راهکارهای حضور قلب در نماز(پرسش و پاسخ)
پرسش:
راهکارهای حضور قلب در نماز را توضیح دهید؟
پاسخ:
مقصود از حضور قلب در نماز این است که انسان قلب را خالی گرداند از غیر چیزی که به آن تکلم می‌نماید، یعنی دلش و فکرش مشغول به نماز باشد و حواسش متوجه به کلمات و محتوای آن باشد و هرگاه دید فکرش جای دیگر سیر میکند توجه و تمرکز به نماز کند و بداند در مقابل چه کسی ایستاده و چه مطالبی را از او می‌خواهد. در واقع حضور قلب در نماز امر بسیار مهم و کلیدی است که شخصی باید با تلاش و زحمت به دنبال رسیدن به آن در نماز باشد، کسی که بیشتر ساعات عمر خود را در بیهوده کاری و لهو و لعب می‌گذراند، نمی‌تواند در نماز حضور قلب داشته باشد، زیرا به هر آنچه که انسان بدان مشغول باشد؛ قوه مخیله او که کارش صورت‌سازی است، در نماز همان عمل را در نظرش جلوه می‌دهد و هر چه بخواهد حواس خود را جمع و تمرکز پیدا کند، فوری موهومات و خیالات به سراغ او می‌آید و حواسش را متفرق می‌گرداند، اما کسی که در همه وقت، اعمال و افکارش برطبق عقل و شرع انجام می‌شود و هدفش در همه کارها تحصیل رضای حق تعالی باشد چنین کسی به خوبی می‌تواند خود را از موهومات و تخیلات فاسد حفظ نماید و حضور قلب در نماز پیدا کند، آن وقت است که حالت خشوع و خضوع پیدا میکند.
به طور کلی بکار گیری راهکارهای زیر در نماز ، تاثیرات بسزایی در میزان حضور قلب انسان در نماز دارد:
1- بدست آوردن آنچنان معرفتی که دنیا را در نظر انسان کوچک و خدا را در نظر انسان بزرگ کند، تا هیچ کار دنیوی نتواند به هنگام راز و نیاز با معبود نظر او را به خود جلب و از خدا منصرف سازد.
2- توجه به کارهای پراکنده و مختلف، معمولا مانع تمرکز حواس است و هر قدر انسان، توفیق پیدا کند که مشغله‌های مشوش و پراکنده را کم کند به حضور قلب در عبادات خود کمک کرده است.
3- انتخاب محل و مکان نماز و سایر عبادات نیز در این امر، اثر دارد، به همین دلیل، نماز خواندن در برابر اشیاء و چیزهایی که ذهن انسان را به خود مشغول می‌دارد مکروه است و همچنین در برابر درهای باز و محل عبور و مرور مردم، در مقابل آیینه و عکس و مانند اینها، به همین دلیل مساجد مسلمین هر قدر ساده تر و خالی از زرق و برق و تشریفات باشد بهتر است چرا که به حضور قلب کمک میکند.
4- پرهیز از گناه نیز عامل موثری است، زیرا گناه قلب را از خدا دور می‌سازد و از حضور قلب می‌کاهد.
5- آشنایی با معنی نماز و فلسفه افعال و اذکار آن، عامل موثر دیگری است.
6- انجام مستحبات نماز و آداب مخصوص آن، چه در مقدمات و چه در اصل نماز نیز کمک موثری به این امر میکند.
7- از همه اینها گذشته این کار، مانند هر کار دیگر نیاز به مراقبت و تمرین و استمرار و پیگیری دارد، بسیار می‌شود که در آغاز انسان در تمام نماز یک لحظه کوتاه قدرت تمرکز فکر پیدا میکند، اما با ادامه این کار و پیگیری و تداوم آنچنان قدرت نفس پیدا میکند که می‌تواند به هنگام نماز دریچه‌های فکر خود را بر غیر معبود مطلقا ببندد.
8- نکته دیگری که در روایات بر آن تاکید شده است شاخص رفتاری انسان است که میزان مقبولیت و حضور قلب انسان در نماز را می‌رساند. به بیان دیگر هر چقدر نماز، انسان را از فحشا و منکرات باز دارد، به همان میزان، آن نماز از درجه مقبولیت و حضور قلب بیشتری برخوردار خواهد بود.
راهکارهای حضور قلب در نماز را توضیح دهید؟
پاسخ:
مقصود از حضور قلب در نماز این است که انسان قلب را خالی گرداند از غیر چیزی که به آن تکلم می‌نماید، یعنی دلش و فکرش مشغول به نماز باشد و حواسش متوجه به کلمات و محتوای آن باشد و هرگاه دید فکرش جای دیگر سیر میکند توجه و تمرکز به نماز کند و بداند در مقابل چه کسی ایستاده و چه مطالبی را از او می‌خواهد. در واقع حضور قلب در نماز امر بسیار مهم و کلیدی است که شخصی باید با تلاش و زحمت به دنبال رسیدن به آن در نماز باشد، کسی که بیشتر ساعات عمر خود را در بیهوده کاری و لهو و لعب می‌گذراند، نمی‌تواند در نماز حضور قلب داشته باشد، زیرا به هر آنچه که انسان بدان مشغول باشد؛ قوه مخیله او که کارش صورت‌سازی است، در نماز همان عمل را در نظرش جلوه می‌دهد و هر چه بخواهد حواس خود را جمع و تمرکز پیدا کند، فوری موهومات و خیالات به سراغ او می‌آید و حواسش را متفرق می‌گرداند، اما کسی که در همه وقت، اعمال و افکارش برطبق عقل و شرع انجام می‌شود و هدفش در همه کارها تحصیل رضای حق تعالی باشد چنین کسی به خوبی می‌تواند خود را از موهومات و تخیلات فاسد حفظ نماید و حضور قلب در نماز پیدا کند، آن وقت است که حالت خشوع و خضوع پیدا میکند.
به طور کلی بکار گیری راهکارهای زیر در نماز ، تاثیرات بسزایی در میزان حضور قلب انسان در نماز دارد:
1- بدست آوردن آنچنان معرفتی که دنیا را در نظر انسان کوچک و خدا را در نظر انسان بزرگ کند، تا هیچ کار دنیوی نتواند به هنگام راز و نیاز با معبود نظر او را به خود جلب و از خدا منصرف سازد.
2- توجه به کارهای پراکنده و مختلف، معمولا مانع تمرکز حواس است و هر قدر انسان، توفیق پیدا کند که مشغله‌های مشوش و پراکنده را کم کند به حضور قلب در عبادات خود کمک کرده است.
3- انتخاب محل و مکان نماز و سایر عبادات نیز در این امر، اثر دارد، به همین دلیل، نماز خواندن در برابر اشیاء و چیزهایی که ذهن انسان را به خود مشغول می‌دارد مکروه است و همچنین در برابر درهای باز و محل عبور و مرور مردم، در مقابل آیینه و عکس و مانند اینها، به همین دلیل مساجد مسلمین هر قدر ساده تر و خالی از زرق و برق و تشریفات باشد بهتر است چرا که به حضور قلب کمک میکند.
4- پرهیز از گناه نیز عامل موثری است، زیرا گناه قلب را از خدا دور می‌سازد و از حضور قلب می‌کاهد.
5- آشنایی با معنی نماز و فلسفه افعال و اذکار آن، عامل موثر دیگری است.
6- انجام مستحبات نماز و آداب مخصوص آن، چه در مقدمات و چه در اصل نماز نیز کمک موثری به این امر میکند.
7- از همه اینها گذشته این کار، مانند هر کار دیگر نیاز به مراقبت و تمرین و استمرار و پیگیری دارد، بسیار می‌شود که در آغاز انسان در تمام نماز یک لحظه کوتاه قدرت تمرکز فکر پیدا میکند، اما با ادامه این کار و پیگیری و تداوم آنچنان قدرت نفس پیدا میکند که می‌تواند به هنگام نماز دریچه‌های فکر خود را بر غیر معبود مطلقا ببندد.
8- نکته دیگری که در روایات بر آن تاکید شده است شاخص رفتاری انسان است که میزان مقبولیت و حضور قلب انسان در نماز را می‌رساند. به بیان دیگر هر چقدر نماز، انسان را از فحشا و منکرات باز دارد، به همان میزان، آن نماز از درجه مقبولیت و حضور قلب بیشتری برخوردار خواهد بود.