ضرورت بررسی دلایل کاهش مصرف لبنیات(بخش نخست)
جاي خالي معجزه كلسيم در سبد خريد(گزارش روز)
در خصوص رعايت تعادل مواد غذايي در سبد خريد خانوار بارها و بارها گفته‌ايم و شنيده‌ايم. اينكه بدن انسان براي رسيدن به سلامت و رشد مطلوب و همين‌طور پيشگيري از ابتلا به بيماري‌هاي مختلف، به رعايت مصرف تمام مواد غذايي مفيد نياز دارد؛ موادي مثل پروتئين، ميوه و سبزيجات، غلات، حبوبات، ويتامين‌ها و البته لبنيات.
گروه گزارش
اما نه تنها اين تعادل به صورت منظم در برنامه غذايي بسياري از خانواده‌ها رعايت نمي‌شود كه متاسفانه حتي در برخي از آنها به طور كلي اين برنامه حذف شده است. يكي از اين مواد غذايي بسيار مهم كه بي‌اغراق نمي‌توان نقش آن را در رشد و سلامت به خصوص ميان كودكان و نوجوانان و بزرگسالان انكار كرد، لبنيات است.
موادي كه همه با فواید و خاصيت‌هاي بي‌شمار آن آشنا هستيم. اما با اين وجود آنچنان كه بايد مورد توجه قرار نگرفته يا اگر هم مصرف شود مصرف آن به شيوه اصولي و استاندارد نيست.
نگراني از اين موضوع زماني بيشتر مي‌شود كه تحقيقات صورت گرفته نشان مي‌دهد مصرف لبنيات و به خصوص شير در كشور ما يك چهارم استاندارد جهاني است.
آماري كه با توجه به افزايش باورنكردني بيماري‌هايي مثل پوكي استخوان و مشكلات مفصلي و بيماري‌هاي مربوط به رشد، نگران‌كننده‌تر خواهد شد به طوري كه طبق اعلام‌هاي صورت گرفته روزانه 76 نفر در كشور جان خود را بر اثر بيماري پوكي استخوان از دست مي‌دهند.
با توجه به اينكه در ايام ماه مبارك رمضان به طور كلي برنامه‌هاي تغذيه‌اي و وعده‌هاي مصرفي بسياري از خانواده‌ها تغيير مي‌كند، جاي تعجب است كه چرا به جاي مصرف انواع شيريني‌جات و خوراكي‌هاي كاذب، ميزان مصرف لبنيات و به خصوص شير در اين روزها چند برابر نمي‌شود؟
در حالي كه بسياري از پزشكان و كارشناسان تغذيه نسبت به ادامه اين سرانه مصرف هشدار داده و ابراز نگراني كرده‌اند. چرا كه به اعتقاد بسياري از آنها سن ابتلا به نارسايي‌هاي استخواني كاهش چشمگيري پيدا كرده است.يعني اگر تا چند سال گذشته اين‌طور تصور مي‌شد كه عمده بيماران مبتلا به پوكي استخوان و بيماري‌هاي مفصلي افراد مسن و سالخورده هستند، اين روزها بايد گفت كه نه تنها اين‌طور نيست بلكه شمار جوانان و حتي نوجوانان مبتلا به اين بيماري روزبه‌روز در حال افزايش است.
در گزارش امروز و فردای کیهان نگاهي انداخته‌ايم به ميزان و تنوع انتخاب مصرف مواد لبني و دلايل كاهش يا حتي قطع مصرف اين مواد غذايي وهمين‌طور نقطه نظرات پزشكان مختلفي را در خصوص عوارض عدم مصرف لبنيات جويا شديم.
نوشابه همچنان از شير جلوتر است
گاهي وقت‌ها براي پي بردن به يك واقعيت اجتماعي نه نيازي به آمارهاي عجيب و غريب است و نه نمودارهاي تحليلي، فقط كافي است سري بزنيد به نزديك‌ترين فروشگاه‌های زنجيره‌اي تا ببينيد كه در سبدهاي خريد خانواده‌ها چه خوراكي‌هايي همچنان حرف اول را مي‌زند.
براي چند دقيقه در يكي از اين فروشگاه‌ها مقابل صندوق مي‌ايستم و به خريدها نگاهي مي‌اندازم.
واقعا باور كردني نيست. حتي در اين ايام كه اكثر فروشگاه‌ها ساعات بيشتري را مشغول ارائه خدمات به شهروندان هستند و تخفيف‌هاي ويژه‌اي براي كالاهاي به قول خودشان اساسي در اين ماه در نظر گرفته‌اند، لبنيات در بين اين كالاهاي شامل تخفيف نيست!
در حالي كه بسياري از مواد غذايي غيرضروري مثل انواع نوشابه‌هاي گازدار و كنسروها و حتي خوراكي‌هاي پركالري همه از اين تخفيف‌ها برخوردار هستند.
بعضي كالاها هم كه در چرخ‌هاي خريد اكثر شهروندان به اتفاق ديده مي‌شود كالاهايي مثل انواع تنقلات از چيپس و پفك گرفته تا انواع شكلات و سس‌هاي پرچرب و ...
درباره عدم استفاده از محصولات لبني اين فروشگاه از خانم و آقاي نسبتا ميانسالي سوال مي‌كنم. آنها به گزارشگر كيهان مي‌گويند: «خب دلايل مختلفي دارد. يكي اينكه چون فروشگاه تا منزل فاصله زيادي دارد نمي‌توانيم محصولاتي مثل ماست و شير و حتي كره و پنير و خامه را براي مدت طولاني در اين هواي گرم خارج از يخچال نگه داريم و دليل ديگرمان هم عدم اعتمادي است كه به خيلي از اين محصولات لبني داريم. آن‌قدر از اين طرف و آن طرف درباره ناخالص بودن انواع شير و ماست شنيده‌ايم كه ديگر واقعا رغبت زيادي براي خريد اين مواد نداريم. بعضي‌ها مي‌گويند روغن پالم، بعضي‌ها مي‌گويند وايتكس براي ماندگاري بيشتر شير و عده‌اي ديگر هم مي‌گويند شير خشك نه شير طبيعي...».
خانم جوان ديگري كه اتفاقا دو فرزند كوچك نيز به همراه دارد درباره نخريدن محصولات لبني از فروشگاه مي‌گويد: «ببينيد خب زماني كه ما مواد لبني طبيعي نداريم و همين‌ها هم به زور مواد شيميايي نگهدارنده براي چند روز دوام مي‌آورند من فكر مي‌كنم اگر از مواد پاستوريزه و كارخانه‌اي استفاده نكنم بهتر است. ترجيح مي‌دهم شير تازه از مغازه‌هاي لبني تهيه كنم و بعد از جوشاندن استفاده كنم. اما مصرف پنير و خامه و كشك كه خب بسته به ذائقه هركسي حالا كم يا زياد به هر حال استفاده مي‌شود.بستني هم كه اين روزها به خاطر گرما بچه‌ها بيشتر ميل به خوردن آن دارند تا خوردن شير.اما از همه اينها كه بگذريم به نظر من كه به نوعي مصرف‌كننده هستم، واقعا ظرف چند ماه گذشته بالا و پايين شدن قيمت لبنيات خيلي قابل قبول نبود و صداي اعتراض خيلي‌ها را درآورد.يعني من خيلي‌ها را در اطراف خودم مي‌شناسم كه توان خريد روزي دو بطري شير 2600 توماني را ندارند.»
اين يك واقعيت غير قابل انكار است. براي اينكه به توصيه پزشكان تغذيه عمل كرده باشيم بايد روزانه 3 ليوان شير مصرف كنيم، يعني براي يك خانواده 4 نفره چيزي حدود 5 بطري شير.اگر قيمت هر بطري شير كم‌چرب يك كارخانه معمولي را هم حساب كنيم چيزي حدود 15هزار تومان در روز مي‌شود. مبلغي كه به راستي براي يك ماه عده زيادي از پس هزينه كردن آن بر نمي‌آيند. و به قول اكثر شهروندان اين موضوع يكي از دلايل مهم حذف لبنيات و شير از سبد خريد خانوارها است.
افزايش چراغ خاموش قيمت‌ها
قيمت لبنيات و به‌خصوص شير در طول سال گذشته فراز و نشيب‌هاي زيادي داشت. آن‌قدر كه تقريبا از مسئولان گرفته تا مردم و حتي خود انجمن صنايع لبني كشور صداي اعتراض همه درآمد. مگر قيمت محصول مهمي مثل لبنيات در طول يك سال چند بار بايد تغيير كند؟
هر چند اوايل تيرماه سال گذشته بود كه قيمت خريد شير خام براي كارخانه‌هاي صنايع شير و لبنيات اعلام شد اما علی‌رغم عدم تمکین عده‌ای از مصوبه دولت مبنی بر خرید شیر خام به قیمت 1440 تومان، برخی کارخانه‌های صنایع لبنی چند روز بعد از آن برای سومین بار قیمت شیر و محصولات لبنی مثل بستنی خود را گران کردند.
تمام اين افزايش قيمت‌ها در حالي است كه از ابتداي سال 93 برخي از برندهاي نام‌آشناي لبنيات قيمت محصولات خود را افزايش دادند.آن هم نه يك بار بلكه 3 بار در طول سه ماه!
سال جديد هم از همان روزهاي اول، چندان سال پررونقي براي محصولات لبني نبود چرا كه در همان روزهاي نخست يعني ايام تعطيلات نوروز بود كه شنيديم برخي از محصولات لبني دوباره و براي چندمين بار ظرف چند ماه به صورت نامحسوس افزايش قيمت يافته‌اند. اما باز هم اين پايان ماجرا نبود و مدتي بعد دبیر انجمن صنایع لبنی کشور از برآورد 5 درصدی افزایش نرخ محصولات لبنی در سال‌جاری خبر داد و گفت كه تاکنون مجوزی برای افزایش نرخ لبنیات توسط ستاد تنظیم بازار صادر نشده و ممکن است برخی شرکت‌ها خودسرانه اقدام به افزایش قیمت محصولات خود کرده باشند.
اما نكته قابل توجه اين افزايش قيمت‌ها اينجاست كه درست همزمان با اين افزايش‌هاي مداوم قيمت‌ها، وزیر جهاد کشاورزی در سخنانش از سرانه پایین مصرف شیر کشور به دلیل گرانی ابراز نگراني كرده و گفته بود که سرانه مصرف شیر در کشور حدود 85 کیلوگرم و تقریبا نصف سرانه جهانی است.
شير همچنان كمترين ماده غذايي
آمارها و گزارش‌هاي بانک مرکزی نشان می‌دهد که با اجرای فاز اول هدفمندی یارانه‌ها، مواد غذایی در کشور معادل ۱۸درصد کاهش یافته که بیشترین کاهش مصرف مربوط به شیر است.
طبق آخرین آمار در دو سال نخست اجرای فاز نخست هدفمندی یارانه‌ها مصرف مواد غذایی در کشور معادل ۱۸درصد کاهش یافت. در بین مواد غذایی بیشترین کاهش مصرف با ۴۲ درصد مربوط به شیر و لبنیات بوده که درواقع این یک کاهش نبوده بلکه مي‌توان گفت به نوعي يك سقوط بوده است.
دكتر پريسا ترابي، عضو دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي است.
او ضمن تاييد اين موضوع كه شير با كاهش مصرف شديدي روبه‌رو است، درباره اهميت مصرف شير و لبنيات به خصوص در ايام ماه مبارك رمضان در گفت‌وگو با گزارشگر كيهان مي‌گويد: «شیر یک ماده مغذی و نوشیدنی مفرح است و به عنوان یکی از اجزای اصلی بسیاری از غذاها مانند فرنی، شیربرنج، برخی سوپ‌ها، سس‌ها (مانند سس لازانیا)، خمیرها، انواع کیک و شیرینی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عضو دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي تصریح می‌کند: توصیه می‌شود کلیه افراد بالاتر از 8 سال هر روز حداقل سه سهم لبنیات مصرف کنند. هر سهم از لبنیات معادل یک لیوان شیر، سه‌چهارم لیوان ماست، معادل یک قوطی کبریت پنیر و یا کمتر از نصف لیوان کشک بسته به غلظت آن می‌باشد. برای کودکان زیر 8 سال نیز مصرف حداقل دو لیوان شیر در شبانه‌روز ضروری است. اجزاي اصلی شیر شامل، کلسیم، منیزیم، پروتئین، فسفر، پتاسیم، ویتامینB12 و روی است. اما در اين ايام به علت کوتاه بودن فرصت مصرف لبنیات به میزان توصیه شده از زمان افطار تا سحر، توصیه می‌شود انواع محصولات لبنی را به اشکال مختلف و به فاصله مصرف کنید. مصرف یک لیوان شیر گرم در زمان افطار یا سحر، یک پیاله ماست در فاصله زمان مصرف افطار و شام، یک تکه پنیر همراه نان و گردو در زمان افطار، یک لیوان شیر قبل از خواب، مقداری کشک همراه آش در زمان شام یا افطار مثال‌هایی برای استفاده بهتر از خواص شیر و لبنیات در روزهای ماه مبارک رمضان است. کشک سالم پاستوریزه یا جوشیده، به اين دليل كه منبع غنی از کلسیم است می‌تواند در حجم کمتر نسبت به سایر مواد لبنی، کلسیم مورد نیاز بدن را تامین کند لذا مصرف آن همراه با انواع غذاها مانند آش‌های سبک و یا کشک بادمجان و ... در این ماه مبارک توصیه می‌شود.»
اين محقق و پزشك تغذيه در ادامه و در پاسخ به اين سوال كه بهترين نوع لبنيات براي مصرف كداميك از محصولات لبني مي‌باشد، نيز مي‌افزايد: «شما بسته به تمایل خود، می‌توانید انواع شیر طعم‌دار با درصد چربی مختلف و طعم‌های متفاوت را در فروشگاه‌ها پیدا کنید. ولی در کل، برای همه گروه‌های سنی مصرف شیر کم‌چرب توصیه می‌شود. همچنین شیر ساده نسبت به شیر کاکائو وشيرهاي طعم‌دار و تركيبي ارجحیت دارد اما در صورتی که برخی افراد تنها شیر را به صورت طعم‌دار می‌توانند مصرف کنند، این نوع شیر نیز می‌تواند برایشان مفید باشد. يعني حتي شيرهاي طعم‌دار و تركيبي نيز به مراتب بهتر از اصلا مصرف نكردن اين ماده غذايي باارزش است. شیرهای غنی شده با ویتامینD نیز مي‌توانند از انتخاب‌های مناسب باشند.»
دکتر ترابی در ادامه می‌گوید: اما در كل نبايد اين موضوع را فراموش كنيد كه نظام سلامت کشور، شما و کودکانتان را به مصرف شیر تشویق می‌کند. شیر را به میزان توصیه شده و به طور منظم، هرروز بنوشید و با نوشیدن آن، کودکان، دوستان و اطرافیان را نیز به مصرف این ماده نشاط‌آور ، مغذی و پرفایده ترغیب کنید.