راه‌ها و شرایط استجابت دعا در شبهای قدر(بخش نخست)
سلام هی حتی مطلع‌الفجر!(گزارش روز)
صدیقه توانا
شب قدر، شب احیا و زنده کردن دل‌های غبار گرفته و بیدار کردن قلوب خفته است، شب قدر شب اقامت در ملکوت است، شب بودن با فرشتگان و شب هم‌آوایی با آسمانی‌ها و نیایش و صلوات با قدسیان است.
شب قدر بودن در سایه روح اعظم است، انسان در چنین شبی باید خودش را از پیش آماده کند، شبهای قدر در دهه سوم ماه رمضان قرار می‌گیرد تا انسانی که دو دهه را با پاکی و قداستی قدسی با میزبان خداوند به میهمانی آب و صفا رفته است، در شب باران رحمت شنا کند و در معراج شبانه‌اش به ملکوت رود.
کسانی‌که به ضیافت شبهای قدر راه می‌یابند انسان‌های در جست‌وجوی تقوی الهی هستند که خواسته‌اند خدایی شوند و ترک جسم و جان کنند و در کنار معبود بی‌همتای خویش یک شب را تا صبح به شب زنده‌داری بپردازند تا شاید گوشه چشمی و عنایتی شامل حال آنان و خانواده‌هایشان شود و لذت شیرین عبادت خالصانه را بچشند.
قافله قدسیان از راه می‌رسند
اصولاً در محضر قدسیان نمی‌توان با جامه شهوت و امور مادی راه یافت. کسانی که روح و روان خویش را با اجتناب و پرهیز از شهوات تقویت کرده‌اند می‌توانند به ساحت قدس و قدسیان وارد شوند و در ضیافت آنان مشارکت داشته باشند.
به‌راستی چه کنیم تا در شبهای قدر از قافله عظیم قدسیان عقب نمانیم، و قلم عفو بر جرایم اعمال ما کشیده شود؟ چه کنیم تا سرنوشت و تقدیر یک ساله ما به خوبی و با خیر و برکت رقم بخورد؟ چه رفتاری و چه اعمالی انجام دهیم تا مورد رحمت و آمرزش درگاه خداوند رحمان و رحیم قرار گیریم؟ مگر در شب قدر چه اسراری نهفته است که میلیونها میلیون ملائکه الله از عرش به زمین می‌آیند و واسطه فیض و رحمت بین بندگان و امام زمان(عج) و خداوند می‌شوند؟ در دل شبهای قدر چه نهفته است که بال ملائکه برای رسیدن به اعلاء علیین گشوده می‌شود؟ این شبها چه راز و رمزی دارد که امام صادق(ع) در هنگام بیماری هم باز مسجد و محراب و عبادت را ترک نکرد و تهجد و شب زنده‌داری نمود؟ علی کرم‌لو محقق و استاد حوزه و پژوهشگر مسائل دینی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درمورد اهمیت شبهای قدر و اعمال این شبهای پر فضیلت می‌گوید: «در شبهای قدر باید کوشید تا کرام‌کاتبین قلم عفو بر جرایم اعمال کشد و با استغفار و توبه بسیار، زمینه و بستر را برای تغییر در لوح قضا و قدر و کتاب محو و اثبات فراهم آورد. امام صادق(ع) فرموده است: «تقدیر امور و سرنوشت‌ها در شب قدر، یعنی شب نوزدهم، تحکیم آن در شب بیست و یکم، و امضاء آن در شب بیست و سوم صورت می‌گیرد.» (وسائل الشیعه، حر عاملی، دارالاحیاء التراث، ج7، ص259)
پس باید در شبهای قدر که بستر و زمینه برای تعیین و تغییر سرنوشت فراهم آمده، با استغفار و توسل به اهل بیت عصمت و طهارت کاری کرد تا بتوانیم سرنوشتی را برای خود رقم بزنیم که مورد رضایت الهی است.»
این پژوهشگر در ادامه صحبت‌های خود می‌گوید: «براساس آیات قرآنی انسان همان کاری را می‌کند که شاکله شخصیتی او اقتضا می‌کند. این شاکله شخصیتی را هر چند که خداوند می‌داند و در لوح محفوظ نگاشته شده است ولی این انسان است که باید با دعا و نیایش و استغفار و توبه و توسل بهترین‌ها را برای خودش رقم زند. استنساخی که فرشتگان انجام می‌دهند و میان مفاد لوح محفوظ با اعمال هر کسی تطبیق می‌دهند و از روی لوح محفوظ عمل انسانی را نسخه‌برداری می‌کنند، این می‌تواند در شبهای قدر به‌گونه‌ای تقدیر و رقم بخورد که مناسب شاکله و شخصیت انسانی است.»
کرم‌لو در توصیه‌ای ارزشمند به همه روزه‌داران و جست‌وجوگران معرفت خاطرنشان می‌کند: «ما نباید شبهای قدر را کم اهمیت بدانیم، بلکه باید به ارزش این شبها واقف باشیم. اصولاً انسان وقتی چیزی را نمی‌شناسد برای آن ارزش و اعتباری قایل نیست؛ چرا که قدر زر زرگر شناسد و قدر گوهر گوهری. بچه میان گوهر و خرمهره نمی‌تواند تفاوتی قائل شود. از این روست که ارزش آنها را برابر می‌داند. اما اگر گوهر در دست گوهری قرار گیرد آن وقت است که بهاگذاری می‌کند و ارزش واقعی آن را دانسته و براساس اهمیت و ارزش رفتار می‌کند. کسی که شبهای قدر و اهمیت آن را نداند نمی‌تواند خود را برای این شبها آماده کند. اما کسی که شب قدر را شناخت و قدرشناس شد آن وقت است که شبها را احیا می‌کند و قلبش را بیدار نگه می‌دارد تا فرشتگان بر آن نزول کرده و در این عرش الهی جلوس کنند و او را با صلوات خویش به ملکوت برند. خداوند در آیاتی از قرآن نخست از اهمیت بسیار شب قدر سخن به میان آورده و گفته است که قدر آن را جز خداوند نمی‌داند. ولی اشاره‌ای نیز به بخشی از ارزش آن چون نزول فرشتگان بر امام‌زمان(عج) و تقدیر آن در سوره‌های قدر و آغاز سوره دخان می‌کند.»
اعمال شبهای قدر
وی در ادامه به اهمیت اعمال شبهای قدر می‌پردازد و می‌گوید: «تمام اعمالی که برای این شبهای قدر بیان شده همه در بستر آماده‌سازی قلب برای جلوس و نشستن قدسیان و پالایش قلب از آلاینده‌ها است. از جمله این اذکار که در این شب بسیار مورد تأکید است استغفار با این عبارت است: استغفرالله ربی و اتوب الیه».
اعلان برائت از دشمنان اولیای الهی از جمله دشمنان و قاتلان مولی‌الموحدین امیرمؤمنان امام‌علی(ع) با این عبارت «اللهم العن قتله امیرالمؤمنین» دل را برای پذیرش ولایت او آماده و مهیا می‌سازد.»
درمورد فلسفه غسل کردن در شبهای قدر از آقای کرم‌لو می‌پرسم، می‌گوید: «اگر در روایات از غسل شبهای قدر سخن به میان آمده بستری است تا طهارت قلب فراهم آید و این طهارت قلب تنها با توحید واقعی خواهد بود. توحید واقعی آن است که منشا همه هستی را بشناسیم و با آن ارتباط برقرار کرده و از وسایل الهی بهره بریم تا به کمک حبل‌الله المتین که از عرش تا فرش آویخته بالا رویم. این حبل‌الله دو مصداق دارد یکی قرآن و دیگری پیامبر(ص) عترت طاهره‌اش(ع). این ریسمان آویخته میان عرش و فرش را باید چنگ زد و به آن تمسک کرد و بالا رفت؛ زیرا این تنها صراط مستقیم الهی و تنها سبب میان آسمان و زمین است. از این صراط مستقیم است که می‌توان رجعت کاملی داشت و به منتهای سیر رسید چنان که خداوند در آیات 4 سوره علق و 42 سوره نجم به آن اشاره کرده است.»
نور ایمان، دلها را روشن می‌کند
از او می‌پرسم چه کسانی به صورت واقعی شبهای قدر را درک خواهند کرد و از تمام فیوضات این شبها بهره‌مند خواهند شد؟ می‌گوید: «به هرحال، کسانی درک شبهای قدر را خواهند داشت که اولاً نسبت به آن معرفت و شناخت یافته و قدر گوهر شب قدر را بدانند و دیگر آن که روز خویش را در دهه‌های ماه رمضان چنان روشن کرده باشند که در شبهای قدر با نور ایمان و اسلام بتوانند در مسیر آسمانی بالا روند و با چراغ ایمان و اسلام به ملکوت راه یابند. انسان در شبهای قدر باید از خودش نور داشته باشد؛ چرا که بیرون تاریک و تیره است و این نور ایمان و اسلام است که دلها را روشن کرده و نوری است که هم ظاهر و هم مظهر است؛ یعنی خودش روشن و دیگر چیزها را روشن می‌کند. کسی که با نور رمضانی با قرائت واقعی و تدبر در قرآن و درک مفاهیم قرآنی به شب قدر گام بگذارد تمام هستی را نظاره خواهد کرد و خداوند نیز به عنایت خاص خویش حقایق ملکوت را ارایه و نشان خواهد داد.»
راههای درک فضائل شبهای قدر
درک فضائل شبهای قدر بیرون از تعقل بشر است و اگر معصومین(ع) در مورد آن نفرموده بودند، و بخشی از اسرار شب قدر را برای مردم کنار نزده بودند، شب قدر و فضائل آن همچنان برای ما مجهول بود گرچه هنوز هم برای ما روشن نیست فضیلت شب قدر چقدر است.»
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدجواد مروجی طبسی استاد حوزه و پژوهشگر مسائل دینی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با بیان مقدمه فوق درمورد فضائل شبهای قدر و اعمالی که برای درک بهتر این شبها می‌توان انجام داد، توضیحاتی ارائه می‌دهد و می‌گوید: «شب قدر، شب فرود آمدن ملائکه‌الله است که اصلاً تعداد آنها مشخص نیست و میلیونها میلیون ملائکه از آسمان به زمین فرود می‌آیند و هیچ‌کس تعداد آنها را نمی‌داند. همچنین در روایات در مورد شب قدر آمده است که برکاتش از شب تا صبح ادامه دارد و این برکات نه تنها شامل حال بشر، بلکه شامل حال کل مخلوقات خداوند می‌شود.»
حجت الاسلام طبسی در ادامه با تاکید بر اینکه اعمالی که انسانها در شب قدر انجام می‌دهند بهتر از اعمالی است که در هزار ماه انجام می‌دهند به برخی دیگر از فضائل این شبهای مهم که در روایات آمده است اشاره کرده و می‌گوید: «در مورد شب قدر گفته شده است که شب نزول قرآن به بیت معمور است که در آسمان بالای سر ما، در زمان رسول‌خدا(ص) یک مرتبه قرآن توسط ملائکه از ملاء اعلاء به زمین نازل شد و آرام آرام بر قلب پیامبر‌اعظم(ص) نازل گردید.»
وی می‌گوید: «در شب قدر ملائکه و فرشتگان خداوند، گرداگرد امام زمان (عج) تا صبح می‌گردند تا امام زمان را زیارت کنند و ایشان را طواف نمایند. چون زمام امور به دست صاحب‌الامر است.»
از حجت‌الاسلام طبسی که بیش از 50 کتاب دینی و مذهبی تالیف کرده و پژوهشهای زیادی انجام داده، می‌پرسم ماموریت ملائکه در این شب وقتی به طواف امام‌زمان(عج) می‌آیند چیست؟
می‌گوید: «ملائکه‌الله وقتی به زمین فرود می‌آیند، برخی از آنها ماموریت دارند آنچه که در شب قدر جزو تقدیرات الهی را نوشته و به امام‌زمان(عج) عرضه می‌کنند و از طرف خداوند متعال در مورد شب قدر گفته شده که قلب ماه رمضان است و تمام ماه رمضان را که پاس می‌داریم به‌خاطر حرمت شب قدر است.»
این پژوهشگر با استناد به روایتی از امام‌جعفرصادق(ع) در مورد فضیلت شبهای قدر می‌گوید: طبق فرمایش امام‌صادق(ع) در سوره انا انزلناه، شب قدر، شب سلامتی است تا آنکه فجر طالع شود، بنابراین فضیلت این شب بیش از حد و تصور ماست...»
تقدیر ارسال رسل از سوی پروردگار
اتفاقات در شب قدر و در تاریخ عالم بشریت خیلی زیاد است و این شبها، شب تقدیر ارسال رسل از طرف پروردگار متعال می‌باشد.
حجت‌الاسلام طبسی در ادامه به یکی از اتفاقاتی که در شب قدر رخ می‌دهد و بر قلب پیامبر(ص) نازل شده اشاره کرده و می‌گوید: «پیامبر(ص) وقتی دیدند عمر امت مسلمان کوتاه است و گفتند شاید عمر امتهای دیگر بیشتر باشد، لذا از خداوند درخواست کرد چون عمر امت من کوتاه است، بنابراین کاری انجام دهند تا از نظر «اعمال و رفتار امت من بر دیگران پیشی بگیرند، بنابراین در روایات آمده است که خداوند شب قدر را به پیامبر(ص) هدیه کرد تا هیچ امتی بر امت پیامبر و بر امت صالح پیشی نگیرد.
از آقای طبسی می‌پرسم اینکه در اول صحبتهایتان اشاره کردید شب قدر مربوط به همه موجودات عالم به جز بشر هم هست یعنی چه؟ و تقدیر بقیه موجودات چطور در این شبها رقم می‌خورد؟ که وی در پاسخم می‌گوید: «همان‌طور که بشر در این شبها فیض می برد جن هم استفاده می‌کندچون او هم مخلوق خداست، در شب قدر مقدر می‌شود آفتاب چگونه و چطور باید به جهان بتابد حتی نقش چگونگی بارش باران نیز و نقش مرگ و حیات همه از این شبها مشخص می‌شود.»
به او می‌گویم از دیگر کارهای ملائکه در این شبها برایمان بگوید؟ حجت‌الاسلام طبسی در توضیحاتی با اشاره به روایات امام‌صادق(ع) در این مورد می‌گوید: امام صادق(ع) می‌فرمایند: ملائکه، روح و کاتبان تقدیر به امر پروردگار دست به کار می‌شوند و ملائکه‌ای که گرداگرد امام‌زمان (عج) هستند، آنچه به امام القاء می‌شود و در مورد تقدیر و سرنوشت موجودات است را می‌نویسند و برنامه یک ساله را می‌نویسند.
پس باید دقت کنیم اگر امسال شب قدر را از دست دهیم، در طول سال فرصت جبران نداریم تا گناهان سالهای قبل مورد عفو پروردگار قرار گیرد. امسال باید توجه داشته باشیم تا از برنامه‌ها حذف نشویم، شب قدر شب تقدیر اجل است. در این شب مشخص می‌شود چقدر از انسانها باید ریزش کنند و چقدر باید بمانند چقدر از انسانها باید در سلامتی باشند در کل تقدیر همه باید در این شبها توسط ملائکه نوشته شود و به محضر امام‌زمان(عج) برسد.
وی می‌گوید: یکی دیگر از کارهای ملائکه، در شب قدر آوردن امر خدا به دست امام‌زمان(عج) است و مجموعه تقدیرات الهی تا یک سال آینده همه به محضر امام‌زمان(عج) می‌رسد، بنابراین می‌بینیم که حضرت بر تمام عالم اشراف دارند و آنچه که قرار است بر بشریت رخ دهد و اداره نظام عالم به محضر امام‌زمان می‌رسد.
و در عالم کسی جز امام‌زمان(عج) لیاقت گرفتن امر خداوند را ندارد و این مسئله بیانگر این است که انسانها بخصوص مسلمانان اگر قدری معرفت داشته باشند ناخودآگاه آنها به سوی امام‌زمان (عج) کشانده می‌شوند، بنابراین تمام مسلمانها باید در نظر داشته باشیم برای معرفت امام زمان (عج) تلاش کنیم کاری که ملائکه می‌کنند و یک سال منتظر می‌مانند تا شب قدر فرا برسد و بتوانند آن حضرت را طواف کرده و گرداگرد «او» بچرخند و خداوند باید این اذن را به فرشتگان دهد تا لیاقت دیدار امام زمان را داشته باشند.
به او می‌گویم ما بندگان خاکی چطور باید این شب و شبهای قدر را پاس بداریم؟ حجت‌الاسلام طبسی در پاسخ به این سوال با اشاره به اینکه دانستن آن یک چیز است و پاسداری و حرمت نگه داشتن شب قدر مسئله مهم دیگری است که نباید بی‌تفاوت از آن گذشت.
این نویسنده در ادامه توضیحات خود می‌گوید: «وقتی پیامبر اسلام(ص) از شبهای قدر آب به صورت بچه‌ها می‌پاشید تا خواب از سرشان برود این بیانگر اهمیت و پاسداری و حرمت این شب است که نباید از فیض این شبها محروم بمانیم. پیامبر‌اکرم(ص) دهه آخر ماه مبارک رمضان را در حال اعتکاف بودند و دائم در محضر قدس ربوبی مشغول دعا و مناجات بودند وحتی در روایات هم داریم که حضرت امام‌صادق(ع) در یکی از سالها در شب قدر (بیست و سوم) ماه مبارک رمضان بیمار بودند ولی باز شب قدر را در مسجد سپری کردند، بنابراین ما به پیروی از رفتار معصومین(ع) باید نسبت به شب قدر و اعمال آن اهمیت زیادی بدهیم.»
شب قدر و نزول قرآن
بی‌شک برخی از زمانها و مکان‌ها در نگاه ما از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند.
و شب قدر نیز از جمله این زمانهای گهربار و گرانقدر است. زیرا حوادث مهمی در این شب رخ داده است. از جمله این رویدادها نزول قرآن است که خداوند درباره آن می‌فرماید: ما قرآن را در شب قدرفرو فرستادیم.
علیرضا اکبریان کارشناسان مسائل فرهنگی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به برخی دیگر از این رویدادهای مهم اشاره کرده و می‌گوید: «شب قدر شب نزول ملائک و آزادی روح، شب تعیین سرنوشت و شب نیایش است.»
از وی می‌خواهم در مورد چگونگی تعیین سرنوشت و چگونگی نیایش و دعا توضیحاتی دهد. این کارشناس می‌گوید: «در این شب حوادث و امور نیک و بد سال آینده انسان تعیین می‌شود و رقم می‌خورد. اما او ابزاری در ا ختیار دارد که می‌تواند با استفاده از آن در این شبها چگونگی سرنوشت خود را تا حدودی تعیین کند و همین مسئله است که شناخت و بهره‌گیری از شب قدر را ضروری می‌سازد و بدون شک آن ابزار چیزی جز دعا نیست...»
دعا چیست؟
براستی دعا چیست و راههای استجابت دعا در طول سال و بخصوص زمانهای خاص بخصوص شبهای قدر و ماه مبارک رمضان چیست و چگونه امکان‌پذیر می‌شود؟
یک کارشناس فرهنگی با اشاره به اینکه دعا فرصتی برای تطهیر روح آدمی است و با تاکید بر این نکته که امام سجاد(ع) که زین‌العابدین یعنی زینت پرستندگان لقب گرفته در پاسخ به سوال فوق می‌گوید:« آن امام بزرگوار برای دعا کردن در شب قدر، اهمیت و يژه‌ای قائل بودند. آن بزرگوار که در دعاهایش هر آنچه موجب صلاح و سعادت است درخواست می‌کند از خدا توفیق نیایش کردن در شب قدر را می‌طلبد، بنابراین شایسته است که همه ما به شب قدر به عنوان شب سرنوشت‌ساز بنگریم و خود را آماده کنیم تا با دعا و نیایش در تعیین سرنوشت و وارستگی روح خویش بکوشیم.»
شب قدر، شب احیا و زنده کردن دل‌های غبار گرفته و بیدار کردن قلوب خفته است، شب قدر شب اقامت در ملکوت است، شب بودن با فرشتگان و شب هم‌آوایی با آسمانی‌ها و نیایش و صلوات با قدسیان است.
شب قدر بودن در سایه روح اعظم است، انسان در چنین شبی باید خودش را از پیش آماده کند، شبهای قدر در دهه سوم ماه رمضان قرار می‌گیرد تا انسانی که دو دهه را با پاکی و قداستی قدسی با میزبان خداوند به میهمانی آب و صفا رفته است، در شب باران رحمت شنا کند و در معراج شبانه‌اش به ملکوت رود.
کسانی‌که به ضیافت شبهای قدر راه می‌یابند انسان‌های در جست‌وجوی تقوی الهی هستند که خواسته‌اند خدایی شوند و ترک جسم و جان کنند و در کنار معبود بی‌همتای خویش یک شب را تا صبح به شب زنده‌داری بپردازند تا شاید گوشه چشمی و عنایتی شامل حال آنان و خانواده‌هایشان شود و لذت شیرین عبادت خالصانه را بچشند.
قافله قدسیان از راه می‌رسند
اصولاً در محضر قدسیان نمی‌توان با جامه شهوت و امور مادی راه یافت. کسانی که روح و روان خویش را با اجتناب و پرهیز از شهوات تقویت کرده‌اند می‌توانند به ساحت قدس و قدسیان وارد شوند و در ضیافت آنان مشارکت داشته باشند.
به‌راستی چه کنیم تا در شبهای قدر از قافله عظیم قدسیان عقب نمانیم، و قلم عفو بر جرایم اعمال ما کشیده شود؟ چه کنیم تا سرنوشت و تقدیر یک ساله ما به خوبی و با خیر و برکت رقم بخورد؟ چه رفتاری و چه اعمالی انجام دهیم تا مورد رحمت و آمرزش درگاه خداوند رحمان و رحیم قرار گیریم؟ مگر در شب قدر چه اسراری نهفته است که میلیونها میلیون ملائکه الله از عرش به زمین می‌آیند و واسطه فیض و رحمت بین بندگان و امام زمان(عج) و خداوند می‌شوند؟ در دل شبهای قدر چه نهفته است که بال ملائکه برای رسیدن به اعلاء علیین گشوده می‌شود؟ این شبها چه راز و رمزی دارد که امام صادق(ع) در هنگام بیماری هم باز مسجد و محراب و عبادت را ترک نکرد و تهجد و شب زنده‌داری نمود؟ علی کرم‌لو محقق و استاد حوزه و پژوهشگر مسائل دینی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درمورد اهمیت شبهای قدر و اعمال این شبهای پر فضیلت می‌گوید: «در شبهای قدر باید کوشید تا کرام‌کاتبین قلم عفو بر جرایم اعمال کشد و با استغفار و توبه بسیار، زمینه و بستر را برای تغییر در لوح قضا و قدر و کتاب محو و اثبات فراهم آورد. امام صادق(ع) فرموده است: «تقدیر امور و سرنوشت‌ها در شب قدر، یعنی شب نوزدهم، تحکیم آن در شب بیست و یکم، و امضاء آن در شب بیست و سوم صورت می‌گیرد.» (وسائل الشیعه، حر عاملی، دارالاحیاء التراث، ج7، ص259)
پس باید در شبهای قدر که بستر و زمینه برای تعیین و تغییر سرنوشت فراهم آمده، با استغفار و توسل به اهل بیت عصمت و طهارت کاری کرد تا بتوانیم سرنوشتی را برای خود رقم بزنیم که مورد رضایت الهی است.»
این پژوهشگر در ادامه صحبت‌های خود می‌گوید: «براساس آیات قرآنی انسان همان کاری را می‌کند که شاکله شخصیتی او اقتضا می‌کند. این شاکله شخصیتی را هر چند که خداوند می‌داند و در لوح محفوظ نگاشته شده است ولی این انسان است که باید با دعا و نیایش و استغفار و توبه و توسل بهترین‌ها را برای خودش رقم زند. استنساخی که فرشتگان انجام می‌دهند و میان مفاد لوح محفوظ با اعمال هر کسی تطبیق می‌دهند و از روی لوح محفوظ عمل انسانی را نسخه‌برداری می‌کنند، این می‌تواند در شبهای قدر به‌گونه‌ای تقدیر و رقم بخورد که مناسب شاکله و شخصیت انسانی است.»
کرم‌لو در توصیه‌ای ارزشمند به همه روزه‌داران و جست‌وجوگران معرفت خاطرنشان می‌کند: «ما نباید شبهای قدر را کم اهمیت بدانیم، بلکه باید به ارزش این شبها واقف باشیم. اصولاً انسان وقتی چیزی را نمی‌شناسد برای آن ارزش و اعتباری قایل نیست؛ چرا که قدر زر زرگر شناسد و قدر گوهر گوهری. بچه میان گوهر و خرمهره نمی‌تواند تفاوتی قائل شود. از این روست که ارزش آنها را برابر می‌داند. اما اگر گوهر در دست گوهری قرار گیرد آن وقت است که بهاگذاری می‌کند و ارزش واقعی آن را دانسته و براساس اهمیت و ارزش رفتار می‌کند. کسی که شبهای قدر و اهمیت آن را نداند نمی‌تواند خود را برای این شبها آماده کند. اما کسی که شب قدر را شناخت و قدرشناس شد آن وقت است که شبها را احیا می‌کند و قلبش را بیدار نگه می‌دارد تا فرشتگان بر آن نزول کرده و در این عرش الهی جلوس کنند و او را با صلوات خویش به ملکوت برند. خداوند در آیاتی از قرآن نخست از اهمیت بسیار شب قدر سخن به میان آورده و گفته است که قدر آن را جز خداوند نمی‌داند. ولی اشاره‌ای نیز به بخشی از ارزش آن چون نزول فرشتگان بر امام‌زمان(عج) و تقدیر آن در سوره‌های قدر و آغاز سوره دخان می‌کند.»
اعمال شبهای قدر
وی در ادامه به اهمیت اعمال شبهای قدر می‌پردازد و می‌گوید: «تمام اعمالی که برای این شبهای قدر بیان شده همه در بستر آماده‌سازی قلب برای جلوس و نشستن قدسیان و پالایش قلب از آلاینده‌ها است. از جمله این اذکار که در این شب بسیار مورد تأکید است استغفار با این عبارت است: استغفرالله ربی و اتوب الیه».
اعلان برائت از دشمنان اولیای الهی از جمله دشمنان و قاتلان مولی‌الموحدین امیرمؤمنان امام‌علی(ع) با این عبارت «اللهم العن قتله امیرالمؤمنین» دل را برای پذیرش ولایت او آماده و مهیا می‌سازد.»
درمورد فلسفه غسل کردن در شبهای قدر از آقای کرم‌لو می‌پرسم، می‌گوید: «اگر در روایات از غسل شبهای قدر سخن به میان آمده بستری است تا طهارت قلب فراهم آید و این طهارت قلب تنها با توحید واقعی خواهد بود. توحید واقعی آن است که منشا همه هستی را بشناسیم و با آن ارتباط برقرار کرده و از وسایل الهی بهره بریم تا به کمک حبل‌الله المتین که از عرش تا فرش آویخته بالا رویم. این حبل‌الله دو مصداق دارد یکی قرآن و دیگری پیامبر(ص) عترت طاهره‌اش(ع). این ریسمان آویخته میان عرش و فرش را باید چنگ زد و به آن تمسک کرد و بالا رفت؛ زیرا این تنها صراط مستقیم الهی و تنها سبب میان آسمان و زمین است. از این صراط مستقیم است که می‌توان رجعت کاملی داشت و به منتهای سیر رسید چنان که خداوند در آیات 4 سوره علق و 42 سوره نجم به آن اشاره کرده است.»
نور ایمان، دلها را روشن می‌کند
از او می‌پرسم چه کسانی به صورت واقعی شبهای قدر را درک خواهند کرد و از تمام فیوضات این شبها بهره‌مند خواهند شد؟ می‌گوید: «به هرحال، کسانی درک شبهای قدر را خواهند داشت که اولاً نسبت به آن معرفت و شناخت یافته و قدر گوهر شب قدر را بدانند و دیگر آن که روز خویش را در دهه‌های ماه رمضان چنان روشن کرده باشند که در شبهای قدر با نور ایمان و اسلام بتوانند در مسیر آسمانی بالا روند و با چراغ ایمان و اسلام به ملکوت راه یابند. انسان در شبهای قدر باید از خودش نور داشته باشد؛ چرا که بیرون تاریک و تیره است و این نور ایمان و اسلام است که دلها را روشن کرده و نوری است که هم ظاهر و هم مظهر است؛ یعنی خودش روشن و دیگر چیزها را روشن می‌کند. کسی که با نور رمضانی با قرائت واقعی و تدبر در قرآن و درک مفاهیم قرآنی به شب قدر گام بگذارد تمام هستی را نظاره خواهد کرد و خداوند نیز به عنایت خاص خویش حقایق ملکوت را ارایه و نشان خواهد داد.»
راههای درک فضائل شبهای قدر
درک فضائل شبهای قدر بیرون از تعقل بشر است و اگر معصومین(ع) در مورد آن نفرموده بودند، و بخشی از اسرار شب قدر را برای مردم کنار نزده بودند، شب قدر و فضائل آن همچنان برای ما مجهول بود گرچه هنوز هم برای ما روشن نیست فضیلت شب قدر چقدر است.»
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدجواد مروجی طبسی استاد حوزه و پژوهشگر مسائل دینی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با بیان مقدمه فوق درمورد فضائل شبهای قدر و اعمالی که برای درک بهتر این شبها می‌توان انجام داد، توضیحاتی ارائه می‌دهد و می‌گوید: «شب قدر، شب فرود آمدن ملائکه‌الله است که اصلاً تعداد آنها مشخص نیست و میلیونها میلیون ملائکه از آسمان به زمین فرود می‌آیند و هیچ‌کس تعداد آنها را نمی‌داند. همچنین در روایات در مورد شب قدر آمده است که برکاتش از شب تا صبح ادامه دارد و این برکات نه تنها شامل حال بشر، بلکه شامل حال کل مخلوقات خداوند می‌شود.»
حجت الاسلام طبسی در ادامه با تاکید بر اینکه اعمالی که انسانها در شب قدر انجام می‌دهند بهتر از اعمالی است که در هزار ماه انجام می‌دهند به برخی دیگر از فضائل این شبهای مهم که در روایات آمده است اشاره کرده و می‌گوید: «در مورد شب قدر گفته شده است که شب نزول قرآن به بیت معمور است که در آسمان بالای سر ما، در زمان رسول‌خدا(ص) یک مرتبه قرآن توسط ملائکه از ملاء اعلاء به زمین نازل شد و آرام آرام بر قلب پیامبر‌اعظم(ص) نازل گردید.»
وی می‌گوید: «در شب قدر ملائکه و فرشتگان خداوند، گرداگرد امام زمان (عج) تا صبح می‌گردند تا امام زمان را زیارت کنند و ایشان را طواف نمایند. چون زمام امور به دست صاحب‌الامر است.»
از حجت‌الاسلام طبسی که بیش از 50 کتاب دینی و مذهبی تالیف کرده و پژوهشهای زیادی انجام داده، می‌پرسم ماموریت ملائکه در این شب وقتی به طواف امام‌زمان(عج) می‌آیند چیست؟
می‌گوید: «ملائکه‌الله وقتی به زمین فرود می‌آیند، برخی از آنها ماموریت دارند آنچه که در شب قدر جزو تقدیرات الهی را نوشته و به امام‌زمان(عج) عرضه می‌کنند و از طرف خداوند متعال در مورد شب قدر گفته شده که قلب ماه رمضان است و تمام ماه رمضان را که پاس می‌داریم به‌خاطر حرمت شب قدر است.»
این پژوهشگر با استناد به روایتی از امام‌جعفرصادق(ع) در مورد فضیلت شبهای قدر می‌گوید: طبق فرمایش امام‌صادق(ع) در سوره انا انزلناه، شب قدر، شب سلامتی است تا آنکه فجر طالع شود، بنابراین فضیلت این شب بیش از حد و تصور ماست...»
تقدیر ارسال رسل از سوی پروردگار
اتفاقات در شب قدر و در تاریخ عالم بشریت خیلی زیاد است و این شبها، شب تقدیر ارسال رسل از طرف پروردگار متعال می‌باشد.
حجت‌الاسلام طبسی در ادامه به یکی از اتفاقاتی که در شب قدر رخ می‌دهد و بر قلب پیامبر(ص) نازل شده اشاره کرده و می‌گوید: «پیامبر(ص) وقتی دیدند عمر امت مسلمان کوتاه است و گفتند شاید عمر امتهای دیگر بیشتر باشد، لذا از خداوند درخواست کرد چون عمر امت من کوتاه است، بنابراین کاری انجام دهند تا از نظر «اعمال و رفتار امت من بر دیگران پیشی بگیرند، بنابراین در روایات آمده است که خداوند شب قدر را به پیامبر(ص) هدیه کرد تا هیچ امتی بر امت پیامبر و بر امت صالح پیشی نگیرد.
از آقای طبسی می‌پرسم اینکه در اول صحبتهایتان اشاره کردید شب قدر مربوط به همه موجودات عالم به جز بشر هم هست یعنی چه؟ و تقدیر بقیه موجودات چطور در این شبها رقم می‌خورد؟ که وی در پاسخم می‌گوید: «همان‌طور که بشر در این شبها فیض می برد جن هم استفاده می‌کندچون او هم مخلوق خداست، در شب قدر مقدر می‌شود آفتاب چگونه و چطور باید به جهان بتابد حتی نقش چگونگی بارش باران نیز و نقش مرگ و حیات همه از این شبها مشخص می‌شود.»
به او می‌گویم از دیگر کارهای ملائکه در این شبها برایمان بگوید؟ حجت‌الاسلام طبسی در توضیحاتی با اشاره به روایات امام‌صادق(ع) در این مورد می‌گوید: امام صادق(ع) می‌فرمایند: ملائکه، روح و کاتبان تقدیر به امر پروردگار دست به کار می‌شوند و ملائکه‌ای که گرداگرد امام‌زمان (عج) هستند، آنچه به امام القاء می‌شود و در مورد تقدیر و سرنوشت موجودات است را می‌نویسند و برنامه یک ساله را می‌نویسند.
پس باید دقت کنیم اگر امسال شب قدر را از دست دهیم، در طول سال فرصت جبران نداریم تا گناهان سالهای قبل مورد عفو پروردگار قرار گیرد. امسال باید توجه داشته باشیم تا از برنامه‌ها حذف نشویم، شب قدر شب تقدیر اجل است. در این شب مشخص می‌شود چقدر از انسانها باید ریزش کنند و چقدر باید بمانند چقدر از انسانها باید در سلامتی باشند در کل تقدیر همه باید در این شبها توسط ملائکه نوشته شود و به محضر امام‌زمان(عج) برسد.
وی می‌گوید: یکی دیگر از کارهای ملائکه، در شب قدر آوردن امر خدا به دست امام‌زمان(عج) است و مجموعه تقدیرات الهی تا یک سال آینده همه به محضر امام‌زمان(عج) می‌رسد، بنابراین می‌بینیم که حضرت بر تمام عالم اشراف دارند و آنچه که قرار است بر بشریت رخ دهد و اداره نظام عالم به محضر امام‌زمان می‌رسد.
و در عالم کسی جز امام‌زمان(عج) لیاقت گرفتن امر خداوند را ندارد و این مسئله بیانگر این است که انسانها بخصوص مسلمانان اگر قدری معرفت داشته باشند ناخودآگاه آنها به سوی امام‌زمان (عج) کشانده می‌شوند، بنابراین تمام مسلمانها باید در نظر داشته باشیم برای معرفت امام زمان (عج) تلاش کنیم کاری که ملائکه می‌کنند و یک سال منتظر می‌مانند تا شب قدر فرا برسد و بتوانند آن حضرت را طواف کرده و گرداگرد «او» بچرخند و خداوند باید این اذن را به فرشتگان دهد تا لیاقت دیدار امام زمان را داشته باشند.
به او می‌گویم ما بندگان خاکی چطور باید این شب و شبهای قدر را پاس بداریم؟ حجت‌الاسلام طبسی در پاسخ به این سوال با اشاره به اینکه دانستن آن یک چیز است و پاسداری و حرمت نگه داشتن شب قدر مسئله مهم دیگری است که نباید بی‌تفاوت از آن گذشت.
این نویسنده در ادامه توضیحات خود می‌گوید: «وقتی پیامبر اسلام(ص) از شبهای قدر آب به صورت بچه‌ها می‌پاشید تا خواب از سرشان برود این بیانگر اهمیت و پاسداری و حرمت این شب است که نباید از فیض این شبها محروم بمانیم. پیامبر‌اکرم(ص) دهه آخر ماه مبارک رمضان را در حال اعتکاف بودند و دائم در محضر قدس ربوبی مشغول دعا و مناجات بودند وحتی در روایات هم داریم که حضرت امام‌صادق(ع) در یکی از سالها در شب قدر (بیست و سوم) ماه مبارک رمضان بیمار بودند ولی باز شب قدر را در مسجد سپری کردند، بنابراین ما به پیروی از رفتار معصومین(ع) باید نسبت به شب قدر و اعمال آن اهمیت زیادی بدهیم.»
شب قدر و نزول قرآن
بی‌شک برخی از زمانها و مکان‌ها در نگاه ما از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند.
و شب قدر نیز از جمله این زمانهای گهربار و گرانقدر است. زیرا حوادث مهمی در این شب رخ داده است. از جمله این رویدادها نزول قرآن است که خداوند درباره آن می‌فرماید: ما قرآن را در شب قدرفرو فرستادیم.
علیرضا اکبریان کارشناسان مسائل فرهنگی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به برخی دیگر از این رویدادهای مهم اشاره کرده و می‌گوید: «شب قدر شب نزول ملائک و آزادی روح، شب تعیین سرنوشت و شب نیایش است.»
از وی می‌خواهم در مورد چگونگی تعیین سرنوشت و چگونگی نیایش و دعا توضیحاتی دهد. این کارشناس می‌گوید: «در این شب حوادث و امور نیک و بد سال آینده انسان تعیین می‌شود و رقم می‌خورد. اما او ابزاری در ا ختیار دارد که می‌تواند با استفاده از آن در این شبها چگونگی سرنوشت خود را تا حدودی تعیین کند و همین مسئله است که شناخت و بهره‌گیری از شب قدر را ضروری می‌سازد و بدون شک آن ابزار چیزی جز دعا نیست...»
دعا چیست؟
براستی دعا چیست و راههای استجابت دعا در طول سال و بخصوص زمانهای خاص بخصوص شبهای قدر و ماه مبارک رمضان چیست و چگونه امکان‌پذیر می‌شود؟
یک کارشناس فرهنگی با اشاره به اینکه دعا فرصتی برای تطهیر روح آدمی است و با تاکید بر این نکته که امام سجاد(ع) که زین‌العابدین یعنی زینت پرستندگان لقب گرفته در پاسخ به سوال فوق می‌گوید:« آن امام بزرگوار برای دعا کردن در شب قدر، اهمیت و يژه‌ای قائل بودند. آن بزرگوار که در دعاهایش هر آنچه موجب صلاح و سعادت است درخواست می‌کند از خدا توفیق نیایش کردن در شب قدر را می‌طلبد، بنابراین شایسته است که همه ما به شب قدر به عنوان شب سرنوشت‌ساز بنگریم و خود را آماده کنیم تا با دعا و نیایش در تعیین سرنوشت و وارستگی روح خویش بکوشیم.»