پیشینه داعش در شمال آفریقا
چند ماه پیش یک روزنامه الجزایری از وجود بیش از 2000 تونسی در گروه داعش و تصمیم این گروه برای ایجاد شاخه خود در مغرب عربی با نام «دامس» خبر داد. از آن زمان به بعد حضور داعش در شمال آفریقا رسمی شد. داعش در شمال آفریقا در واقع همان بازمانده‌های القاعده هستند که طی سال‌های گذشته با عناوین مختلف مشغول فعالیت بوده‌اند، اما اکنون به دلیل افول سازمان القاعده، به داعش پیوسته و با ابوبکر بغدادی بیعت کرده‌اند.
شاخه داعش در مصر یا ولایت سینا، در حقیقت همان گروه «انصار بیت‌المقدس» است که نام خود را تغییر داده است. این گروه اولین بار در سال 2011 در جریان انقلاب مصر تشکیل شد. ولایت سینما مهم‌ترین گروه تروریستی است که تا به امروز در چارچوب داعش پذیرفته شده و از زمان پیوستن به این گروه در نوامبر سال 2014، با همان سرعت قبلی عملیات‌های خود را ادامه می‌دهد.
البته گروه «انصار بیت‌المقدس» بلافاصله نام خود را عوض کرد و نشانه رسانه‌اش را طوری تغییر داد که جایگاه جدیدش روشن باشد. عمده فعالیت‌های این گروه در صحرای سینا است، منطقه‌ای که چندی پیش شاهد حمله به تعدادی سرباز مصری بود . این گروه در قاهره و صحرای غربی مصر هم عملیاتی انجام داده که حاکی از ارتباطش با شاخه داعش در لیبی است.
در لیبی شاخه داعش از ماه نوامبر که رسما به‌عنوان شاخه‌ای از داعش پذیرفته شد، فعالترین شاخه بوده و تبلیغاتش بسیار شبیه تبلیغات گروه داعش در سوریه و عراق است. شاخه لیبی در واقع سه گروه یا ولایت مجزاست که موجودیت هر سه در ماه نوامبر اعلام شد: برقه در شرق، طرابلس در غرب و فزان در جنوب.
داعش که از سال‌ها پیش برای نفوذ در لیبی برنامه‌ریزی کرده، طی سال‌های اخیر موفق شد گروه‌های سلفی تکفیری لیبیایی از جمله «انصار الشریعه» را جذب خود کند و بیعت آنها را به دست آورد.
بیشتر فعالیت‌های شاخه لیبی در کناره ساحلی این کشور رخ می‌دهد و این امر از تبلیغات مدام این گروه در مورد حکمرانی در این منطقه و حمله‌های وحشیانه و اعدام‌هایش معلوم است. ولایت برقه بیشتر در دو شهر درنه و بنغازی فعال است. به نظر می‌رسد این ولایت از دل گروه تروریستی مجلس شورای شباب الاسلام برآمده باشد؛ گروهی که ماه اکتبر سال گذشته با دولت اسلامی بیعت کرد. مهم‌ترین عملیات شاخه لیبی تا به امروز حمله به هتل «کورینتیا» در طرابلس بوده که دست کم 9 نفر، از جمله 5 تبعه خارجی در آن کشته شدند.
در الجزایر نیز شاخه داعش همان گروه «جندالخلافه» است که در آبان ماه گذشته با ابوبکر بغدادی بیعت کرد و از آن زمان تاکنون چندان فعال نبوده است. این گروه سال گذشته از شاخه القاعده در شمال آفریقا جدا شد و به ولایت دولت اسلامی در الجزایر تغییر نام داد. بریدن سر هرو گوردل، توریست فرانسوی، کار این گروه بود، اما پس از آن فعالیت خاصی نداشته است.
اهداف داعش در شمال آفریقا
هدف رسمی داعش، بسط به اصطلاح خلافت اسلامی مورد ادعای خود در اقصی نقاط جهان است. در این میان لیبی هدفی مهم برای این گروهک به شمار می‌آید، به گونه‌ای که داعش هسته‌های اولیه‌اش در لیبی را اواخر سال 2013 تشکیل داد. بسیاری از این هسته‌ها تروریست‌های لیبیایی بودند که در سوریه می‌جنگیدند. بنا بر نقل منابع اطلاعاتی، عناصر داعش در لیبی را تنها لیبیایی‌ها تشکیل نمی‌دهند، بلکه تعداد قابل توجهی از ساکنان منطقه جزیره (منطقه میان رودهای دجله و فرات در شرق سوریه) نیز بین آنها مشاهده می‌شود.
پس از سقوط موصل و اعلام تشکیل خلافت اسلامی در آن، طرح گسترش نفوذ داعش در کشورهای شمال آفریقا از جمله لیبی مد نظر قرار گرفت. لیبی کشوری است که سرشار از نفت و سلاح است، لذا داعش برای بقا به این کشور نیاز مبرم دارد.
در همین رابطه ابوبکر بغدادی رهبر داعش چند ماه  پیش «ابونبیل الانباری»، از سرکردگان بسیار نزدیک و مورد اعتماش را برای فرماندهی داعش در لیبی و تشکیل امارات داعش در شمال آفریقا، به شهر درنه اعزام کرد.
برخی اسناد به دست آمده از داعش نشان می‌دهد، مهم‌ترین هدف این گروه از نفوذ به داخل لیبی و تصرف آن، اعزام عناصر تکفیری داعش به‌عنوان مهاجران غیرقانونی به کشورهای اروپایی از طریق دریا و آغاز حمله به این کشورهاست.
این اسناد همچنین تاکید می‌کند، وجود انبارهای بسیار و سرشار از تجهیزات نظامی به جا مانده از قذافی به داعش کمک می‌کند تا در کشورهای همجوار لیبی یعنی مصر، تونس و الجزایر نیز نفوذ کند.
مساحت گسترده لیبی در مقایسه با مساحت عراق و سوریه برای داعش جذابیت زیادی دارد و از طرفی لیبی از شمال به دریای مدیترانه و آب‌های آزاد راه دارد.
محافل غربی به نقل از منابعی در گروه تروریستی داعش اعلام کرده‌اند که این گروه قصد دارد تا با ورود به لیبی و سپس تسلط بر تمام کشورهای واقع در شمال آفریقا و ساحل مدیترانه راهی به سوی جنوب اروپا و ایتالیا بگشاید و رؤیای تسلط کامل بر دریای مدیترانه و ورد به اروپا را برای خود محقق کند.
طبق اسنادی که مؤسسه انگلیسی «کوییلیام» که یک اندیشکده ضد افراطی‌گری است، منتشر کرده است، داعش برنامه‌هایی دارد که براساس آن اعضای این گروه قصد دارند از کشتی‌ها و قایق‌های مهاجرت غیرقانونی به اروپا استفاده کنند و خود را به ایتالیا و جنوب قاره اروپا برسانند. این اسناد همچنین نشان می‌دهد که داعش برای حمله به کشتی‌های باری و تجاری که در دریای مدیترانه به سمت اروپا و بالعکس حرکت می‌کند، نقشه‌هایی در دست دارد.
نگرانی غرب از توسعه‌طلبی داعش در شمال آفریقا همانند نگرانی از نفوذ این گروهک در عراق و سوریه است. به همین دلیل بود که حامیان اولیه داعش، پس از مدتی ائتلاف ضد داعش تشکیل دادند و حملاتی را علیه این گروهک در عراق و سوریه انجام دادند، اما کاملا معلوم است که ائتلاف ضدداعش تنها یک بازی برای فریب افکار عمومی و نیز طرحی است برای مهار داعش تا مبادا از محدوده خطوط قرمز آمریکا و متحدان منطقه‌ای آن خارج شود.
نقش حمایت‌های خارجی
نکته قابل توجه در این میان، حمایت‌های خارجی از داعش در شمال آفریقاست. داعش اساسا مولود اتحاد شوم غرب و برخی کشورهای منطقه است و اسناد بسیاری در حمایت‌های مالی و نظامی و اطلاعاتی این کشورها از داعش وجود دارد. آمریکا، فرانسه، ترکیه، قطر، امارات و عربستان از جمله کشورهایی بودند که پس از سقوط قذافی در پی تحقق اهداف ومنافع خود در لیبی به رقابت با یکدیگر پرداختند. قطر آشکارا سلاح در اختیار گروه‌های سلفی- تکفیری مسلح قرار داد و ترکیه کمک‌های سری خود را در قالب کمک‌های سیاسی و لجستیکی به عناصر داعش در لیبی ارائه کرد.
همچنین مصر، امارات و عربستان از دولت منتخب لیبی به رهبری ژنرال حفتر حمایت کرده‌اند. مصر بر این باور بود که قدرت‌یابی جریان سلفی تکفیری تندرو در لیبی به معنای ایجاد پناهگاهی امن برای سلفی تکفیری‌های مصر در کشور همسایه است. همان‌گونه که امارات و عربستان نیز به‌عنوان بخشی از استراتژی مقابله با محور ترکیه- قطر، از جریان‌های سلفی تکفیری تندرو منطقه حمایت می‌کند و در ضمن از همین جهت مخالفت خود با قدرت‌یابی این جریان در لیبی را اعلام کردند.
پس از اعدام قبطی‌های مصری، عبدالفتاح سیسی رئيس‌جمهوری مصر در واکنش به این حادثه، هفت روز عزای عمومی اعلام کرد و قول داد که انتقام قربانیان را از داعش بگیرد. پس از آن نیروی هوایی ارتش مصر به شهر درنه، مقر داعش در لیبی حمله کرد. ژنرال سیسی تاکید کرده بود کشورش حق پاسخ به این اقدام را با روش مناسب و در زمان مناسب برای قصاص از قاتلان و مجرمان برای خود محفوظ می‌دارد.
ارتش مصر در حال حاضر در صحرای سینا با داعش وارد جنگ شده، اما با این اتفاق، مصر وارد نوعی جنگ نامتقارن شده است. از طرفی داعش توان مقابله با ارتش مصر و حضور در فلات مرزی را ندارد، لذا اقدامات این گروهک منحصر به حملات پراکنده و تروریستی خواهد بود. مصر همچنین تصمیم دارد به ژنرال حفتر و ارتش ملی که در شرق لیبی مستقر است، کمک کند.
مصر در تلاش است تا از کشتار 21 مسیحی مصری در لیبی از سوی گروهک داعش نهایت استفاده را ببرد. قطعا ارتش مصر وارد جنگ تمام عیار با داعش نخواهد شد، بلکه برای کمک به نیروهای داخلی لیبی اقدام می‌کند. مصر که با تشکیل ائتلاف غربی و آمریکایی علیه داعش و شرکت در این ائتلاف مخالفت کرده بود بعد از اقدام اخیر داعش تصمیم به تشکیل ائتلاف جدیدی گرفته است. به همین دلیل سیسی از شورای امنیت درخواست کمک کرده تا ائتلاف بین‌المللی علیه داعش را تشکیل دهد.
اما برخی از کشورها در مواجهه با این بحران بر حمایت از راهکار سیاسی تاکید می‌کنند. مثلا آمریکا با انتشار بیانیه‌ای تاکید کرد که راهکار سیاسی تنها راه‌حل بحران لیبی است و بعید به نظر می‌رسد که در شرایط فعلی از راهکار نظامی به‌عنوان یک گزینه بین‌المللی استفاده شود.
در حالی که ژنرال حفتر بر بخش‌های قابل توجهی از ارتش لیبی نفوذ دارد و از حملات مصر حمایت می‌کند و حتی خواستار مداخله نظامی مصر شده است، اما شورای عالی دفاع دولت طرابلس اعلام کرد که دولت لیبی در نظر دارد شکایتی رسمی علیه مصر به سازمان ملل و سازمان‌های حقوق بشری به دلیل حملات هوایی  جنگنده‌های مصری، ارائه دهد.
در نهایت باید گفت داعش که از ابتدا با حمایت‌های غربی و منطقه‌ای شکل گرفته است، توانسته بر قلمروی خود در شمال آفریقا و به ویژه لیبی بیفزاید. لیبی که پس از سقوط قذافی شاهد شکاف و آشوب و ناامنی‌های فراوانی بوده، عرصه مناسبی برای نشو و نمای گروه‌های تکفیری و افراطی همچون داعش محسوب می‌شود. بافت بدوی و قبیله‌ای این کشور و وجود جوانان پرشور و افراطی نیز موجب شده داعش به بارگیری و بسط نفوذ خود در آنجا بپردازد. با توجه به این شرایط بغرنج، حامیان این گروهک همچنان مشغول بازی با برگه داعش هستند تا در هرج و مرج به وجود آمده در منطقه و خصوصا لیبی، اهداف و منافع خود را تحقق بخشند.
مصر که تا پیش از این، درگیری زیادی با داعش نداشت و با ائتلاف ضد داعش نیز مخالفت کرده بود، پس از حادثه اعدام 21 کارگر مصری در لیبی توسط داعش، وارد صحنه شده است. ژنرال سیسی تلاش دارد جایگاه مصر را به‌عنوان یک کشور تاثیرگذار در منطقه بازسازی کند. مخالفت مصر با ائتلاف ضد داعش در گذشته حاکی از این استقلال‌طلبی بود. بهانه این کشور این بود که احتیاج دارد ظرفیت نظامی خود را صرف جنگ در صحرای سینا کند، اما در شرایط فعلی قاهره خواستار ائتلاف جدیدی با کمک بین‌المللی و با محوریت آمریکا علیه داعش در شمال آفریقاست. به عبارتی مصر قصد دارد ضمن تحکیم مناسبات خود با غرب، در برابر رقبایی چون عربستان در تحولات منطقه‌ای نقش کلیدی ایفا کند.
دخالت مصر در لیبی تا حد حملات نظامی از جمله اهدافی است که قاهره سعی دارد در سایه حوادث اخیر آن را دنبال کند. نکته قابل توجه آن که مصر در آشوب‌هایی که طی مدت اخیر در لیبی رخ داده به نحوی سهیم بوده است تا بدین وسیله زمینه دخالت خود را در همسایه شرقی فراهم سازد. به نظر می‌آید برگه داعش این بار برای مصر نیز کارساز شده است.
منبع: بصیرت