سیره اقتصادی حضرت علی(ع) درباره نحوه دریافت مالیات
مالیات‌هایی که در زمان حضرت علی(ع) دریافت می‌شد شامل مالیات‌های ثابت و متغیر بود و مالیات‌های ثابت، مالیات‌هایی همانند خمس، زکات یا جزیه بوده است که در زمان پیامبر اسلام(ص) وضع شده و در قرآن کریم هم به آن اشاره شده است.
گزینش کارگزاران امانت‌دار
برای دریافت مالیات از مردم
در قرآن کریم و در آیه خمس آمده است: و بدانید که هر چیزى را به غنیمت گرفتید یک پنجم آن براى خدا و پیامبر و براى خویشاوندان [او] و یتیمان و بینوایان و در راهماندگان است اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایى [حق از باطل] روزى که آن دو گروه با هم روبرو شدند نازل کردیم ایمان آوردهاید و خدا بر هر چیزى تواناست» (الأنفال/ 41). البته خمس قبل از اسلام هم به گونه دیگری به نام مِربا از مردم دریافت می‌شد و پیامبر اسلام(ص) خمس را از غنایم دریافت می‌کرد و سپس درآمدهای دیگر نیز شامل می‌شد.
این نوع از مالیات در زمان حضرت امیرالمؤمنین علی(ع)هم دریافت می‌شد و مورد دیگر هم زکات بوده است. ایشان کارگزارانی به نام کارگزاران مالی داشتند که به نقاط مختلف قلمرو حکومتی اعزام می‌کردند تا اموال را جمع‌آوری کرده و برای آن حضرت بفرستند. ایشان این افراد را با ویژگی‌های خاصی انتخاب می‌کردند و امانتداری این افراد برای آن حضرت بسیار مهم بود.
عزل کارگزاران مالی فاسد توسط امیرالمؤمنین
حضرت علی(ع) هنگام اعزام کارگزاران مالی به آنان بسیار سفارش می‌کردند که این اموال متعلق به عموم است و متعلق به شخص خاصی نیست و در برخی از خطبه‌های نهج‌البلاغه هم آمده است که به عوامل خود توصیه می‌کردند مراقب این اموال بوده و گاهی هم از طریق نامه اشاره می‌کردند که مراقب باشند اغفال نشوند.
در عین حال مواردی وجود داشته که این کارگزاران مالی دچار لغزش شده و در اموال بیت‌المال تصرف می‌کردند و در این مورد هم اگر حضرت علی(ع) موفق می‌شدند، این اموال را بازپس می‌گرفتند و اگر موفق نمی‌شدند آن کارگزاران را عزل می‌کردند.
سفارش‌هایی در زمینه دریافت زکات از مردم
در مورد زکات در نهج‌البلاغه آمده است که حضرت علی(ع) برای عوامل دریافت زکات دستورالعمل‌هایی صادر کردند و در یک مورد آمده است وقتی می‌خواهید شترهایی که بابت زکات از مردم گرفته می‌شود را از یک منطقه به منطقه دیگرببرید یا می‌خواهید به دست کارگزاری دیگر برسانید یا به خزانه بیت‌المال تحویل دهید، آنها را به گونه‌ای برسانید که اذیت نشده و حتی باعث لاغری آنها نشود و مثلا بین شتر و بچه شتر فاصله نیندازید که به خاطر محروم شدن از شیر مادر لاغر شود.
ایشان همچنین سفارش می‌کردند وقتی می‌خواهید زکات را از اموال مردم جدا کنید بسیار مؤدبانه و متواضعانه با مردم رفتار کنید و حتی وارد خانه آنها نشوید و مثلا در سرچشمه که مردم جمع می‌شوند وارد شده و با مردم صحبت کنید. همچنین نباید صحبت شما بوی اجبار دهد.
پیشنهاد به کارگزاران مالی برای افزایش درآمد مردم
حضرت امیرالمؤمنین علی(ع)همچنین سفارش کردند هنگامی‌که می‌خواهید اموال زکاتی را جدا کنید، خودتان اینکار را انجام ندهید و اجازه دهید خود مردم این کار را انجام دهند و همه این سفارش‌ها برای این بود که کارگزاران مالی باعث آزار و اذیت مردم نشوند. ایشان جزیه را از اهل کتاب دریافت می‌کردند و درمقابل،امنیت و برخورداری آنها از امکانات مملکت اسلامی را تأمین می‌کردند. همچنین خراج از دیگر مالیات‌هایی بود که ایشان دریافت می‌کردند. در این زمینه هم حضرت علی(ع) به یکی از کارگزاران پیشنهاد کردند برای افزایش بودجه مملکت باید کاری کنید درآمد خراج‌دهندگان بیشتر شود و در این زمینه هم حمایت‌های فکری و مالی را انجام می‌دادند.
وضع مالیات‌های غیرثابت
از جانب امیرالمؤمنین
مالیات‌های غیرثابت را خود امیرالمؤمنین(ع) وضع کردند؛ بدین معنی که وقتی مشاهده می‌کردند مالیات‌های ثابت همانند خمس و زکات جوابگوی نیازها نیست، خودشان مالیات‌هایی همانند مالیات بر اسب وضع می‌کردند که در زمان پیامبر اسلام(ص) وجود نداشت اما وقتی مشاهده می‌کردند که بودجه مملکت اندک است چنین مالیات‌هایی را وضع و دریافت می‌کردند.
از: ایکنا