توصیه آيت الله نخودکي به امام خمینی جوان عمومی یا اختصاصی؟
سؤالی مطرح است وآن اینکه آيا ذکري را که حضرت آيت الله نخودکي اصفهاني (ره) به حضرت امام (رض) در ايام جواني توصیه کرده‌اند (خواندن آيت الکرسي، تسبيح حضرت زهرا ( س ) ،3 بار سوره توحيد، 3 بارصلوات و آيات 2 و 3 سوره طلاق پس از هرنماز واجب) براي مردم عادي هم قابل‌استفاده است يا مخصوص ايشان و يا بعضي از افراد بوده است؟
در خصوص این سؤال چند نکته گفتنی است:
بزرگان اهل معرفت و آموزگاران سير و سلوک الی الله، در توصيه‌ها و سفارش‌هاي اخلاقي و معنوي خویش، همواره به دو شيوه عمل می‌کنند: شيوه عمومی و شيوه اختصاصی؛ این دو شیوه در واقع برگرفته از سیره تربیتی اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام است. این بزرگواران گاهي به صورت عمومي و کلي، درباره مسائلي مانند تقوا، عفت، حيا، عبادت، نماز شب، اذکار، اوراد و ... توصیه‌هایی می‌کنند که به کار عموم مردم مي‌آيد و هرچند ممکن است فرد خاصی را مخاطب قرار دهند، امّا آن عبادت، ذکر يا توصیه براي همه مردم راهگشا و سودمند است. از اين رو چنین سفارش‌هایی زبان به زبان مي‌چرخد و به گوش ديگران هم مي‌رسد. اصلا می‌توانیم بگوییم که تعمدي در شيوع و فراگيري چنین سفارش‌هایی وجود دارد. گاهی حتی به فرد مخاطب توصیه می‌شود که آن را به دیگران هم بیاموزد. ولی در مواقع ديگري، استاد و معلم اخلاق یا عرفان، با توجه به مختصات شخصيتي، اخلاقي و نيازهاي شاگرد اهل سلوک، برای رفع خصلتی بد یا رفتاری نکوهیده و یا تحصیل فضیلت یا مقامی معنوی، توصيه‌هاي خاص و اختصاصي به او مي‌کند؛ مثلا او را به کاري، رياضتي، ذکر، وردي و ... سفارش کرده و امری را به او تعليم مي‌دهد و با اين قيد که آن دستورالعمل مخصوص اوست و به کار ديگران نمي‌آيد، او را به انجام آن کار توصيه و تشویق مي‌کند. اين گونه دستورالعمل‌ها، اغلب، يا تا آخر عمر تعلیم‌گیرنده پنهان مي‌ماند و به گوش ديگران نمي‌رسد و يا اگر براي کسی نقل کنند، با اين قيد که مخصوص به خود آنها بوده است، مطرح مي‌شود.
هرکه را اسرار حق آموختند
مهر کردند و دهانش دوختند
با توجه به اينکه هم مرحوم شیخ حسنعلي اصفهاني و هم مرحوم امام خميني از آشنايان به آداب اهل معرفت و بلکه از دانايان و خبرگان اين وادي بوده‌اند، بسيار بعيد به نظر مي‌رسد که توصيه ايشان به امام خميني جنبه خصوصي و اختصاصي داشته باشد و با این وجود حضرت امام آن را براي ديگران باز گو کنند. بسيار به ذهن نزدیک است که توصيه شیخ اصفهانی به حضرت امام از سنخ توصیه‌هاي عام و سودمند براي همه مؤمنان باشد.
همچنین توصيه‌هاي مورد بحث از حضرت شيخ حسنعلي اصفهاني، توصيه‌هايی برگرفته از روايات اهل بيت عصمت و طهارت (علیهم‌السلام) است. در روايات متعددي از امامان اهل بيت به چنين امور و اذکاري توصيه شده و آثاري هم براي مداومت بر آنها ذکر شده است. پیامبر اعظم(ص) می‌فرماید:
«يَا عَلِيُّ! عَلَيْكَ بِتِلَاوَةِ آیه الْكُرْسِيِّ فِي دُبُرِ صَلَاه الْمَكْتُوبَه، فَإِنَّهُ لَا يُحَافِظُ عَلَيْهَا إِلَّا نَبِيٌّ أَوْ صِدِّيقٌ أَوْ شَهِيد؛ یا علی! بر تو باد به خواندن آیت الکرسی بعد از نماز‌های واجب؛ زیرا برآن مداومت نمی‌کند مگر نبي مرسلی یا صدیقی یا شهیدی!»(1) در روايت ديگري به خواندن سوره اخلاص تأکيد شده و خواندن سه بار آن را معادل ختم قرآن دانسته‌اند.
روايات متعددي در وسائل الشيعه، کتاب الصلاه، باب تعقيبات نماز، در اهميت و آثار تسبیحات حضرت زهرا (س) وارد شده است که آدمي را به حيرت وامي‌دارد! امام صادق (ع) می‌فرماید: «تَسْبِيحُ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ فِي كُلِّ يَوْمٍ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ صَلَاةِ أَلْفِ رَكْعَةٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ؛ تسبيح فاطمه زهرا (س) هرروز در تعقيب هرنماز نزد من از هزار ركعت نماز در هرروز محبوبتر است.»(2)
امام باقر (ع) می‌فرماید:خداوند متعال به هیچ عبادت و تسبیحی بالاتر از تسبیحات فاطمه زهرا (س) پرستش نشده است. اگر چیزی افضل از آن وجود می‌داشت، حتما رسول الله (ص) آن را به فاطمه زهرا (س) عطا می‌کردند!»(3)
از طرف دیگرروايات و اخبار اهل بيت ـ عليهم السلام ـ در فضيلت و آثار و برکات صلوات بر محمد و آل محمد علیهم السلام، خصوصا پس هرنماز، آن‌قدر فراوان است که جايي براي شک و شبهه در اهميت و جايگاه اين ذکر شريف باقي نمي‌گذارد. بنابراين به نظر می‌رسد که توصيه شیخ حسنعلی نخودکی به امام ـ عليهما الرحمه ـ جنبه عمومي داشته و مخصوص به ايشان نبوده است و هرکس با اخلاص و معرفت بر اين چند عمل مداومت کند، ان شاء الله از آثار و برکات آن بهره‌مند خواهد شد. بدون تردید هرچه اخلاص، معرفت وحضور قلب و ایمان فرد بالاتر و عمیق‌تر باشد، آثار و برکات اذکار و عبادات و اعمال نیک او هم بیشتر و عمیق‌تر خواهد بود!
*مرکز مطالعات وپاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم
1. وسائل الشيعه، ج6، ص474،
2. همان، ص444 ؛ طبرسى، مكارم الأخلاق، ص301،
3. وسائل الشيعه، ج6، ص443،