نگرانی نتیجه دیپلماسی لبخند و اعتماد(نکته)
محمد حسن محبی
23 شهریور ماه بود که علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی و وزیر خارجه سابق طی اظهارنظری از درز اطلاعات محرمانه توسط آژانس انرژی اتمی ابراز نگرانی کرد. این ابراز نگرانی در حالی صورت می‌گیرد که تاکنون رویه ایران در مذاکرات و دیپلماسی خود بر مبنای خنده و اعتماد بوده است و دربردارنده این نکته است که آش چنان شور شده که صدای آشپز نیز درآمده است.
پیش‌تر یوکیا آمانو مدیر کل آژانس انرژی اتمی در بحبوحه مذاکرات هسته‌ای ایران و 5+1 در وین، راهی تهران شد تا راهکاری برای مسائل باقی مانده میان ایران و آژانس بیابد و در همین حین بود که گویا 2 سند محرمانه میان ایران و آژانس، که یکی مربوط به برنامه بلندمدت غنی‌سازی و دیگری مربوط به حل و فصل جنبه نظامی احتمالی بود تنظیم شد و بنا به گفته مسئولان، این اسناد جزء اسناد محرمانه محسوب می‌شوند.
پس از اعلام این موضوع، جان بینر رئیس مجلس نمایندگان آمریکا طی اظهارنظری خواستار دسترسی به اسناد محرمانه امضا شده میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد و حتی لیندسی گراهام سناتور جمهوری‌خواه، آژانس انرژی اتمی را تهدید به قطع کمک‌های مالی در صورت عدم تحویل توافق‌نامه محرمانه ایران و آژانس به کنگره آمریکا کرد. همچنین باب کورکر رئیس کمیته روابط خارجی سنا و بن کاردین سناتور ارشد سنا، با ارسال نامه‌ای به جان کری، خواستار دسترسی به این اسناد محرمانه شدند.
پس از این اظهارنظرها سوزان رایس، مشاور امنیت ملی آمریکا در حالی که می‌خواست به نمایندگان کنگره در این خصوص اطمینان خاطر بدهد، گفت: درست است که این اسناد منتشر نشده، ولی ما اسناد را دیده‌ایم و از محتوای آن رضایت داریم. همچنین جاش ارنست سخنگوی کاخ سفید نیز گفت متن توافق محرمانه ایران و آژانس را نداریم ولی ما و دیگر اعضای 5+1 از آن آگاهیم و حاضریم اطلاعات خود را در این خصوص، در جلسات محرمانه با نمایندگان کنگره در میان بگذاریم. اظهاراتی که نشان داد توافقات میان ایران و آژانس دیگر محرمانه نیست و اعتماد به آژانس نتیجه‌ای جز افشای اسرار ندارد.
این گونه اظهارنظرها رضا نجفی نماینده ایران در آژانس انرژی اتمی را مجبور به واکنش کرد. وی طی صدور بیانیه‌ای اعلام کرد افشای مفاد نقشه راه ایران و آژانس می‌تواند بر اجرای آن اثر منفی بگذارد و تصریح کرد آژانس باید مراقب باشد که مفاد این ترتیبات و اسناد، محرمانه باقی بماند. بیانیه‌ای که خود صادر کننده آن نیز از بی‌تأثیر بودن این گونه اقدامات خبر دارد.
بر همین مبنا و در این جهت بود که یوکیا آمانو برای برطرف کردن دغدغه نمایندگان سنا و توضیح در مورد این اسناد محرمانه و نقش آژانس در راستی‌آزمایی فعالیت‌های ایران در اقدامی خلاف رویه دیپلماتیک به کنگره آمریکا دعوت و یا به نوعی می‌توان گفت احضار شد. آمانو پس از ارائه گزارش خود در کمیته روابط خارجی سنا و با حفظ ژست بی‌طرفانه خود و بدون توضیح در مورد این نکته که مسئول یک نهاد تخصصی بین‌المللی چرا باید در مجلس یک کشور حاضر شود طی بیانیه‌ای گفت سؤالات مختلفی در مورد نقشه راه از من پرسیده شد ولی من به آنها توضیح دادم که وظایف قانونی من ایجاب می‌کند که از محرمانه بودن پادمان حراست کنم.
این سخنان و ژست بی‌طرفانه در حالی عنوان شد که پیش‌تر فهرست اسامی دانشمندان و متخصصان ایرانی که در اختیار آژانس قرار گرفته بود به بیرون درز کرده و حتی این اسامی در لیست تحریم‌های اتحادیه اروپا و شورای امنیت نیز قرار گرفته بودند و نکته جالب و تأسف‌بار ماجرا این‌جاست که به اذعان کارشناسان منبع اطلاعاتی برای شناسایی شهید شهریاری، آژانس بوده است.
حال با همه این تفاسیر و با توجه به اینکه راستی‌آزمایی فعالیت‌های هسته‌ای ایران برعهده آژانس است ذکر چند نکته خالی از لطف نخواهد بود. نخست این که آژانس همیشه یک قاضی ناعادل بوده و در جهت سیاست همیشگی خود یعنی یکی به نعل و یکی به میخ عمل می‌کند و این در حالی است که ایران بر طبق برجام ملزم به پذیرش پروتکل الحاقی شده و تحت نظارت‌های فراپروتکلی نیز قرار می‌گیرد و همیشه باید سایه شوم آژانس و این قاضی ناعادل را بر همه فعالیت‌های خود تحمل کند. بدین‌ترتیب و با توجه به حفظ ساختار تحریم‌ها و ایجاد مکانیسم بازگشت‌پذیری، هیچ تضمینی وجود ندارد که آژانس با ارائه گزارشی درباره عدم همکاری ایران در ارائه دسترسی‌های پروتکلی و فراپروتکلی، زمینه بازگشت آنی تحریم‌ها را فراهم نیاورد.
دوم این که ایران بر مبنای برجام ملزم به حل و فصل مسائل باقی مانده بین خود و آژانس خواهد بود و این الزام با توجه به کلید واژه «دوران پساتحریم» که دائماً توسط دولتمردان به جامعه منتقل می‌گردد این شائبه را به وجود می‌آورد که در این مسیر خدای ناکرده منافع ملی کشور مورد خدشه قرار گیرد و عده‌ای برای نقد کردن وعده‌های خود در خصوص توافق، از هر هزینه‌ای فروگذار نکنند. چرا که روز اجرای توافق یعنی روز لغو و تعلیق بخشی از تحریم‌های مورد اشاره در برجام، زمانی فرا خواهد رسید که آژانس اجرای تعهدات ایران و نیز حل و فصل مسائل فیمابین با تهران را تأیید نماید. در آن روز است که سوت آغاز تعهدات 5+1 توسط آژانس کشیده می‌شود. به عبارت دیگر براساس این فرمول، این مرحله اگر در هر سطحی و به هر دلیلی به اتمام نرسد، روز لغو تحریم‌ها فرا نخواهد رسید.
لذا هوشیاری همه‌جانبه در مقابل اقدامات آژانس و پرهیز از خوش‌خیالی و عدم اعتماد به طرف مقابل نیز از اهم موضوعات است، چرا که به قول ارنست مونیز وزیر انرژی آمریکا همگی بازرسان آژانس تحت آموزش آمریکا قرار گرفته‌اند و این فرآیند و رژیم بازرسی ویژه که به قول باراک اوباما تاکنون بر هیچ کشوری اعمال نشده است، موجبات بر باد دادن دستاوردهای هسته‌ای که با خون دانشمندان هسته‌ای به بار نشسته است، نشود و همچنین تدابیر لازم در خصوص حفظ اسامی دانشمندان، اماکن و اسناد طبقه‌بندی شده کشور صورت گیرد.
خالی از لطف نیست اگر یک بار دیگر بیانات رهبر انقلاب در خصوص آژانس را مرور کنیم. رهبر انقلاب در دیدار کارگزاران نظام در تیر ماه سال جاری می‌فرمایند: ما به آژانس بدبینیم، آژانس نشان داده که هم مستقل نیست و هم عادل نیست. مستقل نیست زیرا تحت تأثیر قدرت‌هاست، عادل نیست (چون) بارها و بارها برخلاف عدالت حکم کرده و نظر داده. به علاوه اینکه بگویند آژانس بیاید اطمینان پیدا کند که فعالیت‌هایی در کشور نیست یک حرف غیرمعقولی است.
23 شهریور ماه بود که علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی و وزیر خارجه سابق طی اظهارنظری از درز اطلاعات محرمانه توسط آژانس انرژی اتمی ابراز نگرانی کرد. این ابراز نگرانی در حالی صورت می‌گیرد که تاکنون رویه ایران در مذاکرات و دیپلماسی خود بر مبنای خنده و اعتماد بوده است و دربردارنده این نکته است که آش چنان شور شده که صدای آشپز نیز درآمده است.
پیش‌تر یوکیا آمانو مدیر کل آژانس انرژی اتمی در بحبوحه مذاکرات هسته‌ای ایران و 5+1 در وین، راهی تهران شد تا راهکاری برای مسائل باقی مانده میان ایران و آژانس بیابد و در همین حین بود که گویا 2 سند محرمانه میان ایران و آژانس، که یکی مربوط به برنامه بلندمدت غنی‌سازی و دیگری مربوط به حل و فصل جنبه نظامی احتمالی بود تنظیم شد و بنا به گفته مسئولان، این اسناد جزء اسناد محرمانه محسوب می‌شوند.
پس از اعلام این موضوع، جان بینر رئیس مجلس نمایندگان آمریکا طی اظهارنظری خواستار دسترسی به اسناد محرمانه امضا شده میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد و حتی لیندسی گراهام سناتور جمهوری‌خواه، آژانس انرژی اتمی را تهدید به قطع کمک‌های مالی در صورت عدم تحویل توافق‌نامه محرمانه ایران و آژانس به کنگره آمریکا کرد. همچنین باب کورکر رئیس کمیته روابط خارجی سنا و بن کاردین سناتور ارشد سنا، با ارسال نامه‌ای به جان کری، خواستار دسترسی به این اسناد محرمانه شدند.
پس از این اظهارنظرها سوزان رایس، مشاور امنیت ملی آمریکا در حالی که می‌خواست به نمایندگان کنگره در این خصوص اطمینان خاطر بدهد، گفت: درست است که این اسناد منتشر نشده، ولی ما اسناد را دیده‌ایم و از محتوای آن رضایت داریم. همچنین جاش ارنست سخنگوی کاخ سفید نیز گفت متن توافق محرمانه ایران و آژانس را نداریم ولی ما و دیگر اعضای 5+1 از آن آگاهیم و حاضریم اطلاعات خود را در این خصوص، در جلسات محرمانه با نمایندگان کنگره در میان بگذاریم. اظهاراتی که نشان داد توافقات میان ایران و آژانس دیگر محرمانه نیست و اعتماد به آژانس نتیجه‌ای جز افشای اسرار ندارد.
این گونه اظهارنظرها رضا نجفی نماینده ایران در آژانس انرژی اتمی را مجبور به واکنش کرد. وی طی صدور بیانیه‌ای اعلام کرد افشای مفاد نقشه راه ایران و آژانس می‌تواند بر اجرای آن اثر منفی بگذارد و تصریح کرد آژانس باید مراقب باشد که مفاد این ترتیبات و اسناد، محرمانه باقی بماند. بیانیه‌ای که خود صادر کننده آن نیز از بی‌تأثیر بودن این گونه اقدامات خبر دارد.
بر همین مبنا و در این جهت بود که یوکیا آمانو برای برطرف کردن دغدغه نمایندگان سنا و توضیح در مورد این اسناد محرمانه و نقش آژانس در راستی‌آزمایی فعالیت‌های ایران در اقدامی خلاف رویه دیپلماتیک به کنگره آمریکا دعوت و یا به نوعی می‌توان گفت احضار شد. آمانو پس از ارائه گزارش خود در کمیته روابط خارجی سنا و با حفظ ژست بی‌طرفانه خود و بدون توضیح در مورد این نکته که مسئول یک نهاد تخصصی بین‌المللی چرا باید در مجلس یک کشور حاضر شود طی بیانیه‌ای گفت سؤالات مختلفی در مورد نقشه راه از من پرسیده شد ولی من به آنها توضیح دادم که وظایف قانونی من ایجاب می‌کند که از محرمانه بودن پادمان حراست کنم.
این سخنان و ژست بی‌طرفانه در حالی عنوان شد که پیش‌تر فهرست اسامی دانشمندان و متخصصان ایرانی که در اختیار آژانس قرار گرفته بود به بیرون درز کرده و حتی این اسامی در لیست تحریم‌های اتحادیه اروپا و شورای امنیت نیز قرار گرفته بودند و نکته جالب و تأسف‌بار ماجرا این‌جاست که به اذعان کارشناسان منبع اطلاعاتی برای شناسایی شهید شهریاری، آژانس بوده است.
حال با همه این تفاسیر و با توجه به اینکه راستی‌آزمایی فعالیت‌های هسته‌ای ایران برعهده آژانس است ذکر چند نکته خالی از لطف نخواهد بود. نخست این که آژانس همیشه یک قاضی ناعادل بوده و در جهت سیاست همیشگی خود یعنی یکی به نعل و یکی به میخ عمل می‌کند و این در حالی است که ایران بر طبق برجام ملزم به پذیرش پروتکل الحاقی شده و تحت نظارت‌های فراپروتکلی نیز قرار می‌گیرد و همیشه باید سایه شوم آژانس و این قاضی ناعادل را بر همه فعالیت‌های خود تحمل کند. بدین‌ترتیب و با توجه به حفظ ساختار تحریم‌ها و ایجاد مکانیسم بازگشت‌پذیری، هیچ تضمینی وجود ندارد که آژانس با ارائه گزارشی درباره عدم همکاری ایران در ارائه دسترسی‌های پروتکلی و فراپروتکلی، زمینه بازگشت آنی تحریم‌ها را فراهم نیاورد.
دوم این که ایران بر مبنای برجام ملزم به حل و فصل مسائل باقی مانده بین خود و آژانس خواهد بود و این الزام با توجه به کلید واژه «دوران پساتحریم» که دائماً توسط دولتمردان به جامعه منتقل می‌گردد این شائبه را به وجود می‌آورد که در این مسیر خدای ناکرده منافع ملی کشور مورد خدشه قرار گیرد و عده‌ای برای نقد کردن وعده‌های خود در خصوص توافق، از هر هزینه‌ای فروگذار نکنند. چرا که روز اجرای توافق یعنی روز لغو و تعلیق بخشی از تحریم‌های مورد اشاره در برجام، زمانی فرا خواهد رسید که آژانس اجرای تعهدات ایران و نیز حل و فصل مسائل فیمابین با تهران را تأیید نماید. در آن روز است که سوت آغاز تعهدات 5+1 توسط آژانس کشیده می‌شود. به عبارت دیگر براساس این فرمول، این مرحله اگر در هر سطحی و به هر دلیلی به اتمام نرسد، روز لغو تحریم‌ها فرا نخواهد رسید.
لذا هوشیاری همه‌جانبه در مقابل اقدامات آژانس و پرهیز از خوش‌خیالی و عدم اعتماد به طرف مقابل نیز از اهم موضوعات است، چرا که به قول ارنست مونیز وزیر انرژی آمریکا همگی بازرسان آژانس تحت آموزش آمریکا قرار گرفته‌اند و این فرآیند و رژیم بازرسی ویژه که به قول باراک اوباما تاکنون بر هیچ کشوری اعمال نشده است، موجبات بر باد دادن دستاوردهای هسته‌ای که با خون دانشمندان هسته‌ای به بار نشسته است، نشود و همچنین تدابیر لازم در خصوص حفظ اسامی دانشمندان، اماکن و اسناد طبقه‌بندی شده کشور صورت گیرد.
خالی از لطف نیست اگر یک بار دیگر بیانات رهبر انقلاب در خصوص آژانس را مرور کنیم. رهبر انقلاب در دیدار کارگزاران نظام در تیر ماه سال جاری می‌فرمایند: ما به آژانس بدبینیم، آژانس نشان داده که هم مستقل نیست و هم عادل نیست. مستقل نیست زیرا تحت تأثیر قدرت‌هاست، عادل نیست (چون) بارها و بارها برخلاف عدالت حکم کرده و نظر داده. به علاوه اینکه بگویند آژانس بیاید اطمینان پیدا کند که فعالیت‌هایی در کشور نیست یک حرف غیرمعقولی است.