پرسش:
مصادیق فتنه در قرآن را معرفی کنید؟
پاسخ:
در قرآن کریم، فتنه با بیست گونه استعمال، شصت بار تکرار شده و کمتر از یک چهارم آن به‌طور مشخص معنای آزمایش دارد. گاه فتنه به معنای آزمایش و گاه به معنای اسباب آزمایش به کار رفته است. قرآن کریم سه چیز را فتنه و وسیله آزمایش معرفی می‌‌کند:
1 ـ اموال و فرزندان
 «و بدانید که اموال و اولاد شما وسیله آزمایشند.» (انفال ـ ۲۸)
 «جز این نیست که اموال و اولاد شما وسیله آزمایشند.» (تغابن ـ ۱۵)
2 ـ شرّ و نیکی
 «و با خیر و شرّ شما را امتحان می‌‌کنیم.» (انبیاء ـ ۳۵)
3 ـ  بعضی وسیله آزمایش بعضی دیگر
« و بعضی از شما را وسیله آزمایش بعضی دیگر قرار دادیم.» (فرقان ـ۲۰)
«و این‌ چنین بعضی از آنها را با بعضی دیگر آزمودیم.» (انعام ـ ۵۳)
در آیات متعدد دیگری نیز فتنه به معنای آزمایش استعمال شده است. برخی از این موارد عبارتند از:
« مأموران دوزخ را جز فرشتگان قرار ندادیم و تعداد آنها را جز برای آزمایش کافران معین نکردیم.» (مدثر ـ ۳۱)
سیاق آیه شهادت می‌ دهد بر این ‌که مردم بعد از شنیدن آیه قبل که درباره عدد خازنان دوزخ بوده، درباره خازنان بگومگو کرده‌‌اند، در نتیجه آیه نازل شد. (طباطبایی،المیزان،۱۳۶۳،ج۲۰، ص۲۷۹)
« و آنچه را به دو فرشته هاروت و ماروت در بابل نازل شده یاد می‌‌دادند و آن دو ملک به هیچ ‌کس چیزی نیاموختند؛ مگر آن ‌که به او می‌‌گفتند که کار ما فتنه و امتحان است.» (بقره ـ ۱۰۲)
«و من نمی‌‌دانم شاید این ماجرا آزمایشی برای شماست.» (انبیاء ـ ۱۱۱)
« تا این ‌که خداوند القای شیطان را آزمونی برای آنها که در قلبشان بیماریست، قرار دهد.»(حج ـ ۵۳)
« ما «ناقه» را برای آزمایش آنها می‌‌فرستیم.» (قمر ـ ۲۷)
« و گمان کردند آزمایشی در کار نیست، در نتیجه کور و کر شدند.»(مائده ـ ۷۱)
« انسان چنین است که وقتی گرفتار می‌‌شود ما را می‌خواند و همین که نعمتی به او ارزانی می‌‌داریم، می‌‌گوید این از علم خودم به دست آمده، لیکن همین نعمت، فتنه و آزمایش اوست.» (زمر ـ ۴۹)
آنچه مسلم است این‌ که «کشتن مشرکان در ماه حرام اگرچه گناه است، ولی شرک و کفر آنها به خدا و پیامبر مهم‌‌تر و شرّ و گناهش بیشتر است. علت این ‌که از شرک و کفر به فتنه تعبیر شده این است که کفر به هلاکت و بدبختی می‌کشاند و فتنه آن چیزی است که باعث بدبختی و هلاکت است.
«داوود فهمید که ما با این صحنه او را آزمودیم، پس طلب آمرزش کرد.» (ص ـ ۲۴)
« ما آن (شجره زقوم) را برای ستمکاران مایه آزمایش قرار دادیم.» (صافات ـ ۶۳)
« ما آن رؤیایی که به تو نشان دادیم فقط برای آزمایش مردم بود.» (اسرا ـ ۶۰)
« و نجاتت دادیم از غم و امتحانت کردیم امتحانی دقیق»(طه ـ ۴۰) [خطاب به حضرت موسی]
در تمامی موارد مذکور، بحث ‌های مفصل تفسیری و شأن نزول هر یک در کتب تفاسیر بیان شده که جای تأمل دارد؛ زیرا هر یک از این موارد که به معنای آزمایش و یا اسباب آزمایش می‌‌باشند،‌ بی‌‌شک در زندگی بندگان رخ می‌دهند و آشنایی با آنها شاید به پیروزی در امتحانات و آزمایش‌‌های الهی بینجامد که در واقع «فتنه خداوندی» هستند و با حکمتی ویژه از خداوند سر زده‌اند.
در مواردی که فتنه به معنای آزمایش در قرآن استعمال شده است، مورد جالب توجهی وجود دارد که در آن خداوند آب را فتنه معرفی می‌کند.
« ما ایشان را آبی گوارا و زیاد می‌‌چشانیم تا در آن آزمایش‌‌شان کنیم.» (جن ـ۱۷ – ۱۶)