با وجود اینکه گزینش دانشجو از طریق آزمون یک مرحله‌ای خالی از اشکال نیست اما به سه دلیل که در ادامه شرح داده خواهد شد،  به نظر می‌رسد که رویه جدید جایگزین مناسبی برای آن نبوده و گزینش داوطلبان از طریق آزمون سراسری بدون اعمال سوابق تحصیلی، در مقایسه با این روش جدید عادلانه‌تر است. لذا باید به دنبال جایگزین مناسبتری برای کنکور بود که معایب زیر را نداشته باشد.
عیب اول این روش این است که در محاسبه نمرات تراز از نمرات خام سوابق تحصیلی (که محاسبه آن فقط برای سازمان سنجش که نمرات خام همه داوطلبان را در اختیار دارد امکان‌پذیر است)، نمراتی با هم مقایسه می‌شوند که در امتحانات واحدی کسب نشده‌اند. مقایسه نمرات داوطلبان با یکدیگر زمانی صحیح است که همگی در امتحان واحدی شرکت کرده و به سوالات یکسانی پاسخ داده باشند. در حالی که این‌گونه نیست و این نمرات  در طی سال‌های 1384 تا 1393 به دست آمده و از آنجایی که میزان سختی یا آسان بودن سوالات امتحانی برای هر درس در همه سال‌ها یکسان نیست لذا مقایسه آنها با هم کار چندان عاقلانه‌ای به نظر نمی‌رسد. هیچ تضمینی وجود ندارد که دانش آموزی که بر فرض در خرداد ماه 85 دیپلم گرفته است اگر با همان آمادگی بخواهد در امتحانات سال 94 شرکت کند، همان نمرات سال 85 را کسب کند. به عنوان مثال طبق نظر دانش‌آموزان و معلمان سطح سوالات امتحان درس فیزیک 3 و آزمایشگاه رشته ریاضی فیزیک که در خردادماه سال 86 برگزار شده بود (در کل کشور فقط یک نفر موفق به کسب نمره 20 شد!)، بسیار سخت‌تر از سالهای قبل و بعد از آن بود. حال چگونه میتوان وضعیت علمی کسی را که مثلا در خردادماه 86 نمره 17 گرفته با کسی که در خردادماه 90 نمره 17 گرفته است، یکسان دانست؟
عیب دوم وقوع تقلب‌های پراکنده در امتحانات نهایی به خاطر تعدد امتحانات هماهنگ کشوری و عدم تسلط کامل وزارت آموزش و پرورش در سالم برگزار کردن امتحانات است که باعث می‌شود عده‌ای از دانش‌آموزان در تصاحب فرصت‌های آموزشی مطلوب در دانشگاه‌ها، به ناحق از سایر رقبا پیشی بگیرند.
و سوم اینکه خطا در تصحیح برگه توسط مصححین، خصوصا در دروسی چون ریاضیات، فیزیک، شیمی و حتی درسی چون دین و زندگی  باعث می‌شود عده‌ای دیگر از دانش‌آموزان از سایر رقبا به ناحق عقب بیافتند.
شاید در دروسی چون عربی، ادبیات فارسی، زبان فارسی و زبان انگلیسی بتوان عدم تطابق جواب نوشته شده در برگه امتحانی دانش آموز را با کلید ارائه شده از طرف آموزش و پرورش، به عنوان غلط بودن پاسخ تلقی کرده و روی جواب خط کشید. اما در درسی مانند ریاضی (منظور دروس زیر مجموعه ریاضیات از قبیل هندسه، جبر و احتمال و حسابان است) عدم تطابق جواب دانش آموز با جواب برگه کلید، الزاما به معنای غلط بودن جواب نیست. چه بسا دانش‌آموزان با استعدادی که با وجود نوشتن راه حل‌های ابتکاری (که بعضا از جواب‌های ارائه شده در کلید وزارتخانه کوتاه‌تر، زیرکانه‌تر و قابل فهم‌تر هستند) در جواب سوالی،  نمره آن سوال را به خاطر عدم تشخیص مصحح برگه امتحانی که ناشی از ضعف علمی آن مصحح است، از دست داده‌اند. اشتباهات تصحیح ناشی از بد خط و نامرتب نوشتن بعضی از دانش‌آموزان را هم باید به این مطلب اضافه کرد.
اینها اشتباهاتی است که هر ساله (عمدتا در شهرستان‌های کم جمعیت و دور افتاده) به کرات رخ داده و اعتراض دانش‌آموزان هم در بسیاری از موارد به دلیل ترس مصححین از زیر سوال رفتن عملکردشان توسط مسئولین بالادست و همچنین عدم آشنایی کافی دانش‌آموزان این مناطق به حق و حقوق خود و نحوه استیفای آن، راه به جایی نمی‌برد.
متاسفانه وزارت آموزش و پرورش نیز هنوز راه حل کارآمدی برای حل مشکلاتی از این دست ارائه نکرده و امتحانات نهایی سال سوم دبیرستان کماکان به همان سبک و سیاق گذشته برگزار می‌گردند.
حال برای اینکه بدانیم چنین مسائلی (تقلب دانش‌آموزان و اشتباهات مصححین) تا چه اندازه می‌توانند تأثیر‌گذار باشند به اطلاعاتی که سازمان سنجش در اختیار ما قرار داده است مراجعه می‌کنیم. توجه داشته باشید که در گزینش سراسری، رتبه‌بندی براساس نمرات تراز شده‌ای که با در دست داشتن نمرات خام به دست آمده در آزمون سراسری و امتحانات کتبی نهایی سال سوم دبیرستان (با نسبت اعلام شده یعنی 0/25 به 0/75) محاسبه می‌شوند، انجام خواهد شد نه خود نمرات خام.
چنانچه وارد صفحه «آشنایی با روش گزینش آزمون سراسری و راهنمای انتخاب رشته سال 1393» در قسمت کارشناسی سایت سازمان سنجش شوید، لینک چند فایل pdf را مشاهده خواهید کرد. در این صفحه یک فایل سه قسمتی با عنوان «راهنمای داوطلبان برای انتخاب رشته و ضوابط پذیرش دانشجو در آزمون سراسری 1393» را خواهید دید. پس از دانلود و مطالعه آنها، ذیل جدول 21 در صفحه اول از قسمت سوم (سومین فایل دانلودی) مثال‌هایی را از نحوه تخصیص تراز به نمرات دروس امتحانی چند نفر از داوطلبان کنکور می‌بینید. همانطور که مشاهده می‌کنید تغییرات تراز برحسب نمره، خطی نیست و میزان افت تراز به ازای هر نمره کاهش در نمرات بالا (مثلا از 20 به 19) به مراتب بیشتراز این افت در نمرات پایین‌تر (مثلا از17 به 16) است.
به عنوان مثال در درس «دین و زندگی» تراز به‌ دست آمده برای نمره 20 برابر 8882، برای نمره 18 برابر 5785 و برای نمره 16 برابر 4331 اعلام شده. یعنی به ازای کاهش دو نمره از 20 به 18، تراز به میزان 3098 واحد کاهش یافته. در صورتی که به ازای همان دو نمره کاهش از 18 به 16، تراز 1454 واحد افت کرده است.در جدول 26 واقع در صفحه 10 همین فایل نیز در مورد درس «فیزیک و آزمایشگاه»  به تفصیل تراز نمرات به دست آمده شرح داده شده است. در این جدول تراز به دست آمده برای نمره 20 برابر 10455، برای نمره 19 برابر 8617، برای نمره 18 برابر7788 و برای نمره 17 برابر 7208 اعلام شده است. در اینجا به ازای کاهش یک نمره اول ( یعنی از 20 به 19 ) تراز به میزان 1838 واحد کاهش یافته است اما به ازای کاهش سومین نمره ( یعنی از 18 به 17 ) تراز تنها به میزان 580 واحد کاهش داشته است.اکنون به راحتی می‌توان فهمید که خطای یک مصحح اگر بر فرض منجر به تبدیل شدن نمره 20 دانش آموزی به 17 شود و یا تقلب یک دانش آموز که مثلا نمره 17 او را به 20 تبدیل کند، تا چه اندازه می‌تواند در تغییر رتبه آزمون سراسری و به تبع آن در تغییر مسیر زندگی داوطلبان کنکور مؤثر باشد.
* یونس فلاح