اضطراب به معنای پریشان حالی، حالتى همراه با احساس بيم و نگرانى است. نشانه‌هاى آن در احوال جسمانى شخص ظاهر می شود و بیشترین فشار ابتدایی را نخست به دستگاه عصبى و معده و سپس قلب وارد می سازد و نوع هیجانی و شدید آن موجب مرگ می شود.

خداوند در آیات 23 تا 25 سوره مریم به این نکته توجه می دهد که انسان در حالت اضطراب شدید چنان اختیار خود را از دست می دهد که آرزوی مرگ می کند و براساس آیات 10 و 11 سوره احزاب، این وحشت شدید چنان شخص را در بر می‌گیرد که دیگر اراده و اختیاری ندارد بگونه‌ای که به سادگی رازهای مگوی خود را برای دیگران برملا می کند.دیده شده که اضطراب موجب سقط جنین شده و انسان را از تعادل بیرون برده و توان نشستن و قرار گرفتن از او سلب می شود. این مطلب را نیز می توان از آیات قرآنی چون آیات 1 و 2 سوره حج و 56 و 57 سوره توبه به دست آورد.

عوامل اضطراب 

عوامل اصلی اضطراب در آدمی را باید در بینش ها و نگرش های او جست و جو کرد؛ چرا که این هستی شناسی و جهان بینی انسان است که رفتارهای او را می سازد و هر انسانی رفتارش برخاسته از شخصیتی است که هویت او را می‌سازد. کسانی که مثلا به قسمت و تقدیر الهی باور ندارند،‌ نسبت به هر گونه تغییر احتمالی در زندگی مادی خود دچار نگرانی و اضطراب شده و واکنش های عصبی و نومیدانه ای از خود بروز می دهند. با هر تغییر کوچک و بزرگ در وضعیت اقتصادی، استرس و نگرانی به سراغ آنان می رود و آرامش و آسایش را سلب می کند. اگر بپذیریم که قسمت هر کسی از روزی به دیگری نمی‌رسد، این اندازه حرص و طمع و نگرانی و ترس و اندوه نخواهیم داشت و به یک آرامشی می رسیم که در جایی دیگر نمی توان آن را یافت. دلهایی که به ایمان روشن است و باور دارند که خداوند روزی رسان است هرگز گرفتار تلاطم و نگرانی نخواهند شد. پس اگر کسی مدعی ایمان و چنین شناختی نسبت به خداوند باشد و در همان حال دچار اضطراب و نگرانی باشد باید در شناخت و ایمان او شک و تردید روا داشت. امام صادق(ع) می فرماید: دانستم روزی مرا دیگری نمی خورد، پس آرام شدم. در حقیقت عامل آرامش و دوری از اضطراب را باید در پروردگاری خداوند و علم و قدرت او دانست؛‌چون وقتی باور داشته باشیم که خداوند پروردگاری است که به همه چیز علم و آگاهی دارد و بر اساس قدرت و توان خود هر کسی را در مسیر کمالی قرار می دهد و چیزی از او کم نمی گذارد تا به کمال برسد، در این صورت دیگر دلهره،‌نگرانی و اضطرابی ندارد که کس دیگری رزق و روزی او را تصاحب کند. هر آنچه نصیب و بهره کسی می شود همان قسمت اوست که بیرون از مشیت الهی نیست.

به سخن دیگر،‌مهمترین عامل اضطراب در انسان ها ، فقدان توحید محض آنان است؛ چرا که وقتی انسان باور داشته باشد که خداوند مالک و مدبر و مقدر هر امری است و چیزی بیرون از دایره اقتدار و حکومت او اتفاق نمی افتد دیگر اضطراب از او برداشته می شود. از این رو در آیات قرآنی آمده که خوف نسبت به آینده و حزن نسبت به گذشته از مومن واقعی برداشته شده است؛ چرا که مومن واقعی می داند که خداوند پروردگاری است که با بصیرت و علم و قدرت تمام هر آنچه که شایسته و بایسته اوست فراهم می آورد و در اختیار او می گذارد.

آرامش بخشی آیات قرآنی

کلام وحی اگر با تدبر خوانده شود در کاهش اضطراب و یا از میان بردن آن تاثیر به سزایی دارد؛ زیرا آیات قرآنی این مفاهیم توحید را به خواننده انتقال می دهد و او را نسبت به مشیت و تقدیر الهی آگاه می سازد. از  این رو خواندن با تدبر قرآن موجب آرامش دانسته شده است؛ چرا که انسان را با مفاهیمی چون توکل و تسلیم و مانند آن آشنا می کند. همچنین چون قرآن ذکر الهی است تاثیر خود را در آرامش بخشی بشر به جا خواهد گذاشت؛ چرا که خداوند می‌فرماید: با یاد خدا دل ها آرامش می گیرد: الابذکر الله تطمئن القلوب ؛‌و شکی نیست که یکی از مهمترین ذکرهای الهی قرائت قرآن است. از این رو خداوند در آیاتی قرآن را به عنوان ذکر حکیم معرفی کرده است.

‌در جهان امروز که انسان خود را گرفتار دنیا و زخارف بی پایه و بنیاد آن کرده است، اضطراب و دلهره و نگرانی موج می زند و اگر انسان بخواهد از آن رهایی یابد می بایست به ایمان تمسک جوید و خود را به توحید محض مسلح سازد و بداند که خداوند است که مدیر و مدبر جان و جهان است.

*‌مهم ترین عامل اضطراب در انسان ها ، فقدان توحید محض آنان است؛ چرا که وقتی انسان باور داشته باشد که خداوند مالک و مدبر و مقدر هر امری است و چیزی بیرون از دایره اقتدار و حکومت او اتفاق نمی افتد دیگر اضطراب از او برداشته می شود.