گروه گزارش

به دلیل افزایش سوء استفاده‌های عده‌ای از شخصیت حضرت امام و نسبت دادن خواسته‌هایشان به امام خمینی(ره)، سید احمد آقا در زمان حیات ایشان، پیشنهاد تأسیس موسسه‌ای برای حفظ و تدوین نامه‌ها و اسناد مربوط به حضرت امام را به ایشان می‌دهند تا جلوی ادعاهای دروغینی که از سوی افراد و جریان‌های مختلف نسبت به امام و درباره ایشان مطرح می‌شد، گرفته شود.
و اما پس از رحلت حضرت امام و در چند سال اخیر شاهد افزایش تحریف شخصیت حضرت امام در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده‌ایم.
به سراغ محققین عرصه تاریخ معاصر رفته‌ایم تا عملکرد موسسه تنظیم و نشرآثار حضرت امام خمینی را در برابر این رویدادها و چالش‌های پیش رو بررسی کنیم.
 کارشناسان و صاحب نظران بر این باورند که حفظ و حراست از راه امام راحل باید فارغ از هرنوع جناح بندی صورت بگیرد.
دوری از جناح بندی‌های سیاسی
در حراست از راه امام
موسی فقیه حقانی، پژوهشگر تاریخ معاصر، استاد دانشگاه و رئیس موسسه مطالعات تاریخ ایران با بیان اینکه صیانت از انقلاب و اندیشه‌های حضرت امام کار سخت و گسترده‌ای است که وقت و توان و نیروی بسیاری می‌طلبد، ابراز می‌دارد: « برای تحقق این امر مهم، موسسه‌ای که فلسفه تشکیلش حفظ و حراست از اندیشه‌های حضرت امام است، می‌بایست نهایت دقت وسختگیری را دراین زمینه بنماید و باتوجه به مستندات متقن به ادعاها پاسخ بدهد.»
وی درباره عملکرد موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) تصریح می‌کند: «چنین موسسه‌ای به طور طبیعی باید از جناح بندی‌های سیاسی دوری کند تا بتواند به طور دقیق به وظایف خود رسیدگی کند اما متاسفانه باید اذعان کرد در این زمینه موفق نبوده و دچار جناح بندی‌ها و مسائل جناحی شده و به طور مشخص در کنار جریانی خاص قرار گرفته است. به طوری که در برخی مواضع این موسسه می‌بینیم این جناح بندی‌ها تأثیر مخربی در اعتماد به این نهاد که وظیفه رسمی حفظ آثار امام(ره) را دارد بر جای گذاشته است.»
این پژوهشگر می‌افزاید: «مثلاً بحث‌هایی در خصوص دیدگاه‌های حضرت امام درباره تداوم جنگ از سوی گروه‌ها و اشخاص خاصی مبنی بر اینکه ایشان از جنگ خسته شده بودند و گوشه گیر شده بودند و یا اینکه حرف‌ها و ادعاهایی درباره تعدیل شدن نگاه امام نسبت به آمریکا مطرح می‌شود. در این موارد لازم است موسسه خیلی جدی و روشن وارد شود و نظر صریح ایشان را اعلام نماید ولو اینکه نظر خودشان چیز دیگری باشد.»
موضع گیری در برابر «نخست وزیر سه دقیقه
پیش درگذشت»
عباس سلیمی نمین، مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران، در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با تأکید بر اینکه صیانت از میراث و اندیشه‌‌های حضرت امام کاری بسیار دشوار و وقت گیر است، می‌‌‌گوید: « در این رابطه باید مسائل تفکیک شود. گاهی یک سری مسائل مستقیم به امام نسبت داده می‌‌‌شود به این معنی که روایت یک فرد نیست بلکه سند یا مطلبی به امام نسبت داده می‌‌‌شود. مثلاً تربتی در کتاب نخست وزیر سه دقیقه پیش درگذشت، سندی را منتشر کرده و به امام نسبت داده بود که موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام بلافاصله پس از اطلاع، نسبت به آن موضع گرفت و تکذیب کرد. گاهی نیز در اقوال چیزهایی به امام نسبت داده می‌‌‌شود. در این موارد نیز باید تفکیک قائل شد زیرا خاطرات افراد متفاوت است. برخی افراد موقعیتشان به گونه‌ای است که می‌‌‌توانند تأثیرگذار باشند و برخی، افراد غیرمعروفی هستند که توجهی به اظهارات آن‌‌ها نمی‌‌‌شود و اظهارات آنان مورد استناد دیگران نیست و مرجعیت پیدا نخواهد کرد.»
عدم ورود این موسسه
در قبال اظهارات برخی افراد
مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران تصریح می‌‌‌کند: «وقتی کسی مانند آقای هاشمی اظهار می‌‌‌کنند فلان مطلب را از امام شنیدم یا شاهد بودم، با بیان خاطره از سوی یک فرد غیرمعروف متفاوت است و این جا قطعاً می‌‌‌بایست موسسه حفظ و نشر آثار امام(ره) نسبت به صحت و سقم آن توجه داشته باشد و در صورت لزوم واکنش درخوری از خود نشان دهد کما اینکه بعضا این کار را کرده است.»
وی می‌‌‌افزاید: «2سال پیش بعد از اینکه آقای هاشمی در اظهاراتی، نسبت‌‌هایی به امام داده بودند، موسسه تنظیم و نشر آثار امام اقدام به انتشار جوابیه‌ای کرد منتهی این موسسه در این زمینه به ندرت وارد چنین مسائلی می‌‌‌شود.»
سلیمی نمین با بیان اینکه دلایل عدم ورود این موسسه در قبال همه اظهارات هاشمی قابل فهم است، ابراز می‌‌‌کند: « این موسسه اصلاً وظیفه خود نمی‌‌‌داند که درباره اظهارات و نسبت‌‌هایی که هاشمی به امام می‌‌‌دهد، وارد شود! سوال این است که اگر باید وارد شود چرا در سایر موارد ورود پیدا نمی‌‌‌کند و اگر نباید وارد شود چرا در این مورد ورود داشته است؟!»
این پژوهشگر تاریخ معاصر درباره ضرورت پرداختن یا عدم پرداختن به بیان خاطرات و نسبت‌‌ها به حضرت امام ادامه می‌‌‌دهد: « باید برخی اظهارات افراد را تفکیک کرد زیرا اظهارات آن قدر زیاد است که موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام(ره) باید کار خود را رها کند و مرتب در برابر افرادی که حرف خودشان را می‌‌‌زنند و برداشت‌‌های خود را از اظهارات امام بیان می‌‌‌کنند اما سندی را به امام نسبت نمی‌‌‌دهند، موضع بگیرد. پرداختن به چنین چیزی انحراف از مسئولیت‌‌ها و وظایف اصلی است. از این نظر قرار نیست این موسسه در برابر تمامی اظهارات موضع بگیرد اما در موارد مهم اگر تشخیص این است که تأثیر مخرب در سطح وسیع می‌‌‌گذارد باید پاسخ داده شود. بنابراین، این موسسه همان طور که در برخی موارد از اظهارات آقای هاشمی وارد میدان شد، باید در سایر موارد نیز جواب و واکنش درخوری بدهد.»
انواع تحریف‌ها
سلیمی نمین با اشاره به اینکه تحریف فرمایشات و شخصیت حضرت امام در صور مختلف صورت می‌‌‌گیرد، توضیح می‌‌‌دهد: «برخی نسبت به اظهارات امام یومن ببعض و یکفر ببعض هستند. یعنی برخی اظهارات امام را بیان و تبلیغ می‌‌‌کنند اما برخی مواضع دیگر امام را فراموش می‌‌‌کنند یا به آن نمی‌‌‌پردازند در حالی که این هم نوعی تحریف امام و امام را از یک وجه خاص دیدن است. طبیعتاً تبیین شخصیت امام از یک وجه خاص، تبیین امام واقعی نیست زیرا امام مجموعه صفات است. هم رأفت دارد و هم غضب. اگر دائم، فقط غضب امام را مطرح کنیم یا دائم فقط رحمت امام را بیان کنیم، آن شخصیت، یک امام ناقص است.»
این پژوهشگر با اشاره به تحریف‌‌های کلان‌تر نسبت به شخصیت امام خمینی(ره) اظهار می‌‌‌کند: «تحریف‌‌های کلان‌تر، تحریف‌‌هایی است که در آن اصلاً به هیچ وجه امام توجه نمی‌‌‌شود و براساس مستنندات نیست بلکه این طور مطرح می‌‌‌کنند که امام برای یک مقطع زمانی خاص است و امروز باید تفسیر خودمان را از امام داشته باشیم.یعنی امام را در ظرف زمان امروز مورد تفسیر قرار دهیم. در واقع، این تفسیر، تفسیر فاجعه آمیزتری است.
چگونگی واکنش موسسه به انواع تحریف
وی می‌‌‌افزاید: «موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام نسبت به تحریفات از نوع اول واکنش نشان داده است. مثلا صداوسیما در برنامه‌ای امام را در یک وجه دیده است و موسسه نسبت به آن واکنش نشان داده و این واکنش درست هم بوده است اما در برابر آن حرکت دیگر که کل امام را می‌‌‌خواهد براساس تفسیر خود ترسیم کند، واکنش درخوری نداشته است در حالی که تحریف نوع دوم بسیار بسیار مخرب‌تر از نوع اول است و باید در این زمینه واکنش بسیار جدی‌تر باشد. قطعاً باید جلوی این جریانات و گروه‌‌های سیاسی که براساس تمایلات و گرایش‌‌های خود، امام را ترسیم می‌‌‌کنند، گرفته شود زیرا این اقدامات جفای به امام است و وظیفه اصلی موسسه حفظ و نشر آثار حضرت امام این است که در این زمینه هم واکنش‌‌های مناسب و درخوری داشته باشد.»
سلیمی نمین در پاسخ به این سؤال که آیا اظهارات افراد صاحب روزنامه و تریبون و نیز اظهارات و نسبت‌های منتشر شده در رسانه‌های مختلف و مطبوعات را می‌توان از مصادیق نمونه‌های تأثیرگذار در جامعه دانست که موسسه تنظیم و نشر آثار امام نسبت به آنها باید حساس باشد یا نه؟ می‌گوید: «قطعاً روزنامه‌ها و رسانه‌ها مهم هستند اما نوع بیان مسئله مهم است. گاهی یک روزنامه سند یا اظهار نظری را به صورت مستقیم به امام نسبت می‌دهد که قطعا این گونه موارد نباید بدون پاسخ گذاشته شود زیرا این اظهارات قطعا یک سند در تاریخ می‌شود اما اگر فردی نظر خودش را داده باشد، قابلیت تبدیل شدن به سند را ندارد و تنها نظر خودش را بیان کرده است.»
وی می‌افزاید: «در این گونه موارد حرف مسئولین موسسه که می‌گویند قرار نیست پاسخ هر حرفی را بدهند، شاید درست باشد اما ما شاهد موارد زیادی هستیم که مستقیم حضرت امام هدف قرار گرفته است و پاسخ درخوری داده نشده است.»
مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران ادامه می‌دهد: «برخی جریانات سیاسی به حق تلقی شان این است که امام و میراث ایشان سد مستحکمی است که تا زمانی که پابرجاست نمی‌توانند انحراف و بدعتی را در انقلاب به وجود بیاورند لذا می‌خواهند با حربه تحریف اندیشه‌های حضرت امام، میراث امام را سست کنند. در این زمینه باید آرزو کرد موسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره) جدی‌تر وارد میدان شود.»
برخی اراجیف ارزش جواب ندارد
کاظم انبارلویی، سردبیر روزنامه رسالت در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره بخشی از اظهارات اخیر مسئولین موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) مبنی بر اینکه «برخی اراجیف ارزش جواب ندارد» می‌گوید: «این که می‌گویند «برخی اراجیف» به این معنی است که قبول دارند چیزهایی به امام نسبت داده می‌شود و صحت ندارد. بنابراین چه اشکالی دارد این‌ها رسما بگویند فلان مطلب اراجیف است و موسسه، فلان اراجیف را قبول ندارد.»
خاطره، خاطره است
وی با انتقاد از آخرین موضع موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی درباره خاطره‌گویی‌ها می‌گوید: «آقای انصاری گفته است «این که کسی بگوید من بودم و امام و شروع به ذکر خاطره می‌کند ما نمی‌توانیم نفیا یا اثباتا وارد شویم»1
حرف درستی است اما تکلیف موسسه در این قبیل موارد را امام در وصیت نامه‌اش مشخص کرده است. یعنی اگر کسی چیزی یا ادعایی یا حرفی یا خاطره‌ای که چیزی را به امام نسبت داده مطرح کند که با نص فرمایشات امام در 24 جلد صحیفه امام نمی‌خواند یا با صدای امام که از صداوسیما پخش شده است، همخوانی ندارد، باید رسما اعلام کند که این حرف درست نیست.  مثلا اگر در مورد مرگ بر آمریکا کسی ادعایی دارد که با مقایسه آن با صوت امام و مکتوبات باقی مانده از ایشان مغایرت دارد، باید نسبت به این ادعا موضع روشنی بگیرد.»
وی با بیان اینکه «وظیفه موسسه تنظیم و نشر آثار امام تعطیل‌بردار نیست»، تصریح می‌کند: «این‌ها باید در موارد مغایر با فرمایشات امام وارد شوند و بگویند این حرف‌ها مطابق با اظهارات صریح امام نیست. متاسفانه یک مقدار در این ارتباط کوتاهی کرده‌اند. امیدواریم موسسه تنظیم و نشر آثار امام در آینده نسبت به هر نوع اظهارنظری که با مکتوبات، صدای امام و اسناد و مدارک متقنی که از امام داریم، مغایرت دارد موضع‌گیری نماید.»
انتشار خاطرات دروغین
سردبیر روزنامه رسالت درباره اثر انتشار خاطره‌های دروغین نسبت داده شده به امام در رسانه‌ها بر افکار عمومی با بیان اینکه «این مسئله مردم را به انحراف از خط امام رهنمون می‌کند»، می‌گوید: «چیزی که به امام نسبت داده شود اما حقیقت نداشته باشد و در رسانه‌ها منتشر شود، در مقام سوق دادن افکار عمومی به سمت انحراف از خط امام و اصول ایشان است که مقام معظم رهبری در 14 خرداد امسال نسبت به آن هشدار دادند.»
«بسمه تعالی ... در زیر این وصیتنامه‌ 29 صفحه‌ای و مقدمه، چند مطلب را تذکر می‌دهم:
اکنون که من حاضرم، بعضی نسبت‌های بی‌واقعیت به من داده می‌شود و ممکن است پس از من در حجم آن افزوده شود؛ لهذا عرض می‌کنم آنچه به من نسبت داده شده یا می‌شود، مورد تصدیق نیست مگر آن‌که صدای من یا خط و امضای من باشد، با تصدیق کارشناسان؛ یا در سیمای جمهوری اسلامی چیزی گفته باشم. ... روح‌الله الموسوی الخمینی»2
بنابراین، ملاک تصدیق یا تأیید مطالبی که به امام نسبت داده می‌شود در وصیت نامه ایشان به روشنی و وضوح از شخص ایشان بیان شده است.  
لحن و قالب نسبت‌ها رافع مسئولیت نیست
جواد منصوری، محقق و پژوهشگر تاریخ معاصر و معاون اطلاع‌رساني مرکز اسناد انقلاب اسلامي در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در پاسخ به این سؤال که آیا براساس تکالیفی که بر عهده موسسه حفظ و نشر آثار امام است، این موسسه در برابر بیان خاطرات «من بودم و امام» باید موضع بگیرد یا نه، می‌گوید: «غالبا این طور است که افراد برای عملکرد خود توجیهی دارند. گاهی این توجیه را در لباس بسیار مودبانه به تن می‌کنند و گاهی این طور نیست. اگر کسانی به هر شکلی خلاف فرمایشات امام را به ایشان نسبت می‌دهند، باید این موسسه بر مبنای وظایف محوله‌اش، در شکل منطقی خود به آن جواب بدهد. اینکه عده‌ای به چه لحن و در چه قالبی صحبت کرده‌اند رافع و نافی مسئولیت آنها نیست. بنابراین آنها باید به مسئولیت و وظایف خود به طور جدی عمل کنند و اگر در کتابی، مقاله‌ای، مصاحبه‌ای و در هر اثری هر مطلبی که به شکل خاطره، اظهارنظر یا هر چیز دیگر هست باید دقیقا روشن کنند که این موضوع براساس اسنادی که ما در موسسه داریم این چنین بوده است. درست نیست به این دلیل که گوینده چه کسی است یا با چه لحن و موضوعی صحبت می‌کند و چقدر موضوع اهمیت دارد از کنار آن بگذرند.»
سهل انگاری با ملاحظات سیاسی و شخصی
وی درباره نقد عملکرد موسسه تنظیم و نشر آثار امام بیان می‌دارد: «با توجه به اینکه فلسفه به وجود آمدن موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام و اختصاص یک بودجه قابل ملاحظه از دولت به آن، این است که از تحریف‌ها، اتهامات و تحلیل‌های غلطی که به امام ممکن است نسبت داده شود، جلوگیری کنند، چنان چه این موسسه در مواردی، برای مقابله با تحریف امام دخالت نمی‌کند یا احیانا در مواردی دیگر دخالت می‌کند اما جدی و قاطع نیست، نوعی سهل‌انگاری در انجام وظایف محوله اش کرده است.»
وی تصریح می‌کند: «واقعیت این است که گاهی موسسه به نوعی بنابر ملاحظات شخصی یا سیاسی عمل می‌کند که این مطلب شایسته و در شأن این موسسه نیست.»
__________
پاورقی
1- حمید انصاری در بخشی از مصاحبه با خبرگزاری تسنیم منتشر شده در 31 خرداد 94، در مورد نقل خاطرات از امام گفته است: «گوینده خاطره می‌گوید من در جایی با امام بودم. یک وقت این جایی که دارد می‌گوید، در یک جمع عمومی است که ما مستنداتش را داریم. صوت و تصویر و فیلم داریم، اما یک وقت می‌گوید من در جلسه‌ای خصوصی خدمت امام بودم و صحبتی شد، در اینجا مورد به مورد را موسسه حفظ و نشر آثار امام نمی‌تواند تأیید یا تکذیب و اظهارنظر کند. با کدام مبنا و مستند می‌توانیم بر نقلی صحه بگذاریم یا آن را رد کنیم؟»
در پاسخ به این سوال آقای انصاری متنی را که در پایگاه اطلاع رسانی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی نیز منتشر شده و برای همه بسیار تکراری است، یادآوری می‌شود، به راستی چه مبنا و مستندی بالاتر از اصل فرمایش حضرت امام را می‌توان برای رد این خاطرات «من بودم و امام» پیدا کرد که فرمودند: «آنچه به من نسبت داده شده یا می‌شود، مورد تصدیق نیست مگر آن‌که صدای من یا خط و امضای من باشد، با تصدیق کارشناسان؛ یا در سیمای جمهوری اسلامی چیزی گفته باشم.» برگرفته از وصیت نامه حضرت امام.
2- برگرفته از متن وصیت‌نامه‌ امام راحل با ویرایش پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.