نگاهی به پیام‌های اخلاقی و سیاسی قیام حسینی (ع)-بخش نخست
اسرارها نهفته به شور محرم است (گزارش روز)
گالیا توانگر
به نظر من این پیام عاشورا، از درس‌ها و پیام‌های دیگر عاشورا برای ما امروز فوری‌‌تر است. ما باید بفهمیم چه بلایی بر سر آن جامعه آمد که حسین بن علی (ع)، آقازاده اول دنیای اسلام و پسر خلیفه مسلمین، پسر علی بن ابی‌طالب علیه الصّلاه و السّلام، در همان شهری که پدر بزرگوارش بر مسند خلافت می نشست، سر بریده اش گردانده شد و آب از آب تکان نخورد! از همان شهر آدم‌هایی به کربلا آمدند، او و اصحاب او را با لب تشنه به شهادت رساندند و حرم امیرالمؤمنین(ع) را به اسارت گرفتند!...دو عامل، عامل اصلی این گمراهی و انحراف عمومی است: یکی دور شدن از ذکر خدا که مظهر آن نماز است. فراموش کردن خدا و معنویت؛ حساب معنویت را از زندگی جدا کردن و توجه و ذکر و دعا و توسل و طلب از خدای متعال و توکل به خدا و محاسبات خدایی را از زندگی کنار گذاشتن. دوم دنبال شهوترانی‌ها رفتن؛ دنبال هوس‌ها رفتن و در یک جمله: دنیاطلبی.(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار فرماندهان گردان‌های عاشورا- 1371/4/22)
عاشورا حادثه‌ای نبود که در یک روز در سال 61 هجری اتفاق بیفتد و از قبل و بعد خود جدا باشد. وقتی سخن از پیام عاشوراست، تنها به این معنی نیست که امام حسین (ع) و شهدای کربلا، به صورت رسمی و مشخص به مردم آن زمان یا زمان‌های آینده چه دستوری داده‌اند، بلکه شامل درس‌هایی هم که ما از عاشورا می‌گیریم، می‌شود.عاشورای حسینی تجسم و تبلور مفاهیم و ارزش‌ها است. مسائلی همچون صبوری، ایثار، جوانمردی، شجاعت ، وارستگی از تعلقات نمونه‌هایی ازپیام اخلاقی عاشورا است. پس اولین پیام عاشورا، پیام‌های اخلاقیند.
اسلام، دینی است که بُعد سیاسی آن بسیار نیرومند است. عاشورا حرکتی انقلابی بر ضد انحراف سیاسی و دینی حکام مستبد بود و قیام سیدالشهدا(ع) سرشار از بار سیاسی است. اسارت مردم در چنگ حکومت ظالمانه و تلاش برای رهایی آنان و سپردن زمامداری به امام به قصد گسترش حق و عدل در جامعه، گوشه‌ای از این بُعد را نشان می‌دهد و حرکت امام حسین(ع) و خاندان و یارانش برای آگاهی بخشی به توده‌های مردم و ترسیم سیمای رهبر شایسته و افشای چهره والیان بی‌دین و دنیا پرست و ستمگر گوشه دیگری از پیام‌های عاشورایی هستند.
شاخص‌های زندگی عزتمند با الهام از عاشورا
جامعه انسانی به ویژه جامعه دینی، بستر حضور متعهدانه و تکلیف شناسانه شهروندان در عرصه مشارکت جویی‌های مثبت و مفید اجتماعی است. این حقیقت، در زبان پیامبراعظم(ص) به زیبایی تبیین شده است:«کُلُّکُم راعٌ وَکُلُّکم مَسئُولٌ عَن رَعیِّتِهِ.» اگر شهروندان این حقیقت را با همه وجود احساس کنند و تکلیف اجتماعی افراد در جامعه نهادینه شود، آن جامعه از آفات مصون می‌ماند. امام حسین( ع) نیز که هادی بشری است، با شناخت کاملی که از تکلیف و مسئولیت خویش داشت، در میدان ادای تکلیف قدم گذاشت و برای نجات مردم از ستم، بزرگ‌ترین هزینه را پرداخت. از دیگر پیام‌های عاشورایی ولایت‌مداری، صبر و استقامت، شجاعت، آگاهی و زمان شناسی‌اند.
زینت سادات حکیمی یک فرهنگی در باره پیام‌های بصیرت آفرین نهضت حسینی(ع) به گزارشگر کیهان می‌گوید: «آگاهی و زمان شناسی تا آنجا اهمیت دارد که می‌توان آن را یکی از شناسه‌های جامعه دینی ذکر کرد. با توجه به اینکه یکی از ابزار سلطه گران، در جهل نگاه داشتن جوامع اسلامی است، تنها کسانی می‌توانند توطئه‌های مستکبران را شناسایی کنند که اهل بصیرت، آگاهی و درایت باشند.حسین بن علی(ع) نیز همان طور که در زیارت اربعین آمده است، جان خود و یارانش را برای نجات مردم از جهالت فدا کرد. در آن زیارت می‌خوانیم: گواهی می‌دهم و باور دارم که او خون پاکش را در راه تو (خداوند) نثار کرد تا بندگانت را از جهالت و وادی گمراهی برهاند. از مهم‌ترین رهیافت‌های انقلاب اسلامی ایران نیز بیداری فرا گیر مردم است که عنصری لازم و اجتناب ناپذیر برای تمامی مستضعفان جهان در مسیر مقابله با استکبار جهانی به شمار می‌رود.»
قیام امام حسین(ع)
الگویی بی‌بدیل پیش روی جوانان
غلامعلی جعفرزاده نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی ضمن بیان اینکه عاشورا مکتب انسان‌سازی است،به گزارشگر کیهان می‌گوید:« عاشورا یک مکتب است که در گستره زندگی بشریت ساری و جاری است.عاشورا و قیام امام حسین(ع) الگوی بی‌بدیلی است که منحصر به یک مکتب یا تفکر خاص نیست بلکه عاشورا مکتب انسان‌سازی است که همه هستی را در بر می‌گیرد. قیام کربلا متعلق به همه زمانها و مکان‌ها و همه تاریخ است که به عنوان یک الگوی کامل برای جوامع بشری محسوب می‌شود.»
وی در ادامه با یادآوری اینکه فرهنگ عاشورا کامل‌ترین الگو برای خودسازی است، می‌گوید: «نهضت و قیام عاشورا برای همه بشریت یک اسوه و الگو است. واقعه عاشورا سرشار از درس‌ها و عبرت‌ها است.نباید در واقعه عاشورا تنها به عزاداری‌ها توجه شود،چرا که عزاداری به تنهایی نمی‌تواند انسان‌سازباشد.عزاداران حسینی باید پرچمداران بصیرت و مروجان فرهنگ عاشورایی در جامعه باشند. بدون شک محرم فرصتی شایسته برای آشنایی بیشتر جوانان و نوجوانان با واژه شهادت، فرهنگ عاشورا و نهضت حسینی(ع) است.»
ظهور یک مصلح بزرگ در محرم هر سال
یکی از مهم‌ترین پیام‌ها و درس‌های سیاسی اجتماعی، نهضت و قیام امام حسین(ع) جنبه الهی بودن آن و در جهت هموارکردن کجی‌های موجود در جامعه اسلامی آن روزاست که خود آن حضرت در وصیّت نامه معروفش به برادر خود محمد (ابن حنفیه) به آن تصریح نموده و می‌فرماید: « من بیرون نیامدم برای تفریح و اظهار کبر، و نه برای فساد و ظلم، بلکه خارج شدم، برای اصلاح امت جدم (ص) و می‌خواهم امر به معروف و نهی از منکر و به سیرت جد و پدرم علی بن ابی طالب رفتار کنم ….»
سردارداود روشنی از مسئولان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و یادگار هشت سال دفاع مقدس می‌گوید: «نهضت حسین(ع) و نهضت‌های حسینی به خاطر یک قدم و یک ملت بخصوص نیست؛بلکه برای انسانیت است، و بالاتر در راه خدا شکل گرفته‌اند. در راه هماهنگی با هدف‌های کلی خلقت است، و این است معنای در راه رضای خدا گام بر داشتن. از نظر فردی هیچ‌گونه انگیزه شخصی، فردی، جاه، مقام، در کار نیست. برای مقدسات بشریت است، از این نظر یک حماسه الهی، جهانی و انسانی محسوب می‌شود. و به همین جهت امام‌حسین(ع) پیشوای آزادگان جهان است. آزاد از قید بندگی هر چه غیراز خدا، و آزاد از بند فردیت، منافع شخصی و مادی. لذا یکی از شعارهای اساسی نظام اسلامی به رهبری حسینی آن، امام خمینی(ره)، نه شرقی و نه غربی، جمهوری اسلامی بود و علت اینکه نهضت‌های حسینی و آزادی بخش در طول تاریخ، با نظام‌های غیرالهی، طاغوت و انحصار طلب و استعمارگر، در تقابل، جدال و مبارزه بوده‌اند، همین الهی بودن و در جهت سعادت بشر و آزادی انسان‌ها از قید و بند اسارت حرکت کردن بوده است و این درسی است که از امام حسین (ع)و نهضت او فرا‌گیر شد.»وی ادامه می‌دهد: «عاشورا، تبلور زنده نماز، مناجات، حماسه، عدالت و شهادت است. در مورد این رخداد بسیار سخن گفته شده، ولی به ابعاد گوناگون انسانی و اجتماعی و درس‌ها و پیام‌های زندگی ساز و حماسه آفرین آن کمتر توجه شده است. ولایت‌مداری و رهبری، عدم ترک امر به معروف و نهی از منکر، باطل ستیزی و جهاد،تدبیر و برنامه‌ریزی و باور این موضوع که کل یوم عاشوراست، از مهم‌ترین پیام‌های زندگی سازقیام حسینی(ع) هستند.»
سردار روشنی در تکمیل صحبت هایش می‌گوید:« جامعه‌ای که تاریخی مانند تاریخ حسین بن علی(ع) دارد، مملو از افتخار، حماسه، عظمت و زیبایی، آموزندگی و الهام‌بخشی است. جامعه‌ای که آموزگار آن حسین(ع) است، مکتبش حسینی و سراسر درس است؛ نه تنها در بُعد سیاسی و اجتماعی بلکه در ابعاد گوناگون زندگی، راه نجات همه امت‌ها و ملت هاست؛ زیرا کرسی حسین(ع) کرسی امر به معروف و نهی از منکر، توحید و یکتا پرستی، جهاد و مبارزه، مساوات و برابری، شجاعت و جوانمردی، ایثار و از خود گذشتگی، رأفت و رحمت الهی است. آن‌چنان که از سوره شعراء بر می‌آید، ظهور پیامبران در فطرت‌ها به علّت شیوع مفاسد بوده است، ولی ما می‌بینیم مکتب زنده حسین(ع)، ظهور حسین(ع) است در همه اعصار، یعنی در هر سال و هر محرم امام حسین(ع) به صورت یک مصلح بزرگ و عالی ظهور می‌کند و این فریاد آزادی و آزادگی را به گوش جهانیان می‌رساند.»
عاشوراییان ایستاده در برابر ظلم استکبار
حجت الاسلام عسگر دیربازنماینده مردم آذربایجان غربی در مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه کل ارض کربلا و کل یوم عاشورا یک شعار صرف نیست، بلکه باید مفهوم آن را استخراج کنیم، می‌گوید: «کل ارض کربلا و کل یوم عاشورا سرشار از معنا و مفهوم است، که باید پیرامون آن دقت و تامل بیشتری صورت گیرد. باید معنا و مفاهیم شعائر انقلابی و حماسی عاشورای حسینی(ع) را جهت آگاه‌سازی اقشار مختلف مردم به ویژه نوجوانان و جوانان استخراج کنیم.در این زمینه علمای دین و روحانیان مسئولیت خطیری بر عهده دارند، بنابراین باید برای افزایش معرفت و آگاهی مردم گام بردارند.»
دیرباز مصداق بارز عبارت کل یوم عاشورا را حمایت ایران اسلامی از ملل مظلوم جهان از جمله فلسطین اشغالی، لبنان و ... دانسته و می‌گوید: «پیروان امام حسین(ع) با الهام گرفتن از این عبارت در حال حاضرهم اگردرهر نقطه‌ای ظلم و ستم علیه مستضعفان رخ دهد، برای دفاع از مظلومان به پا می‌خیزند.»
این استاد حوزه‌های علمیه و دانشگاه با بیان اینکه عاشقان اهل بیت(ع)، عصمت و طهارت(ع) و عاشوراییان ظلم وجور حکومت‌های خودکامه را در عصر معاصر برنمی‌تابند، خاطرنشان می‌کند: «چرا که در مکتب حسینی(ع) پرورش یافته و با تمام وجود خود به این نهضت ایمان آورده‌اند. امروز نیزکه سالیان متمادی از قیام حسینی(ع) گذشته در مقابل ظالمان ایستاده و از مستضعفان عالم دفاع می‌کنند، بنابراین مقابل بی‌عدالتی، شقاوت و کشتار ددمنشانه ملل بی‌پناه بی‌تفاوت نیستند. عاشوراییان حقیقی در هر نقطه از کره خاکی حتی از شهادت و اهدای خون در مسیر آرمان‌های‌شان باک ندارند.»این مسئول معنا و مفهوم «کل ارض کربلا و کل یوم عاشورا» را صف‌آرایی مقابل متجاوزان و دست‌اندازان به جان،مال و نوامیس مستضعفان درسراسر دنیا و در همه زمانها دانسته و می‌گوید: «حمایت و پشتیبانی از افراد ستم‌کشیده باید تا ابد ادامه پیدا کند.»
نهضت حسینی(ع) در نگاه مشاهیر جهان
اگرچه که به ظاهر در عاشورای سال ۶۱ هجری جنگ با شهادت امام حسین(ع) و یارانش به پایان رسید و لشکر یزید پیروز شد، اما در نگاه عمیق به داستان کربلا معلوم می‌شود که پیروزی حقیقی از آن امام حسین (ع) بود؛ چراکه آن حضرت اسوه‌ای ماندگار برای همه ملت‌های دربند شد که خواهان آزادی و نجات از ظلم و ستم ظالمان بودند.گاندی در این باره می‌گوید: «من برای هند چیز تازه‌ای نیاوردم؛ فقط نتیجه‌ای را که از مطالعات و تحقیق‌هایم درباره تاریخ زندگی قهرمانان کربلا به دست آورده بودم، ارمغان ملت هند کردم. اگر بخواهیم هند را نجات دهیم واجب است همان راهی را بپیماییم که حسین‌بن‌علی(ع) پیمود.( نعمت‌الله حسینی، سیدالشهدا(ع) پرچمدار پیروزی خون بر شمشیر، ص۳۴۶).
حجت‌الاسلام محمدعلی مروی مدرس جامعه المصطفی العالمیه وپژوهشگرمسائل دینی می‌گوید: «اگرچه امام حسین(ع) در سرزمین اسلامی و عربی متولد شد، اما واقعیت آن است که شخصیت و نهضت ایشان فرا زمانی و فراشخصیتی است. چنان‌که آنتوان بارا ایشان را گوهر ادیان می‌نامد. او در کتابش به نام الحسین فی فکر المسیحی می‌گوید: امام حسین(ع) خاص شیعه و مسلمانان نیست، بلکه گوهر جاویدان همه ادیان است. حسین تنها یک مرحله تاریخی نیست، بلکه حرکت آزادی انسان است؛ او یک اصل و اساس دائمی و جاودانی است. (آنتوان بارا، الحسین فی الفکر المسیحی ص۳۴۹).
این پژوهشگر دینی ادامه می‌دهد: «امام حسین(ع) بارها در فرصت‌های مختلف اعلام کرد که هدف ایشان از این قیام احیای دین جدشان و امر به معروف و نهی از منکر است. این هدف مقدس از نظر اندیشمندان آزاده جهان نیز مخفی نمانده است، چنان‌که چارلز دیکنز نویسنده مشهور می‌گوید: اگر منظور امام حسین(ع) جنگ در راه خواسته‌های دنیایی خود بود من نمی‌فهمم چرا خواهران و کودکانش را به همراه خود برد؟ پس عقل حکم می‌کند که او برای اسلام فداکاری کرد( رجبعلی مظلومی، رهبر آزادگان ص۶۲).
مدرس جامعه المصطفی العالمیه خاطر نشان می‌کند: «واشنگتن ایروینگ (مورخ مشهور آمریکایی) می‌گوید: برای امام‌حسین(ع) ممکن بود که زندگی خود را با تسلیم شدن به اراده یزید نجات بخشد، ولی مسئولیت پیشوا و نهضت بخش اسلام اجازه نمی‌داد که او یزید را به عنوان خلافت بشناسد. او به زودی خود را برای قبول هر ناراحتی و فشاری به منظور رها ساختن اسلام از چنگال بنی‌امیه آماده ساخت. در زیر آفتاب سوزان سرزمین خشک و در ریگ‌های تفتیده، روح حسین(ع) فناناپذیر است.ای پهلوان و ای نمونه شجاعت و ای شهسوار من، ای حسین(ع)( مجله نور دانش، شماره 1341، سال سوم).