اهداف مياني و ارزش‌های متوسط، وسيله‌اي براي رسيدن به هدف نهايي است، ايمان و علم دو ارزشي است که به تصريح قرآن، فرد با کسب آن به درجاتي مي‌رسد؛ و این دو در واقع از جمله ارزش‌ها و اهداف مياني هستند که براي رسيدن به ارزش نهائي و هدف اصلي، بايد ابتدا براي تحقق اين اهداف تلاش شود.
نقطه افتراق علم و ايمان
علم در اینجا به معنای علم به خداوند و لوازم آن است و گاه آدمي حق را مي‌شناسد و بدان علم دارد، اما به آن ايمان نمي‌آورد؛ لذا براي نزديک شدن تحقق وعده الهي بايد در تقویت علم و ايمان کوشيد.
درجه‌ای از علم، مقدمه ايمان آوردن است؛ لذا وقتي علم حاصل شد، انسان ايمان مي‌آورد. در مرحله بعد نيز فردي که ايمان آورده به دنبال علم نسبت به لوازم ايمان خود مي‌رود و همين امر سبب مي‌شود تا ايمان وي نيز با توجه به رشد علمش، افزايش يابد. به همين منوال علم و ايمان داراي درجاتي هستند.
بايد با بررسي نهضت اسلامي و نوسانات جامعه اسلامي در طول اين مدت، راهکارهاي تقويت ايمان و علم در جامعه را يافت. چرا که در مواقعي توجه مردم به دين بيشتر شده و جانفشاني آنها در راه دين، نمود بيشتري يافته و گاه نيز سير نزولي داشته است.
روحيه ديني برخي افراد، انسان را به تعجب وا مي‌دارد، وقتي مادري، سه فرزند خودش را در راه خدا داده است و اعلام آمادگي مي‌کند که فرزندان ديگرش را نيز بفرستد و در عين حال مي‌گويد دوست دارد که خودش ابتدا شهيد شود، انسان را به تعجب وا مي‌دارد. لذا بايد عوامل رسيدن به چنين روحيه ديني‌اي بررسي و تقویت شود.
زماني از شنيدن جريان حنظله غسيل‌الملائکه و عظمت روحي اين شهيد، تعجب مي‌کرديم، اما در طول 8 سال دفاع مقدس با چشمان خود ديديم کساني را که چنين روح عظيمي در آنها موج مي‌زد. متأسفانه تنزل علم و آثار تضعيف ایمان در برخي افراد ديده مي‌شود، گاه افرادي که سابقه خوبي هم دارند، سخناني را بيان مي‌کنند که شبيه سخنان کفار است؛ گويا واقعا باور ندارند که «من يتوکل علي الله فهو حسبه»؛ حتي گاهي نه تنها باور ندارند، بلکه با حالتي تمسخرآمیز به آن مي‌نگرند، چون چنين سخناني را عوامانه تلقي مي‌کنند.
انحطاط جامعه در اثر ضعف دین و ایمان
اگر مي‌بينيم زمينه به‌گونه اي رقم مي‌خورد که ضعف علم و دين را در عده اي به دنبال دارد، باید سعي کنيم در مقابل آن بايستيم، شبهات را پاسخ دهيم و بر علم و ايمان جوانانمان بيفزائيم؛ البته شرطش اين است که اول علم خودمان به جهل و ايمانمان به نفاق تبديل نشود.
قرآن، آدمي را به عبرت گرفتن از سرگذشت پيشينيان فرا مي‌خواند، بايد ضعف‌ها را شناخت و براي رفع آنها برنامه‌ريزي کرد. به عنوان نمونه رهبري بارها و بارها در موارد مختلف  به‌ويژه مسئله فرهنگي هشدار داده‌اند، اما آن‌گونه که بايد از سوي مسئولين جدي گرفته نشده است.
اگر همه جامعه به ضعف دين مبتلا شوند، قطعا جامعه به انحطاط کشيده مي‌شود، گاه انسان ضعف ايمان را از کساني مي‌بيند که با قرآن و محافل علمي رابطه داشته و دارند و لذا تعجب مي‌کند.بايد ببينيم واقعا تا چه اندازه به خدا اطمينان داريم، برخي افراد، وقتي تکنولوژي و مظاهر پيشرفت در آمريکا را مي‌بينند، اعتماد خود را به خدا از دست داده و خود را نيازمند رابطه با آمريکا مي‌بينند.
مسلمانان صدر اسلام که نسبت به مشرکان ضعيف بودند و در شعب ابيطالب محصور بودند، در نهايت ،پيروز شدند، آيا ضعف امروز ما نسبت به آمريکا، بيش از ضعف مسلمانان صدر اسلام در شعب ابيطالب نسبت به کفار است؟رزمندگان حزب‌الله لبنان نيز در نبرد با صهيونيست‌ها، اين امدادهاي الهي را به چشم ديده‌اند؛ به‌گونه‌اي که صهيونيست‌ها با اين همه امکاناتشان، به‌گونه‌اي مرعوب شده بودند که فرار مي‌کردند.
در بسياري از موارد منشأ انحراف ،عده معدودي هستند که از روی علم ولی بر اثر بی‌ایمانی فتنه‌ها را ایجاد می‌کنند، بعد از رحلت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله منشأ انحراف عظيم مسلمانان، ضعف ايمان و نفاق همان عده معدود بود، در حالی‌که  فريب خوردن و پيروي سايرين از اين عده ناشي از جهل آنها بود. لذا تقويت ايمان و علم، راه مقابله با انحرافات فردی و اجتماعی است. بايد به دنبال تقويت علم و دين خود باشيم، هرکسي قيمتي دارد. برخي افراد با يک وعده ناهار، رأيشان را مي‌فروشند، برخي با چند ميليون تومان و عده اي نيز با چند ميليارد. لذا باید سعي کنيم با تقويت علم و ايمان خود و دیگران، قيمت خودمان را بالا ببريم.
سخنرانی آيت‌الله مصباح يزدي (دام ظله)
در بيست و نهمين نشست انجمن فارغ التحصيلان مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؛ قم؛ 27/1/94
زلال بصیرت در ماه مبارک رمضان روزهای  فرد منتشر می‌شود.