نگاهی به آثار جسمانی و برکات روحی ماه مبارک رمضان(بخش پایانی)
تغذیه سالم در تقویت جسم روزه‌دار(گزارش روز)
گالیا توانگر
سحر که می‌شود عشق به شکل یک کفتر چاهی می‌نشیند پشت پنجره. هِی نوک می‌زند به شیشه تا اهالی خانه را بیدار کند. اهالی که بیدار می‌شوند، پنجره روشن خانه‌شان میان آن همه پنجره‌های شهر مثل خورشید می‌درخشد. می‌شود این همه زیبا شد اما دعایت به عرش نرسد؟ می‌شود از خواب و خیال دنیا دل کند، اما مورد پذیرش حق قرار نگرفت؟ می‌شود خدا را خواست و دست نیازت رو به غیر دراز شود؟ مطمئنا پاسخ‌ها همگی نه هستند. از همان لحظه که نقشه زندگیِ رمضانی را می‌چسبانی کنار تقویم، دیگرارتباطت با بالا وصل شده و صدایت به در خانه خدا می‌رود. این روزها باید پارتی غدری داشته باشی تا کارت به پیش برود. فکرش را بکن وقتی خدا پارتی توست چه کارهای بزرگی می‌توانی برای خودت، اطرافیانت وجامعه‌ات به ثمر برسانی؟ کشور درونت را که فتح و رام کنی، برتخت عزت خواهی نشست.
برای مسلمان روزه‌دار مستحب است که هنگام سحر بپاخیزد، اندکی غذا به عنوان سحری - هرچند یک خرما باشد- بخورد یا یک جرعه آب بنوشد، به خاطر اینکه به سنت پیامبر خدا (ص) عمل کرده باشد. در سحری خوردن فایده معنوی دیگری نیز هست که همان بیداری، قبل از طلوع فجر است. در آن ساعت سحر خداوند رحمت خود را بر بندگانش متجلی می‌کند، دعاها را اجابت می‌کند، استغفارکنندگان را مورد مغفرت قرار می‌دهد و اعمال صالح را می‌پذیرد. تفاوت بسیار است میان کسانی که وقت سحر را به ذکر گفتن و تلاوت قرآن سپری می‌کنند، با کسانی که این ساعات را در خواب و بی‌خبری به سرمی‌برند. در روایتی رسول خدا(ص) فرموده است: «فرشتگان برای کسانی که در سحرها طلب آمرزش می‌کنند و سحری می‌خورند، استغفار می‌کنند.» در برخی روایات برای سحرخیزی، به ویژه در سحرهای ماه مبارک رمضان، آثار و فوایدی ذکر شده است. این آثار و فواید بطور تلویحی مخاطب را به سحرخیزی ترغیب می‌کند؛ همانند روایات زیر:
ـ السّحور برکه: غذای سحری مایه برکت است.
ـ ألا صلوات الله علی المتسحّرین: درود خداوند بر کسانی باد که سحری می‌خورند.
ـ تعاونوا به أکل السّحور علی صیام النهار: برای روزه گرفتن با خوردن سحری توان برگیرید.
پیامبراعظم (ص) فرمودند: «جماعت، غذای سحر و غذا دادن در شب، برکت است. سحری بخورید تا نیرویتان زیاد شود. سحری بخورید تا به سنت عمل کرده باشید؛ سحری بخورید هر چند یک جرعه آب باشد.»
تغذیه روح و جسم در وعده سحری
آیا تا به حال به این فکر کرده‌ای که چه موهبتی نصیب ما شده است؟ آری، چه موهبتی بالاتر از اینکه ما رمضان را دریافته‌ایم. سلف صالح شش ماه دعا می‌کردند تا خداوند آنها را به رمضان برساند و ما اکنون در این ماه هستیم و شاید قدرش راهم ندانیم. ما در ماهی قرار داریم که لحظه لحظه آن از شمش طلا گرانبهاتر است، ماهی که در آن شب قدر وجود دارد، شبی که عبادت در آن با چندین سال عبادت برابری می‌کند.همه ما در تمام لحظه‌های زندگی نیازمند تکیه‌گاهی محکم و مطمئن هستیم تا امور مختلف زندگی را پیش برده، بر مشکلات فائق آمده و در مسیر کمال و تعالی گام برداریم. زمان اتصال به خداوند متعال، انسان به لحاظ روحی و روانی در شرایط و موقعیت خاص و معنوی ویژه‌ای قرار می‌گیرد که باید از آن به منظور نزدیکی هرچه بیشتر به خداوند خود استفاده کند. در حالت دعا انسان خاضعانه و خاشعانه عبودیت و بندگی خود را اثبات کرده، کمال بندگی را بجا آورده، و از آنکه بزرگ‌ترین و برترین و بی‌همتاست، خواسته خود را طلب می‌کند. از آنجا که خالق هستی‌بخش فرموده است: ادعونی استجب لکم. چنانچه با خلوص، صادقانه و با نیت خیر درپی حاجتی باشیم، خداوند کمک لازم را به ما خواهدکرد.در تمامی ادیان، اوقات سحر بهترین موقع برای نیایش عنوان می‌شود و چه زیباست و دوست داشتنی سحرهای ماه مبارک رمضان؛ خلوتی که کمتر دست می‌دهد تا به دور از غوغای بی‌حاصل روزانه که زندگی انسان‌ها را غرقه در خود ساخته است، این امکان فراهم آید تا دمی هم به خود بپردازیم و قصه دل‌های پرغصه را بازگوییم.
اما تغذیه‌مان در سحرهای ماه رمضان چگونه باشد که بتوانیم به حد کافی نیرومند باشیم و برای بنده خوب خدا شدن اعمال را به راحتی و با توان لازم تا افطار بجا آوریم؟ در وعده سحر بایستی از خوردن کله پاچه و غذاهای پر چرب، سوسیس و کالباس، سُس مایونز، نمک و ادویه‌جات به خصوص فلفل خودداری شود؛ زیرا این مواد اصطلاحا ایجاد عطش می‌کنند و برای هضم و دفع نیاز به آب فراوان دارند و باعث تشنگی شدید می‌شوند. در این وعده مقداری برنج یا ماکارونی بدون روغن، مقداری گوشت سفید، ماست کم‌چرب و سالاد بدون سس و در کنار این مواد مقداری میوه و مایعات پیشنهاد می‌شود.وعده سحري، معادل ناهاري است كه در روزهاي عادي ميخورديد؛ يعني انواع غذاهاي برنجي را مي‌توانيد در اين وعده بگنجانيد.
علی خسروانی یک کارشناس تغذیه برایمان توضیح می‌دهد:«مي‌توانيد 10 تا 12 قاشق غذاخوري برنج پخته (البته كمي چرب‌شده با روغن زيتون) را همراه انواع خورش‌هاي سنتي در اين وعده ميل كنيد. خوردن سالاد در اين وعده، بخشي از آب مورد نياز بدنتان را تامين خواهد كرد و البته بهتر است که چاشني آن، آبليموي تازه يا سركه بالزاميك و روغن زيتون باشد. اگر جزو آنهايي هستيد كه در اين وعده اشتهاي كمي دارند، بهتر است حجم مختصري از غذاهاي پركالري و البته مغذي را براي اين وعده انتخاب كنيد؛ مانند حليمي كه با كمي كره و دارچين طعم‌دار شده است. خوردن مخلوط ميوه‌هاي فصل با لبنياتي مانند شير و ماست يکي از گزينه‌هاي مناسب براي شروع اين وعده است تا اشتهايتان براي خوردن سحري بيشتر شود.»
اما بنا به توصیه این متخصص اهل فن از خوردن چند خوراکی اکیدا بپرهیزید: «مصرف نوشابه‌هاي گازدار و غذاهاي شور و پرادويه‌اي مانند انواع فست‌فودها را در اين وعده به کلي فراموش کنيد تا در طول روز دچار تشنگي نشويد. بهترين نوشيدني براي جلوگيري از تشنگي در طول روزهاي روزه‌داري، آب است که البته مي‌توانيد آن را با كمي آبليموي تازه طعم‌دار كنيد. از مصرف سير، پياز و حتي سبزي خوردن در اين وعده بپرهيزيد تا بوي دهانتان براي اطرافيان، آزاردهنده نباشد.»
روزه گرفتن در روابط اجتماعی انسان
تأثیر می‌گذارد
حسن کاظمی استاد تفسیر قرآن دانشگاه فرهنگ و هنر اصفهان با اشاره به اینکه ماه رمضان ضیافت‌الله است، می گوید: «در این ماه انسان به میهمانی معنوی خدا می‌رود، به‌طوری‌که حتی خواب انسان روزه‌دار و افطاری آن عبادت است. در ماه مبارک رمضان توجه انسان به مادیات و بُعد جسمی کاسته می‌شود و به بُعد روحی و معنوی توجه بیشتری می‌کند. روزه گرفتن تأثیرات جسمی و معنوی خاص خود دارد. براساس روایتی از پیامبر اعظم(ص)؛ روزه گرفتن برای صحت و سلامت بدن مؤثر است. در قدیم نیز برخی دو وعده غذایی در صبحگاهان و شامگاهان صرف می‌کردند. هرچه انسان غذای کمتری بخورد، بیشتر جذب بدن می‌شود که این برای سلامتی نیز مهم است.»
وی با اشاره به اینکه روزه گرفتن سبب خویشتنداری و تقویت تقوا در انسان می‌شود، می‌گوید:«روزه در روابط اجتماعی انسان نیز تأثیر می‌گذارد،به طوری که انسان‌ها با مهربانی و ملایمت با یکدیگر رفتار می‌کنند. ماه رمضان و روزه گرفتن، تمرینی برای زمان‌های دیگر سال است تا انسان از برکات معنوی و دستاوردهای آن برخوردار شود.»
این استاد تفسیر قرآن با اشاره نزول قرآن در ماه رمضان می‌گوید: «قرآن و عمل به آن در همه زمان‌ها و مکان‌های مختلف ارزشمند است، اما نزول قرآن در این ماه یک ویژگی بارز ماه مبارک رمضان و نشان از اهمیت آن است. انسان باید برای بهره‌مندی از برکات معنوی این ماه بزرگ، برنامه‌ریزی داشته باشد.»
در دعاهای رمضانی چه چیزهایی بطلبیم؟
ماه رمضان فرصتی است که هر سال فقط ۳۰ روز نصیب ما می‌شود و باید تا می‌توانیم از این ماه مغفرت بهره‌مند شویم.
عالیه راد روانشناس تربیتی توصیه به 5 عمل خیر درماه مبارک دارد: «توبه و استغفار، دعا و طلب خیر، صدقه دادن، دور ریختن اسباب گناه، مهلت‌خواهی برای بهتر شدن.»
وی در باب دور ریختن اسباب گناه و مهلت‌خواهی برای بهتر شدن توضیح می‌دهد: «امروزه وسایل دیجیتالی شده‌اند مایه گناه و نکبت، در رایانه ما، تلفن‌های همراه ما و… پُر است از چیزهایی که نباید باشد و مورد نفرت و انزجار خداوند متعالند. بیاییم نیت کنیم و به امید ترک همیشگی نگاه به فیلم‌ها وعکس‌های گناه‌آلود و مستهجن و موسیقی‌های مخرب، هر چه از این مقولات داریم همه را پاک کنیم و دیگر به سراغشان نرویم، بیاییم و به جای همه این‌ها چند کتاب درست و حسابی و تأثیرگذار بخوانیم.برخی از این مجموعه‌هایی که درگوشی‌هایمان نگهداری‌شان می‌کنیم ارزش دور شدن از خدای خوب و مهربانمان را ندارند.»
این روانشناس ادامه می‌دهد: «امروز فرصت ویژه‌ای است دعا کنیم تا خداوند عاقبت به خیری را نصیب ما کند، توفیق عبادت و بندگی بخواهیم، تأخیر اجل خود و عزیزانمان را بخواهیم، سلامتی این نعمت در معرض خطر را بخواهیم .خلاصه این دعاهای دقیقه نودی را از دست ندهیم، خداوند متعال خیر مطلق است. برایش کاری ندارد اجابت کند. بیاییم از خداوند متعال درخواست کنیم، تا به ما مهلت دهد و مرگمان را به تعویق بیاندازد تا حقوقی را که برگردن‌مان هست ادا کنیم، مخصوصا حق‌الناس که هیچ راه فراری از آن نیست، و برای این مهم همین امروز در این روز عزیز اولین قدم را برداریم و قرض‌هایی که از عهده آن بر می‌آییم را بدهیم. یک فرصت دیگری که می‌توانیم از خداوند متعال در این روز بگیریم این است که التماس کنیم فرصت درک ماه رمضان بعدی را هم داشته باشیم، چون این آرزوی همه خفتگان خاک است و حتی نمی‌توانند آن را طلب‌کنند، ولی ما این فرصت را داریم.»
با چه خوراکی‌هایی افطار کنیم؟
وعده افطار معادل همان وعده صبحانه‌اي است که در روزهاي عادي ميخورديد؛ پس بهتر است به حضور تمام گروه‌هاي غذايي در اين وعده غذايي‌تان توجه كنيد.
رضا فرشیدیان یک کارشناس ارشد علوم تغذیه توصیه می‌کند: «در طول افطار تا سحر باید به ازای هر 20 کیلوگرم از وزن بدن حدود 700 سی سی تا یک لیتر مایعات مصرف شود تا بدن با کم‌آبی مواجه نشود زیرا سلول‌های بدن در محیط کم‌آبی دچار صدمه و اکسید شدن می‌شوند که بحث کامل آن در این مقوله نمی‌گنجد.»
وی ادامه می‌دهد:«در وعده افطار، زياد چاي نخوريد؛ زيرا اين نوشيدني مُدر است و ممکن است شما را به كم‌آبي مبتلا كند. در زمان افطار نیز باید یک وعده مفید و کم‌حجم در نظر گرفته شود؛مثلاً مقداری حلیم که به آن کمی عسل اضافه شده باشد به همراه یک لیوان شیر یا چای کم‌رنگ گزینه مناسبی است یا جایگزین عسل نوشیدنی مورد اشاره با خرما صرف شود. از نیم ساعت پس از وعده افطار نوشیدن جرعه جرعه مایعات البته نه یکباره شروع شود و از یک ساعت پس از آن مصرف میوه و سبزیجات به دلیل بالا بودن فیبر و تامین ویتامین‌های محلول در مایع ضروری است. فیبر به دلیل اینکه آب فراوانی به خود جذب می‌کنند در این دوران کاربردی هستند.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «برای وعده غذایی شام نیز باید یکی از کربوهیدرات‌های مرکب مانند نان، برنج، ماکارونی یا سیب‌زمینی به همراه مواد پروتئینی مانند انواع گوشت‌ها یا سفیده تخم‌مرغ، سالاد و ماست کم‌چرب در برنامه غذایی لحاظ شود.»