ضرورت بررسی ابعاد مختلف فاجعه منا - بخش سوم
کشتار حجاج؛انفعال رسانه‌های عربی و نهادهای بین‌المللی(گزارش روز)
در همان روزهای اول وقوع حادثه منا، برخی رسانه‌های عربی همچون روزنامه الدیار لبنان از عبور کاروان شاهزاده ولیعهد سعودی به همراه دویست نفر از تیم حفاظتی‌اش خبر داد و عنوان کرد عامل وقوع حادثه عبور این کاروان و مسدود کردن مسیر حجاج برای عبور این کاروان بوده است. این مسئله از سوی پادشاه و مسئولان سعودی تکذیب شد و سناریوی متهم نمودن حجاج به بی‌نظمی و پس از آن تقدیر و تشکر از عربستان در برگزاری حج در پیش گرفته شد در حالی که براساس آخرین اخبار بیش از ۷000 نفر در این حادثه جان خود را از دست داده بودند. این در حالی بود که رسانه‌های وابسته به رژیم آل سعود در اقدامی با پخش انیمیشن‌هایی از مرگ حجاج به تمسخر قربانیان حادثه پرداختند و نیز تصاویری از رسیدگی ماموران سعودی به زنان و سالمندان در حج منتشر کردند و در انعکاس تعداد کشته‌ها به دروغگویی پرداختند تا به تبرئه کردن رژیم آل‌سعود بینجامد.
در حالی که رسانه رسمی وزارت بهداشت عربستان تعداد کشته‌شدگان را نزدیک به 5000 نفر اعلام کرده بود، مسئولین دیگر سعودی این تعداد را 717 نفر اعلام کردند و خیلی زود این خبر از روی این سایت برداشته شد و رسانه‌های وابسته به غرب و عربستان همچون بی‌بی‌سی و رسانه‌های عربی همچون روزنامه عکاظ و شبکه العربیه این دروغ بزرگ را همچنان بازنشر دادند و بر آن تاکید ورزیدند.
این رسانه‌ها در دفاع از رژیم سعودی کوتاه نیامدند و کار را تا آنجا پیش بردند که همسو با سردمداران سعودی تقصیر این واقعه را بر گردن حجاج انداختند و برخی نیز به جای پخش تصاویر فاجعه، در انیمیشن‌هایی به تمسخر حجاج مظلوم و قربانی پرداختند در حالی که فیلم واقعه موجود بود. این رسانه‌ها علی‌رغم رسالت خود در اطلاع‌رسانی هرگز پیگیر عدم انتشار فیلم دوربین‌های مدار بسته واقعه نشدند و ترجیح دادند در همراهی با سیاست‌های آل‌سعود، به نوعی شریک جرم آل سعود در قتل و قربانی قریب به 5000 حاجی در رمی جمرات در منا شوند.
سکوت و انفعال نهادهای بین‌المللی
حسین شیخ‌الاسلام، مشاور امور بین‌الملل رئیس مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره واکنش نهادهای بین‌المللی حقوق بشری نسبت به فاجعه منا می‌گوید: «متاسفانه بیشتر نهادهای بین‌المللی زیر سلطه جریان‌های سیاسی و فاسد هستند و از آنجا که زیر سلطه این جریان‌های سیاسی هستند، لزوما نمی‌توانند واکنش مستقلی نسبت به فجایع داشته باشند.
مشاور امور بین‌الملل رئیس مجلس شورای اسلامی با اشاره به عدم پاسخگو بودن رژیم سعودی و نهادهای بین‌المللی تأکید می‌کند: «عربستان سعودی و نهادهای حقوق بشری بین‌الملل باید پاسخگو باشند و ما باید پیگیری کنیم و فساد حاکم بر آنها دلیل بر عدم پیگیری ما نیست.»
وی با اشاره به پیام تسلیت پادشاه عربستان به رهبر معظم انقلاب پس از برخورد مقتدرانه ایشان ابراز می‌دارد: «شاه عربستان بر اساس سخنرانی رهبر انقلاب دستوراتی برای رسیدگی به اجساد مطهر حجاج و مجروحین و برخورد مناسب با حجاج ایرانی داده است اما این که چقدر اجرا بشود معلوم نیست زیرا در این کشور نظام استبدادی حاکم است و کسی دل نمی‌سوزاند و نظام را مال خود نمی‌داند و پر از تعصبات خشک و خشونت است اما با این وجود شاهد آن هستیم که نهادهای حقوق بشری نیز نسبت به این رویکرد در عربستان خاموش هستند.»
شیخ‌الاسلام تصریح می‌کند: «این اول داستان است و ما باید حقوق تک تک مسلمین و نیز آبرویی که از اسلام و جهان اسلام در پی این فاجعه رفته است، احیا کنیم و رژیم سعودی چه بخواهد و چه نخواهد باید از ابزار دیپلماسی، حقوق بین‌الملل و قوانین و روابط بین‌الملل برای رسیدگی به این فاجعه غم‌انگیز استفاده کنیم.»
امپراطوری رسانه‌ای عربستان
در جهان عرب
بر اساس گزارش های موجود، علاوه بر نهادهای بین‌المللی، رسانه‌های عربی و غربی نیز انعکاسی کاریکاتوری و حداقلی از این فاجعه داشتند. حسین رویوران کارشناس جهان اسلام در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره واکنش رسانه‌های عربی به فاجعه منا و انعکاس آن با اشاره به امپراطوری رسانه‌ای رژیم سعودی در جهان عرب اظهار می‌دارد: «تقریبا تمام رسانه‌های عرب زبان به نوعی وابسته به رژیم سعودی هستند به طوری که عربستان با استفاده از امپراطوری رسانه‌ای که در جهان عرب دارد، توانست در اطلاع‌رسانی فاجعه منا دست به یک بازی رسانه‌ای بزرگ برای تزویر و تغییر حقایق بزند و به جای انعکاس حقایق، روایتی را منعکس کرد که در آن گاه حجاج ایرانی و دولت ایران را متهم نمود و گاه حجاج سایر کشورها را عامل رخداد حادثه منا معرفی نمود و هیچ اشاره‌ای به کوتاهی‌های صورت گرفته از سوی دولت سعودی نکرد.»
این کارشناس می‌افزاید: «امپراطوری عربستان با سیاست دسته چکش توانسته بخش وسیعی از رسانه‌های عربی را همچون روزنامه‌های الحیات و الشرق الاوسط در لندن، شبکه العربیه و الحدث در دبی و مجموعه‌هایی همچون آرت، اربیت و روتانا در مصر و لبنان به نوعی خریداری نمایند. به عبارت دیگر همراهی و رضایتمندی این رسانه‌ها را خریداری کرده است. به همین جهت، ابعاد فاجعه منا چندان در رسانه‌های عربی به جز دو رسانه وابسته به حزب‌الله و دیگری وابسته به جریان سیاسی منتسب به میشل عون انعکاس چندانی نداشته است.»
رویوران درباره رویکرد این رسانه‌ها در انعکاس اخبار کشتار حجاج در منا توضیح می‌دهد: «تقریبا اکثر رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی این اخبار همراه و همسو با رژیم سعودی بودند و ایران را متهم به سیاسی کردن این فاجعه می‌کردند. همین رویکرد نشان می‌دهد این رسانه‌ها به جای انعکاس حقایق در خدمت پروژه‌های سیاسی اسپانسر خود بوده‌اند.»
سکوت دولتمردان عربی
و سیاست دسته چک عربستان
این کارشناس جهان اسلام درباره واکنش دولت‌های عربی به این فاجعه بیان می‌کند: «تقریبا وضعیت دولتمردان عربی نیز مشابه وضعیت رسانه‌های عربی است به طوری که این دولتمردان یا واکنشی نکردند یا این‌که برخی خطاب به پادشاه عربستان پیام تسلیت دادند در حالی که برخی از شهروندان‌شان در این فاجعه کشته شده بودند و برخی دیگر همچون رئیس‌جمهور مصر، اگرچه اجازه تشییع پیکر حجاج داده شد و این مراسم برگزار شد اما به شدت مراقبت می‌شد تا مردم شعاری علیه عربستان سعودی ندهند.»
وی می‌افزاید: «تقریبا تمام کشورهای عربی در این‌باره همراه و همسو با عربستان سعودی عمل کردند اما کشورهای اسلامی دیگر همچون ایران و اندونزی و نیز هند واکنش‌های شدیدی نسبت به این فاجعه از خود نشان دادند و خواستار پیگیری حقوق قربانیان و رسیدگی به جنازه‌ها و مجروحین شدند.»
استبداد کشورهای عربی
رویوران در این‌باره بیان می‌کند: «این مسئله به ساختار سیاسی کشورها برمی‌گردد. از آنجا که دولت‌ها و حکومت‌های عربی استبدادی هستند، مطالبه‌ای از سوی مردم برای رسیدگی به این مسئله وجود ندارد و اگر هم وجود داشته باشد با آن برخورد خواهد شد اما در سایر کشورها که نظام سیاسی مردم‌سالارانه وجود دارد، مردم از دولت‌هایشان مطالبه‌گری دارند و از این نظر این دولت‌ها از آنجا که باید پاسخگوی مردم خود باشند، حقوق حجاج قربانی را نیز پیگیری می‌کنند اما دولت‌ها و حکومت‌های استبدادی این چنین نیستند.»
این کارشناس همچنین درباره عملکرد نهادهای حقوق بشری بین‌المللی اظهار می‌کند: «متاسفانه سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشری همچون عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر تنها در مسائل سیاسی وارد می‌شوند تا فجایع انسانی. از این نظر، با توجه به این که این فاجعه ناشی از تجاوز سیاسی یک کشور به کشور دیگر نبوده است، در این مسئله ورود نمی‌کنند و واکنش چندانی نشان نمی‌دهند. مثلا عفو بین‌الملل در پی تجاوز عربستان به یمن، در یمن حضور پیدا کرد و عربستان را نیز در مواردی متهم کرد اما در فاجعه منا چون صحبت از یک تجاوز سیاسی نیست واکنش چندانی نشان نداده است.»
سکوت و انفعال رسانه‌های غربی
عباس اصلانی، مدیر اداره کل بین‌الملل خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره عملکرد دولت‌های عربی در انتشار اخبار فاجعه منا می‌گوید: «با توجه به روابط خاصی که عربستان با برخی از کشورهای عربی منطقه دارد، این کشورها، حتی برخی از آنها که تلفات جانی هم در این حادثه داشتند، به پوشش اخبار این حادثه نپرداختند. از طرف دیگر این موضوع مورد غفلت و بایکوت سازمان‌های حقوق بشری و حقوقی بین‌المللی نیز قرار گرفت به طوری که این نهادها، واکنش مناسبی نداشتند و سکوت کردند.»
مدیر اداره کل بین‌الملل خبرگزاری تسنیم با اشاره به عدم پوشش رسانه‌های غربی از این حادثه، تصریح می‌کند: «فردای روز حادثه، اکثر رسانه‌های آمریکایی در حالی که چندهزار نفر کشته شده بودند، خبری از این فاجعه در تیترهای صفحه اول نداشتند اگر هم بود خیلی کم و در گوشه و کنار زده بودند. در صورتی که مواردی با ابعاد و تلفات انسانی بسیار کمتر که پیش از این اتفاق افتاده بود، تیتر یک این رسانه‌ها می‌شد.»
تناقض رسانه‌های غربی
در مسائل حقوق بشر
اصلانی با بیان این که این مسئله، دفعه اول نیست که چنین تناقضی در کار رسانه‌های غربی و برخی رسانه‌های عربی دیده می‌شود، بیان می‌کند: «وقتی درباره حقوق بشر صحبت شود و پای ایران به میان آید، غرب و متحدان عربی‌شان به شدت علیه ایران فعال می‌شوند و رسانه‌های‌شان نیز به دنبال آن ایران را متهم به نقض حقوق بشر می‌کنند اما هیچ کدام از این‌ها درباره علت فاجعه منا و مسئولیت دولت سعودی در برابر کشتار هزاران حاجی از کشورهای مختلف موضع گیری نکردند.» وی می‌افزاید: «با این که به لحاظ انسانی عمق فاجعه زیاد بود، واکنش‌های درخوری به لحاظ همدردی از سوی کشورهای عربی و غربی‌صورت نگرفت و در رسانه ها هم با نوعی تبعیض نسبت به این موضوع برخورد شد.»
در حالی که رسانه رسمی وزارت بهداشت عربستان تعداد کشته‌شدگان را نزدیک به 5000 نفر اعلام کرده بود، مسئولین دیگر سعودی این تعداد را 717 نفر اعلام کردند و خیلی زود این خبر از روی این سایت برداشته شد و رسانه‌های وابسته به غرب و عربستان همچون بی‌بی‌سی و رسانه‌های عربی همچون روزنامه عکاظ و شبکه العربیه این دروغ بزرگ را همچنان بازنشر دادند و بر آن تاکید ورزیدند.
این رسانه‌ها در دفاع از رژیم سعودی کوتاه نیامدند و کار را تا آنجا پیش بردند که همسو با سردمداران سعودی تقصیر این واقعه را بر گردن حجاج انداختند و برخی نیز به جای پخش تصاویر فاجعه، در انیمیشن‌هایی به تمسخر حجاج مظلوم و قربانی پرداختند در حالی که فیلم واقعه موجود بود. این رسانه‌ها علی‌رغم رسالت خود در اطلاع‌رسانی هرگز پیگیر عدم انتشار فیلم دوربین‌های مدار بسته واقعه نشدند و ترجیح دادند در همراهی با سیاست‌های آل‌سعود، به نوعی شریک جرم آل سعود در قتل و قربانی قریب به 5000 حاجی در رمی جمرات در منا شوند.
سکوت و انفعال نهادهای بین‌المللی
حسین شیخ‌الاسلام، مشاور امور بین‌الملل رئیس مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره واکنش نهادهای بین‌المللی حقوق بشری نسبت به فاجعه منا می‌گوید: «متاسفانه بیشتر نهادهای بین‌المللی زیر سلطه جریان‌های سیاسی و فاسد هستند و از آنجا که زیر سلطه این جریان‌های سیاسی هستند، لزوما نمی‌توانند واکنش مستقلی نسبت به فجایع داشته باشند.
مشاور امور بین‌الملل رئیس مجلس شورای اسلامی با اشاره به عدم پاسخگو بودن رژیم سعودی و نهادهای بین‌المللی تأکید می‌کند: «عربستان سعودی و نهادهای حقوق بشری بین‌الملل باید پاسخگو باشند و ما باید پیگیری کنیم و فساد حاکم بر آنها دلیل بر عدم پیگیری ما نیست.»
وی با اشاره به پیام تسلیت پادشاه عربستان به رهبر معظم انقلاب پس از برخورد مقتدرانه ایشان ابراز می‌دارد: «شاه عربستان بر اساس سخنرانی رهبر انقلاب دستوراتی برای رسیدگی به اجساد مطهر حجاج و مجروحین و برخورد مناسب با حجاج ایرانی داده است اما این که چقدر اجرا بشود معلوم نیست زیرا در این کشور نظام استبدادی حاکم است و کسی دل نمی‌سوزاند و نظام را مال خود نمی‌داند و پر از تعصبات خشک و خشونت است اما با این وجود شاهد آن هستیم که نهادهای حقوق بشری نیز نسبت به این رویکرد در عربستان خاموش هستند.»
شیخ‌الاسلام تصریح می‌کند: «این اول داستان است و ما باید حقوق تک تک مسلمین و نیز آبرویی که از اسلام و جهان اسلام در پی این فاجعه رفته است، احیا کنیم و رژیم سعودی چه بخواهد و چه نخواهد باید از ابزار دیپلماسی، حقوق بین‌الملل و قوانین و روابط بین‌الملل برای رسیدگی به این فاجعه غم‌انگیز استفاده کنیم.»
امپراطوری رسانه‌ای عربستان
در جهان عرب
بر اساس گزارش های موجود، علاوه بر نهادهای بین‌المللی، رسانه‌های عربی و غربی نیز انعکاسی کاریکاتوری و حداقلی از این فاجعه داشتند. حسین رویوران کارشناس جهان اسلام در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره واکنش رسانه‌های عربی به فاجعه منا و انعکاس آن با اشاره به امپراطوری رسانه‌ای رژیم سعودی در جهان عرب اظهار می‌دارد: «تقریبا تمام رسانه‌های عرب زبان به نوعی وابسته به رژیم سعودی هستند به طوری که عربستان با استفاده از امپراطوری رسانه‌ای که در جهان عرب دارد، توانست در اطلاع‌رسانی فاجعه منا دست به یک بازی رسانه‌ای بزرگ برای تزویر و تغییر حقایق بزند و به جای انعکاس حقایق، روایتی را منعکس کرد که در آن گاه حجاج ایرانی و دولت ایران را متهم نمود و گاه حجاج سایر کشورها را عامل رخداد حادثه منا معرفی نمود و هیچ اشاره‌ای به کوتاهی‌های صورت گرفته از سوی دولت سعودی نکرد.»
این کارشناس می‌افزاید: «امپراطوری عربستان با سیاست دسته چکش توانسته بخش وسیعی از رسانه‌های عربی را همچون روزنامه‌های الحیات و الشرق الاوسط در لندن، شبکه العربیه و الحدث در دبی و مجموعه‌هایی همچون آرت، اربیت و روتانا در مصر و لبنان به نوعی خریداری نمایند. به عبارت دیگر همراهی و رضایتمندی این رسانه‌ها را خریداری کرده است. به همین جهت، ابعاد فاجعه منا چندان در رسانه‌های عربی به جز دو رسانه وابسته به حزب‌الله و دیگری وابسته به جریان سیاسی منتسب به میشل عون انعکاس چندانی نداشته است.»
رویوران درباره رویکرد این رسانه‌ها در انعکاس اخبار کشتار حجاج در منا توضیح می‌دهد: «تقریبا اکثر رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی این اخبار همراه و همسو با رژیم سعودی بودند و ایران را متهم به سیاسی کردن این فاجعه می‌کردند. همین رویکرد نشان می‌دهد این رسانه‌ها به جای انعکاس حقایق در خدمت پروژه‌های سیاسی اسپانسر خود بوده‌اند.»
سکوت دولتمردان عربی
و سیاست دسته چک عربستان
این کارشناس جهان اسلام درباره واکنش دولت‌های عربی به این فاجعه بیان می‌کند: «تقریبا وضعیت دولتمردان عربی نیز مشابه وضعیت رسانه‌های عربی است به طوری که این دولتمردان یا واکنشی نکردند یا این‌که برخی خطاب به پادشاه عربستان پیام تسلیت دادند در حالی که برخی از شهروندان‌شان در این فاجعه کشته شده بودند و برخی دیگر همچون رئیس‌جمهور مصر، اگرچه اجازه تشییع پیکر حجاج داده شد و این مراسم برگزار شد اما به شدت مراقبت می‌شد تا مردم شعاری علیه عربستان سعودی ندهند.»
وی می‌افزاید: «تقریبا تمام کشورهای عربی در این‌باره همراه و همسو با عربستان سعودی عمل کردند اما کشورهای اسلامی دیگر همچون ایران و اندونزی و نیز هند واکنش‌های شدیدی نسبت به این فاجعه از خود نشان دادند و خواستار پیگیری حقوق قربانیان و رسیدگی به جنازه‌ها و مجروحین شدند.»
استبداد کشورهای عربی
رویوران در این‌باره بیان می‌کند: «این مسئله به ساختار سیاسی کشورها برمی‌گردد. از آنجا که دولت‌ها و حکومت‌های عربی استبدادی هستند، مطالبه‌ای از سوی مردم برای رسیدگی به این مسئله وجود ندارد و اگر هم وجود داشته باشد با آن برخورد خواهد شد اما در سایر کشورها که نظام سیاسی مردم‌سالارانه وجود دارد، مردم از دولت‌هایشان مطالبه‌گری دارند و از این نظر این دولت‌ها از آنجا که باید پاسخگوی مردم خود باشند، حقوق حجاج قربانی را نیز پیگیری می‌کنند اما دولت‌ها و حکومت‌های استبدادی این چنین نیستند.»
این کارشناس همچنین درباره عملکرد نهادهای حقوق بشری بین‌المللی اظهار می‌کند: «متاسفانه سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشری همچون عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر تنها در مسائل سیاسی وارد می‌شوند تا فجایع انسانی. از این نظر، با توجه به این که این فاجعه ناشی از تجاوز سیاسی یک کشور به کشور دیگر نبوده است، در این مسئله ورود نمی‌کنند و واکنش چندانی نشان نمی‌دهند. مثلا عفو بین‌الملل در پی تجاوز عربستان به یمن، در یمن حضور پیدا کرد و عربستان را نیز در مواردی متهم کرد اما در فاجعه منا چون صحبت از یک تجاوز سیاسی نیست واکنش چندانی نشان نداده است.»
سکوت و انفعال رسانه‌های غربی
عباس اصلانی، مدیر اداره کل بین‌الملل خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره عملکرد دولت‌های عربی در انتشار اخبار فاجعه منا می‌گوید: «با توجه به روابط خاصی که عربستان با برخی از کشورهای عربی منطقه دارد، این کشورها، حتی برخی از آنها که تلفات جانی هم در این حادثه داشتند، به پوشش اخبار این حادثه نپرداختند. از طرف دیگر این موضوع مورد غفلت و بایکوت سازمان‌های حقوق بشری و حقوقی بین‌المللی نیز قرار گرفت به طوری که این نهادها، واکنش مناسبی نداشتند و سکوت کردند.»
مدیر اداره کل بین‌الملل خبرگزاری تسنیم با اشاره به عدم پوشش رسانه‌های غربی از این حادثه، تصریح می‌کند: «فردای روز حادثه، اکثر رسانه‌های آمریکایی در حالی که چندهزار نفر کشته شده بودند، خبری از این فاجعه در تیترهای صفحه اول نداشتند اگر هم بود خیلی کم و در گوشه و کنار زده بودند. در صورتی که مواردی با ابعاد و تلفات انسانی بسیار کمتر که پیش از این اتفاق افتاده بود، تیتر یک این رسانه‌ها می‌شد.»
تناقض رسانه‌های غربی
در مسائل حقوق بشر
اصلانی با بیان این که این مسئله، دفعه اول نیست که چنین تناقضی در کار رسانه‌های غربی و برخی رسانه‌های عربی دیده می‌شود، بیان می‌کند: «وقتی درباره حقوق بشر صحبت شود و پای ایران به میان آید، غرب و متحدان عربی‌شان به شدت علیه ایران فعال می‌شوند و رسانه‌های‌شان نیز به دنبال آن ایران را متهم به نقض حقوق بشر می‌کنند اما هیچ کدام از این‌ها درباره علت فاجعه منا و مسئولیت دولت سعودی در برابر کشتار هزاران حاجی از کشورهای مختلف موضع گیری نکردند.» وی می‌افزاید: «با این که به لحاظ انسانی عمق فاجعه زیاد بود، واکنش‌های درخوری به لحاظ همدردی از سوی کشورهای عربی و غربی‌صورت نگرفت و در رسانه ها هم با نوعی تبعیض نسبت به این موضوع برخورد شد.»