اشاره

خبرگزاری جمهوری  اسلامی در گفت‌وگوی اختصاصی با «محمدصالح صدقیان» رئیس مرکز عربی مطالعات ایران و کارشناس مسائل خاورمیانه، این موضوع را در میان گذاشت. به اعتقاد صدقیان، غرب عملا به این نتیجه رسید که بحران سوریه راه‌حل نظامی ندارد و دیپلماسی تنها راه برون رفت از این بحران است.
سرویس خارجی
خاورمیانه طی ماه‌ها و هفته‌های اخیر تحولات تازه‌ای را تجربه کرده است و در سایه این تحولات، میان برخی بازیگران اصلی منطقه توافقی در حال شکل‌گیری است مبنی بر اینکه مسایل و بحران‌های موجود باید از راه دیپلماسی و گفت‌وگو حل و فصل شود.
از مهم‌ترین مسایل خاورمیانه بحران سوریه است که بیش از چهارسال از آغاز آن می‌گذرد؛ بحرانی که پیامدهای سنگینی هم برای مردم سوریه و هم ثبات خاورمیانه داشته است. ازجمله این پیامدها فجایع انسانی است که را در آوارگی میلیون‌ها سوری ابعاد آن قابل دیدن است.
روند تحولات اخیر در سوریه نشان می‌دهد بازیگران بحران به این جمع‌بندی رسیده‌اند که مسئله سوریه تنها راه‌حل سیاسی دارد و باید از راه گفت‌وگو حل و فصل شود.
وضعیت نیروهای مقاومت و ارتش سوریه در شرایط کنونی به ویژه در اطراف دمشق درحال حاضر مطلوب است، شرایطی که پس از ورود نیروهای مقاومت و ارتش سوریه به منطقه راهبردی «زبدانی» به عنوان حایلی بین مرزهای لبنان و سوریه شکل گرفته است.
به هر حال، در شرایط کنونی معادله‌ای نو در سوریه در حال شکل‌گیری است. در این معادله موضع‌گیری اخیر روسیه و ایران در قبال تحولات سوریه و پیروزی‌های اخیر نیروهای مقاومت باعث شده که نیروهای گروه تروریستی «جبهه النصره» و دیگر گروه‌ها از جمله «احرار الشام» روحیه خود را برای مقابله با مقاومت از دست بدهند.
لذا، به نظر می‌رسد کشورهای اروپایی و حتی آمریکا به این نتیجه رسیده‌اند که مسئله سوریه راه‌حلی سیاسی دارد و به همین خاطر، موضع آنها به مواضع ایران نزدیک شده است.
اکنون ترکیه در وضعیت دشواری قرار دارد چرا که این کشور سال‌ها طرح براندازی را در سوریه دنبال کرد، ولی به نتیجه نرسید. در انتخابات اخیر نیز مخالفان دخلی حزب عدالت و توسعه این حزب را متهم کرده‌اند که برای مخالفان دولت دمشق و تروریست‌ها سلاح ارسال می‌کند.
محمدصالح صدقیان ضمن ارائه ارزیابی های فوق، در پاسخ به این سؤال که وضعیت نیروهای مقاومت در سوریه را چگونه می‌بینید؟ گفت:
اکنون وضعیت نیروهای مقاومت و ارتش سوریه به ویژه در اطراف دمشق بسیار بهتر شده است. این شرایط پس از ورود نیروهای مقاومت و ارتش به منطقه «زبدانی» که بسیار راهبردی است و حایلی بین مرزهای لبنان و دمشق به شمار می‌آید، شکل گرفته است.
وضعیت مقاومت در اطراف شهر «حمص»، «قلمون» و زبدانی مستحکم‌تر شده و می‌توان گفت وضعیت میدانی ارتش سوریه و نیروهای مقاومت نسبت به جبهه النصره در این مناطق بسیار بهتر است. جبهه النصره نبرد زبدانی را نبردی راهبردی می‌دانست و تلاش داشت در آن به برتری دست یابد، اما در پایان منجر به بیرون رانده شدن آنها از منطقه زبدانی شد و این تحول بزرگی در جنگ سوریه به شمار می‌آید.
صدقیان این سؤال را که علت پیروزی ارتش در زبدانی چه بود؟ این‌گونه پاسخ داد: در این زمینه می‌توان گفت، جبهه النصره روحیه خود را از دست داده است. در شرایط کنونی یک معادله تازه در سوریه درحال شکل‌گیری است. موضع‌گیری اخیر روسیه و ایران نسبت به سوریه و پیروزی‌های اخیر نیروهای مقاومت باعث شد که نیروهای النصره و دیگر گروه‌ها از جمله احرار الشام روحیه خود برای مقابله با مقاومت را از دست بدهند. در این ارتباط من فکر می‌کنم مرحله‌ای که آن را مرحله پس از توافق هسته‌ای ایران و گروه 5+1 می‌توان نامید، مرحله مهمی برای سوریه و برای ثبات در کل منطقه است. از نشانه‌های این مرحله می‌توان به گفت‌وگوهای گروه‌های فلسطینی در مصر و نشست سنی‌ها در قطر که هفته پیش انجام شد اشاره کرد.
در ارتباط با رایزنی‌های گسترده‌ای که در سطح منطقه و حتی فراتر از منطقه اکنون درحال انجام است و حتی کشورهایی مانند فرانسه و انگلیس هم درحال ورود نظامی به موضوع سوریه با هدف منکوب کردن تروریست‌ها هستند. صدقیان گفت: در این زمینه باید اشاره کرد که گفته‌های وزیر خارجه اسپانیا که چند روز پیش به تهران آمده بود خیلی مهم است. وی در دیدار با «محمدجواد ظریف» وزیر خارجه ایران، بر یک راه‌حل سیاسی سوری- سوری تأکید کرد.
این برای نخستین بار است که یک مسئول اروپایی از گفت‌وگوی سوری- سوری پشتیبانی می‌کند. این یک مسئله خیلی مهم است که وزیر خارجه اسپانیا مواضع جمهوری اسلامی ایران درباره سوریه را تکرار می‌کند. به نظر می‌رسد کشورهای اروپایی و حتی آمریکا به این نتیجه رسیده‌اند که مسئله سوریه راه حلی سیاسی دارد و به راه‌حل جمهوری اسلامی ایران در این زمینه و مواضع ایران نزدیک شده‌اند.
مسئله پناهندگان هم نوعی تغییر در مواضع کشورهای اروپایی ایجاد کرده است چراکه کشورهای اروپایی از توان کافی برای هضم این تعداد از پناهنده و مسایل خاص آنها برخوردار نیستند. بنابراین کشورهای اروپایی به این نتیجه رسیده‌اند که بهترین گزینه این است که گفت‌وگو بین گروه‌های سوری و دولت برقرار و گزینه نظامی باید کنار گذاشته شود و یک انتخابات آزاد با شرکت همه گروه‌ها برگزار شود تا از این راه بتوان با تروریست‌ها مبارزه کرد و امنیت را به سوریه بازگرداند.
وی درمورد گسیل شدن نظامیان روسی به سوریه و تلاش مسکو برای آغاز حمله هوایی علیه تروریست‌ها در سوریه گفت: اطلاعات دقیقی در این زمینه وجود ندارد که روسیه نیروهایش را در سوریه و در پایگاه طرطوس افزایش داده است، اما باید گفت پایگاه طرطوس یک منطقه راهبردی و حیاتی برای روسیه است.
در کل دریای مدیترانه تنها پایگاه نظامی روسیه در بندر طرطوس قرار دارد و روسیه به این سادگی دست از این پایگاه نخواهد کشید. به نظر نمی‌رسد روسیه روزی این سناریو را تصور کند که هم دولت سوریه سرنگون شده باشد و هم پایگاه طرطوس از دست این کشور خارج شده باشد. بنابراین، روسیه باید حضور خود در این پایگاه را مستحکم کند.
از سوی دیگر، بقای پایگاه طرطوس در گرو بر سر کار ماندن حکومت کنونی سوریه است. به همین دلیل روسیه به این سادگی سوریه را از دست نخواهد داد. بنابراین، باید حضور خود را در سوریه مستحکم کند تا بتواند هم جلوی تروریست‌ها را بگیرد و هم در مقابل رخدادهای تازه از توان عملیاتی برخوردار باشد.
این کارشناس درمورد طرح‌های گوناگونی که برای حل مسئله سوریه وجود دارد و مهم‌ترین این طرح‌ها گفت: در این زمینه چندین طرح وجود دارد. طرحی که ایران مطرح کرده است با طرحی که روسیه در دست دارد به صورت تقریبی یکسان هستند. «استفان دمیستورا» نماینده دبیرکل سازمان ملل، هم در این زمینه طرح خودش را دارد.
فکر می‌کنم ایران به عنوان متحد سوریه تاکنون طرح‌هایی عملی مطرح کرده است چراکه به دنبال گزینه سیاسی است. نماینده سازمان ملل هم روی طرح‌های سیاسی کار می‌کند و این یک موفقیت برای ایران است که نماینده سازمان ملل نیز روی طرح‌های سیاسی کار می‌کند و گزینه نظامی را از دستور کار خارج کرده است.
عربستان و ترکیه نیز طرح‌های خود را دارند. در شرایط کنونی این دو کشور مجبور شده‌اند به گزینه‌های سیاسی اقبال کرده و طرح‌های نظامی را از دستور کار خارج کنند. این امر نیز یک موفقیت بزرگ دیگر برای سوریه و ایران است. ایران از آغاز بحران سوریه بر گزینه‌های سیاسی سوری- سوری تأکید داشته است.
صدقیان در ارتباط با آغاز همکاری ترکیه به ائتلاف علیه داعش نیز گفت: فکر می‌کنم ترکیه در وضعیت دشواری قرار دارد چراکه این کشور سال‌ها طرح براندازی را در سوریه دنبال کرد، ولی به نتیجه نرسید. در انتخابات اخیر نیز مخالفان داخلی حزب «عدالت و توسعه» این حزب را متهم کرده‌اند که برای مخالفان دولت دمشق و تروریست‌ها سلاح ارسال می‌کند.
مسئله آوارگان سوری که ترکیه به آنها اجازه عبور از خاک این کشور به سوی کشورهای اروپایی را داده است به نوعی جنگ ترکیه با اروپا است، چرا که کشورهای اروپایی دولت ترکیه را متهم می‌کنند مواضع و سیاست‌های این کشور باعث شد داعش تقویت شود. در ماجرای آوارگان ترکیه به یکباره مرزهای خود را به روی آوارگان سوری گشود تا به سمت اروپا حرکت کنند.
آوارگان سوری نزدیک به چهار سال است که در خاک ترکیه به سر می‌برند. حال چه اتفاقی افتاده است که ترکیه به آنها اجازه حرکت به سمت اروپا داده است؟ به نظر من این یک بازی تازه از دولت ترکیه است تا از این راه فشارهای خارجی را از روی دوش خود بکاهد. البته دولت ترکیه در شرایط دشواری قرار دارد به ویژه اگر مسایل انتخابات پارلمانی ترکیه و ناکامی حزب عدالت و توسعه در تشکیل دولت را درنظر بگیریم، خواهیم دید این حزب دچار مشکلات بی‌شماری شده است. درهر حال، مسئله آوارگان اروپا را تحت فشار قرار داد و کشورهای اروپایی به این نتیجه رسیده‌اند که گزینه نظامی درباره سوریه را باید از دستور کار خارج کنند. آمریکا و روسیه نیز در این زمینه چندین بار گفت‌وگو کرده‌اند، روسیه تأکید دارد که «بشار اسد» در هر طرحی باید حضور داشته باشد. این بدین معنا است که موضع روسیه درباره سوریه عوض نشده است و آمریکا نیز می‌خواهد با روسیه و ایران به یک نتیجه منطقی در سوریه دست یابد.
در این میان، ترکیه از کشورهایی است که سیاست آن درباره سوریه به شکست انجامیده است و من فکر می‌کنم ترکیه موضعی قوی در زمینه تحولات سوریه ندارد و اطلاعاتی وجود دارد مبنی بر این که ترکیه به دنبال تغییر سیاستش در سوریه است. البته هزینه این تغییر سیاست بسیار بالا است و در این راه، دولت «رجب‌طیب اردوغان» رئیس‌جمهوری ترکیه، ممکن است شکست بخورد.
به دلیل سیاست‌های اردوغان در سوریه، اقتصاد ترکیه آسیب زیادی دیده و ارزش پول ملی این کشور طی شش ماه گذشته خیلی پایین آمده است. این شرایط برخلاف وعده‌های اردوغان است، زیرا او کسی است با این وعده، وارد فضای رقابت‌های سیاسی ترکیه شده بود و می‌خواست که اقتصاد ترکیه را بهبود دهد و نشان داد که توان بهبود اقتصاد ترکیه را نیز دارد. این درحالی است که افت ارزش پول ترکیه درپی بحران‌های اخیر، به معنای پایین آمدن محبوبیت اردوغان است.
از سوی دیگر، کالاهای ترکیه از راه زمینی عراق و سوریه وارد بازارهای خاورمیانه می‌شود و این راه‌ها خیلی کم‌خرج و قابل دسترس است. به دنبال سیاست‌های اردوغان، الان مرز سوریه بسته شده است. مرز عراق هم امنیت کافی ندارد. لذا کارخانه‌هایی که کالاهای آن به کشورهای منطقه صادر می‌شود در شرایط مناسبی به سر نمی‌برند. بنابراین، اقتصاد ترکیه از این نابسامانی در مرزهایش ضربه می‌خورد. به همین دلیل دولت اردوغان تحت فشار زیادی به سر می‌برد، به ویژه که از تشکیل دولت نیز بازمانده است.