثبت نام کردم اما متاسفانه رفتار بعضی از بانی‌ها با جوان‌هایی که آمده بودند خیلی دوستانه و خوب نبود. خب طبیعی است که همه جوان‌ها با یک طرز فکر و یک نوع پوشش و یک فرهنگ نیستند، به نظر من مسجد جایی است که قطعا ظرفیت بالایی برای پذیرش مردم به خصوص جوان‌ها دارد و نباید مساجد را منحصر کرد به طیف خاصی از جوان‌ها.»
وی به برنامه‌های خاص اشاره می‌کند و می‌گوید: «مسجد برای نسل‌های قبل یک کانون مهم محسوب می‌شد. خیلی از برنامه‌ها و اقدامات خیر خواهانه و حتی آشنایی جوان‌ها برای ازدواج و کمک همه اهل محل به مردم نیازمند از مساجد آغاز می‌شد اما این روزها دیگر این طور نیست یعنی آن قدر مراکز مختلف راه‌اندازی شده که دیگر کسی انتظار این فعالیت‌ها را درمساجد ندارد؛ ولی به نظر من اگر کمی فعالیت‌های جوان‌پسندانه در بعضی مسجدها بیشتر بشود، جوان‌های علاقه‌مند زیاد هستند.»
مساجد همچنان سنتي
جوانان جزو آن دسته از افراد جامعه هستند که همیشه نیاز به روز شدن را در خود احساس می‌کنند، در حالی که به گفته خیلی از آنها اغلب فعالیت‌های برخی از مساجد چندان به روز نیست و خیلی از بانیان هم اقدامی برای به روز کردن قسمت‌های مختلف مسجد مثل کتابخانه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی آن انجام نمی‌دهند.
راضیه خوانساری 25 ساله و دانشجوی رشته ادبیات دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به همین موضوع می‌گوید: «در حال حاضر خیلی از دوستان من که در دانشگاه‌های دیگر و حتی کشور‌های دیگر دانشجو هستند فعالیت‌های اجتماعی مذهبی به روزی را ساماندهی می‌کنند. مثلا هر هفته دعای کمیل اینترنتی برگزار می‌کنند. یا ایام سوگواری را هم با چنین روش‌هایی به دور از هم اما با هم برگزار می‌کنند. خب سوال اینکه چرا یک دانشجو باید ترجیح بدهد در خانه و از طریق اینترنت در این مراسم شرکت کند اما به مسجد نرود؟ به نظر من واقعا برنامه ریزان و مسئولان مساجد باید برای حضور پر شور‌تر جوانان و علاقه‌مند شدنشان برنامه‌های جدیدی تبیین کنند. برنامه‌هایی که بتواند پابه‌پای تهدیدات سایبری و سرگرمی‌های نامناسب جوانان رقابت کند. مشکل اصلی اینجاست که خیلی از مسئولان نمی‌خواهند هزینه کنند و روش‌ها را تغییر دهند و به جای جایگزین کردن روش‌ها فقط انتظار دارند با همان روش‌های سنتی جوان‌ها جذب چنین مکان‌هایی شوند.»
پیوند جوان با مسجد
خیلی از صاحب نظران و کارشناسان دینی و عقیدتی و تربیتی معتقدند خود جوانان بهترین و تاثیرگذارترین کسانی هستند که می‌توانند برای حضور این طیف در مساجد برنامه‌ریزی کنند و اصطلاحا خودشان آستین‌ها را بالا بزنند. اما این موضوعی است که پیش از هر چیزی به همکاری و نظارت مسئولان نیاز دارد.
دکتر حبيب الله شیخ مدرس دانشگاه و پژوهشگر دینی درباره راهکار‌های جذب جوانان به مساجد در گفت و گو با ما می‌گوید: «قبل از اینکه بخواهیم به حضور یا عدم حضور جوانان در مساجد اشاره کنیم باید به این بحث توجه داشته باشیم که هر چقدر یک جوان مسلمان با معرفت و آگاهی و شناخت دینی بیشتری رشد پیدا کند و شخصیت اجتماعی‌اش شکل بگیرد، زمانی که وارد جامعه شود قطعا تاثیر و جایگاه بالاتری پیدا خواهد کرد.خب حالا می‌توانیم بگوییم یکی از معدود مکان‌هایی که می‌تواند به صورت کاملا ریشه‌ای شخصیت یک جوان را مطابق آموزه‌های دینی بارور کند، کانون انسان‌ساز‌مسجد است. یکی از مهم‌ترین مقدمات جذب و علاقه مند شدن جوان‌ها برای حضور در مساجد نياز سنجي دقيق خواسته‌های آنها مطابق با تغييرات زمان است. از مهم‌ترين موانع جذب نوجوانان و جوانان به مسجد و گریز از مکان‌ها و مراکز دینی که بارزترین دلایل بی‌علاقگی به امور مذهبی و گرایش به پوچی و انحراف در بین آنها نیز محسوب می‌شود، فقدان جهان بینی مطلوب و نداشتن بینش صحیح در این خصوص است. اگر باورها در انسان منفی، سراب گونه و غلط باشد، طبیعی است که اعمال و کردار مبتنی بر آن باورها صحیح، متکامل و سعادت آفرین نخواهد بود. حرکات، سکنات، کردار، کنش‌های رفتاری و جلوه‌های عملی فرد، نمودی از باورهای درونی اوست، مثلاً کسی که خدا و معاد را باور داشته و در حقیقت انسانی وارسته و مؤمن است، ایمان و باورهای دینی و مذهبی‌اش حتی در ظاهر اعمال، رفتار، حرکات، سکنات، نگاه و برخوردهای او اثر می‌گذارد.»
اين پژوهشگر ديني در ادامه مي‌افزايد: «همچنين اشاره به اين موضوع هم بسيار حائز اهمیت است كه مسئولان ذی‌ربط در عصر کنونی باید در احداث مساجد تا حد زیادی مداخله کنند، انتخاب محل احداث، نقشه مورد نظر، امکانات و فضای سبز آن و... باید حساب شده و از روی اصول باشد، وگرنه ساخت مسجد در کوچه و پس کوچه‌ها و با مساحت کم، و حتي بدون امکانات جديد سوت و کور است و رغبتی در دل جوانان و ناآشنایان به مسجد ایجاد نخواهد کرد. مسجد و نمازخانه باید احساسات و خاطره‌های زیبا و به یاد ماندنی را برای همه به ویژه نوجوانان و جوانان تداعی کند. لذا باید تدابیری اتخاذ شود که نوجوانان و جوانان، مسجد را محل آرامش بخش، زیبا و دوست داشتنی بدانند تا با انگیزه و علاقه‌مندی بیشتر به چشم يك مكان براي گردهم آمدن و حتي اوقات فراغت و نه فقط جايي براي اجراي مراسم ديني، به سمت آن جذب شوند. استفاده از ظرافت‌های خاص معماری زیبای سنتی ایرانی - اسلامی در فضای درونی و بیرونی مساجد با توجه به روحیه زیباپسند جوانان می‌تواند احساسات و خاطرات خوشایند را در نوجوانان و جوانان زنده کند و خود اين موضوع عاملی است برای جذب جوانان به سوی مسجد. جوان زیبایی را می‌پسندد و با توجه به فطرت پاک خود به سوی آن گرایش پیدا می‌کند.در كل به اعتقاد من مي توان با برنامه‌ريزي صحيح از پتانسيل اين تعداد بالا و بي‌نظير كه به لطف خدا هر لحظه نيز در حال توسعه است، استفاده كنيم و بايد به اين باور برسيم كه مساجد نبايد فقط در ساعات نماز يا مناسبت‌های خاص به روي جوانان باز شود.»