فرق اساسی حلم و صبر
صبر حالت نفسانی و رفتاری است که انسان در هنگام شدائد و مشکلات و مصیبت‌ها و سختی‌ها در پیش می‌گیرد. براساس روایات معتبر صبر در سه جا خودش را نشان می‌دهد: اَلصَّبرُ ثَلاثَةٌ: صَبرٌ عِندَ المُصیبَةِ، وَ صَبرٌ عَلَى الطّاعَةِ وَصَبرٌ عَنِ المَعصیَةِ؛(الکافی ج2، ص91)
1. الصبر «عِنْدَ الْمُصِیبَةِ»: یعنی وقتی مصیبت و بلایی بر انسان وارد شد صبر پیشه می‌کند و جزع و فزع ندارد؛ پس با استرجاع خودش را آرام می‌کند؛ خداوند می‌فرماید: وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِّنَ الْخَوفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمَوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّـا إِلَیْهِ رَاجِعونَ؛ و قطعاً شما را به چیزى از قبیلِ ترس و گرسنگى و کاهش در اموال و جانها و محصولات مىآزمائیم و مژده ده شکیبایان و صابران را یعنی همان کسانى که چون مصیبتى به آنان برسد، مىگویند: «ما از آنِ خدا هستیم و به سوى او باز مىگردیم.»(بقره، آیه 156)
2. الصبر «عَلَی الطَّاعَةِ»: یعنی تکالیف سخت و شدید را با استقامت و پایداری انجام می‌دهد و از زیر آن فرار نمی‌کند؛
3. الصبر «عَنِ الْمَعْصِیَة»: یعنی وقتی با معصیت مواجه شد صبر می‌کند و خویشتنداری دارد. خداوند می‌فرماید: قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ ؛ به مردان با ایمان بگو: «دیده فرو نهند و پاکدامنى ورزند، که این براى آنان پاکیزهتر است، زیرا خدا به آنچه مىکنند آگاه است.» (نور، آیه 30)
اما حلم که صفت و حالت دیگر نفسانی است با صبر تفاوت دارد؛ اگر برای شخص حادثه‌ای پیش آمد و او عصبانی شد و با همه فشارها خودش را مهار و مدیریت کرد و براساس خشم و عصبانیت خویش عمل نکرد، چنین شخصی حلیم و بردبار است. او بار سنگین خشم را بر می‌دارد و مهار و مدیریت می‌کند و در آن حالت رفتار و سخنی ندارد که خلاف حق باشد و موجبات پشیمانی را فراهم آورد. چنین شخصی از درون استوار است و وزیرش ملکات وجودی اش است به طوری که بار سنگین و وزر فشار را تحمل می‌کند و استوار بر روی پایش ایستاده است. حلیم کسی است که بر پای خودش ایستاده و وزر و سنگینی را تحمل می‌کند. اینکه گفته شده حلم وزیر علم است مراد همین است که انسان عالم باید حلیم باشد و وزیر خودش باشد و بر پای خود بایستد و فشارهای سهمگین را تحمل کند و کظم غیظ کرده و خشمش را بخواباند. حلیم خشمگین می‌شود ولی مهار خشم خودش را دارد و براساس هیجان و واکنش‌های عاطفی شدید رفتار نمی‌کند، بلکه آتشفشان خشم خودش را فرو می‌کشد و براساس عقل و علم رفتار می‌کند نه هیجان و عواطف و احساسات.
1. الصبر «عِنْدَ الْمُصِیبَةِ»: یعنی وقتی مصیبت و بلایی بر انسان وارد شد صبر پیشه می‌کند و جزع و فزع ندارد؛ پس با استرجاع خودش را آرام می‌کند؛ خداوند می‌فرماید: وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِّنَ الْخَوفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمَوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّـا إِلَیْهِ رَاجِعونَ؛ و قطعاً شما را به چیزى از قبیلِ ترس و گرسنگى و کاهش در اموال و جانها و محصولات مىآزمائیم و مژده ده شکیبایان و صابران را یعنی همان کسانى که چون مصیبتى به آنان برسد، مىگویند: «ما از آنِ خدا هستیم و به سوى او باز مىگردیم.»(بقره، آیه 156)
2. الصبر «عَلَی الطَّاعَةِ»: یعنی تکالیف سخت و شدید را با استقامت و پایداری انجام می‌دهد و از زیر آن فرار نمی‌کند؛
3. الصبر «عَنِ الْمَعْصِیَة»: یعنی وقتی با معصیت مواجه شد صبر می‌کند و خویشتنداری دارد. خداوند می‌فرماید: قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ ؛ به مردان با ایمان بگو: «دیده فرو نهند و پاکدامنى ورزند، که این براى آنان پاکیزهتر است، زیرا خدا به آنچه مىکنند آگاه است.» (نور، آیه 30)
اما حلم که صفت و حالت دیگر نفسانی است با صبر تفاوت دارد؛ اگر برای شخص حادثه‌ای پیش آمد و او عصبانی شد و با همه فشارها خودش را مهار و مدیریت کرد و براساس خشم و عصبانیت خویش عمل نکرد، چنین شخصی حلیم و بردبار است. او بار سنگین خشم را بر می‌دارد و مهار و مدیریت می‌کند و در آن حالت رفتار و سخنی ندارد که خلاف حق باشد و موجبات پشیمانی را فراهم آورد. چنین شخصی از درون استوار است و وزیرش ملکات وجودی اش است به طوری که بار سنگین و وزر فشار را تحمل می‌کند و استوار بر روی پایش ایستاده است. حلیم کسی است که بر پای خودش ایستاده و وزر و سنگینی را تحمل می‌کند. اینکه گفته شده حلم وزیر علم است مراد همین است که انسان عالم باید حلیم باشد و وزیر خودش باشد و بر پای خود بایستد و فشارهای سهمگین را تحمل کند و کظم غیظ کرده و خشمش را بخواباند. حلیم خشمگین می‌شود ولی مهار خشم خودش را دارد و براساس هیجان و واکنش‌های عاطفی شدید رفتار نمی‌کند، بلکه آتشفشان خشم خودش را فرو می‌کشد و براساس عقل و علم رفتار می‌کند نه هیجان و عواطف و احساسات.