غـربـالگـری دیــابـت زمینهساز تشخیص زودهنگام بیماری
بخش پایانی- فائقه بزاز
زندگی در شهرهای بزرگ اضطراب را به بشر هدیه کرده است. مدیریت اقتصاد در کلانشهرها سخت است و کار کردن مداوم به همراه حضور دائمی در جامعه را میطلبد. وقتی اخبار منفی، ترافیک، آلودگی هوا و... نیز چاشنی کار شود، رهاوردش ناامنی روانی و اضطراب و کمخوابیهای شبانه است. دو تیر زهرآگین برای سلامتی و بروز پدیدهای مثل دیابت.
استرس پاسخ طبیعی بدن به چالشهای ناگهانی است که به عنوان عوامل اضطرابآفرین شناخته میشوند و تعادل یا عملکرد اندامهای درونی بدن را مختل میکنند. این عوامل استرسزا میتوانند به دلیل کار، روابط عاطفی، مسائل مالی و بهداشتی ایجاد شوند. مدیریت استرس نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. استرس مزمن میتواند بر هورمونهای بدن تأثیر بگذارد و منجر به افزایش قند خون شود. خواب کافی و باکیفیت نیز نقش مهمی در سلامت متابولیک ایفا میکند. کمبود خواب میتواند تعادل هورمونها را بر هم زده و مقاومت به انسولین را افزایش دهد. تلاش برای داشتن ۷ تا ۸ ساعت خواب شبانه، میتواند به بهبود کنترل قند خون کمک کند.
نظر مردم
معصومه رشیدیان، خانهدار است و در ارتباط با مشکلات دیابت میگوید: «همسرم دیابت دارد و هزینههای درمانی بالا است، این هزینهها فقط مربوط به انسولین نیست و همسرم باید داروهای موردنیاز برای عوارض دیابت را هم مصرف کنند. بیمهها هم بهصورت محدود برخی اقلام را پوشش میدهند و حتی برای خرید دستگاه فشارخون و دستگاه کنترل قند دچار مشکل هستیم.»
نیره سادات جفرودی، کارشناس ارشد رشته پرستاری معتقد است: «بسیاری از بیماران بیمارستانها از بیماری خود بیخبرند، چرا که به دلیل نبود امکانات خودمراقبتی و چک آپهای سالیانه متوجه نبودهاند در معرض ابتلا به دیابت هستند. دیابت نیازمند مراقبت و مدیریت مداوم است و ایجاد تغییرات مثبت در زندگی میتواند در کنترل قند خون و کاهش عوارض جانبی این بیماری مؤثر باشد.»
محمدعلی افرادی نیز میگوید: «همسرم با احساس خستگی زیاد احساس گرسنگی بیش از حد متوجه شد دیابت دارد. خوشبختانه دیابت میتواند با توجه و پیگیری مدیریت شود؛ اما از لحاظ مراقبتهای بهداشتی و مصرف انسولین و بقیه داروها هزینه بر است و بیماران بهسختی از پس آن برمیآیند البته برخی مؤسسهها مثل مؤسسه گابریک برای تهیه دستگاه فشارخون و دستگاه تشخیص قند به بیماران کمک میکند؛ اما لازم است تعداد این مؤسسهها بیشتر شود؛ چون جوابگوی جمعیت دیابتی نیست.»
آمارها چه میگویند؟
رئیس هیئتمدیره انجمن دیابت با اشاره به اینکه حدود ۴۰ درصد جمعیت بزرگسال کشور درگیر دیابت یا پیش دیابت هستند و با بیان اینکه حدود
۷ میلیون نفر از ایرانیان دیابت نوع دو دارند و بیش از ۱۰ میلیون نفر در مرحله پیشدیابت قرار گرفتهاند، با هشدار نسبت به افزایش چاقی و سبک زندگی ناسالم در جامعه، تأکید دارد: «دیابت نوع دو بیماری بیسروصدا اما با عوارض جدی است.» وی خواستار توجه فوری سیاستگذاران به جمعیت ۲۱ میلیون نفری مبتلا و در معرض دیابت است.
دکتر علیرضا استقامتی، به مناسبت روز جهانی و هفته ملی دیابت درباره وضعیت دیابت در ایران اظهار میدارد: «بر اساس آمار و ارقام آخرین پیمایش عوامل خطر بیماریهای غیرواگیر در ایران، حدود
۱۴.۲ درصد از جمعیت بالای ۲۰ سال کشور به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند که معادل ۷ میلیون نفر از جمعیت کشور است. این استپس، یک سال پیش از پاندمی کرونا در کشور انجام شده و معاونت بهداشت وزارت بهداشت انجام پیمایش جدید را آغاز کرده است. با توجه به اینکه پیمایش جدید در حال انجام است، میبایست در انتظار آمار و ارقام جدید باشیم.»
وی با بیان اینکه حدود ۲۴ درصد جمعیت بالای ۲۰ سال نیز بهپیش دیابت مبتلا هستند، تصریح میکند: «ابتلای ۲۴ درصدی جمعیت بهپیش دیابت به این معنا است که بیش از ۱۰ میلیون نفر در چنین شرایطی قرار دارند و بنابراین بر اساس نتایج استپس حدود ۴۰ درصد از جمعیت بزرگسال کشور به دیابت و پیش دیابت مبتلا هستند. پیش دیابت، پدیدهای مهم است و نباید بهراحتی از این شرایط گذر کرد؛ چرا که میتواند منجر به دیابت شود یا عوارض ناشی از بیماری دیابت را با شدت کمتری داشته باشد. اگرچه افرادی که در آینده به دیابت مبتلا میشوند بهطور معمول از جمعیت پیش دیابتیها هستند، اما تمام افرادی که در مرحله پیش دیابت قرار دارند به این بیماری مبتلا نمیشوند. با توجه به اینکه میزان فعالیت بدنی جامعه کم است و شرایط تغذیهای مناسب نیست، احتمال ابتلای افراد در مرحله پیش دیابت به دیابت نسبت به بازگشت آنها به زندگی عادی بیشتر است.»
اهمیت غربالگری و تشخیص زودهنگام
با توجه به اینکه دیابت در مراحل اولیه ممکن است علائم واضحی نداشته باشد، غربالگری منظم، بهویژه برای افراد در معرض خطر یعنی افراد با سابقه خانوادگی دیابت، چاقی، فشارخون بالا یا کلسترول بالا، از اهمیت بالایی برخوردار است. تشخیص زودهنگام دیابت، امکان شروع درمان و تغییرات سبک زندگی را فراهم میکند و از بروز عوارض جدی جلوگیری میکند.
علاوه بر این فوقتخصصان غدد درونریز و متابولیسم همواره بر اهمیت آموزش عمومی در خصوص دیابت و راههای پیشگیری از آن تأکید دارند. افزایش آگاهی جامعه در مورد عوامل خطر، علائم بیماری و اهمیت سبک زندگی سالم، میتواند نقش بسزایی در کاهش بار این بیماری بر دوش سیستمهای بهداشتی و درمانی ایفا کند.
در نهایت، مقابله با شیوع فزاینده دیابت نیازمند یک رویکرد جامع و چندوجهی است که شامل سیاستگذاریهای بهداشتی، آموزش عمومی، ارتقای دسترسی به غذاهای سالم و تشویق به فعالیت بدنی باشد. هر فرد نیز با اتخاذ تصمیمات آگاهانه در مورد سبک زندگی خود، میتواند نقش مهمی در حفظ سلامت و پیشگیری از این بیماری خاموش ایفا کند.
استرس و بالارفتن ناگهانی قند خون
دکتر مریم السادات پاکنژاد، متخصص طب سنتی ایرانی، شرایط روحی فردی که مبتلا به دیابت است، میزان اضطراب، وضعیت دستگاه گوارش و یبوست و حجم زناشویی را از عوامل مؤثر بر مدیریت دیابت دانسته، به گزارشگر کیهان میگوید: شرایط روحی فرد مبتلا به دیابت بسیار مهم است. وقتی این افراد دچار استرس میشوند قند خونشان بهطور ناگهانی بالا میرود. در این افراد علیرغم استفاده منظم از دارو، در اثر استرس به طور ناگهانی قند خون بالا میرود و از کنترل خارج میشود. بنابراین باید خیلی مراقب شرایط روحی باشند. حتی این گروه باید شادی متعادلی داشته باشند. شادی افراطی نیز آسیبزاست.» این کارشناس معتقد است: «رعایت بهداشت خواب به لحاظ عمق خواب و راحتی خواب و اینکه فرد وقتی بیدار میشود، احساس کسالت نداشته باشد و فرد با معده گرسنه نخوابد از عوامل مؤثر بر دیابت است.»
وی ادامه میدهد: «یبوست نیز معمولاً با افزایش سن بالا میرود و بهتر است این گروه از سمت استفاده از غذاهای خشک، سرخکرده و کبابی به سمت خورش، سوپ، آش، انواع سبزیهای و... بروند. اضافه کردن روغنزیتون به غذا و روغنمالی و ماساژ شکم نیز به مدیریت یبوست و دفع مواد زائد که انباشت آنها سبب افزایش قند خون میشود کمک خواهد کرد. علاوهبر این، از جمله مواد دفعی بدن درواقع دفعیات دستگاه تناسلی هست که باید به حالت اعتدال باشد و افراط در رابطه زناشویی میتواند سبب ضعف و خشکی مزاج شود.
دیابت نوع ۲، بیسروصدا اما با عوارض جدی
در گذشته، تصور میشد که دیابت نوع یک فقط در کودکان و نوجوانان بروز میکند؛ اما این بیماری میتواند در هر سنی بروز کند. علائم بیماری دیابت نوع یک بهطور ناگهانی بروز میکند و درصد قابلتوجهی از بیماران با پرنوشی، پر ادراری و کاهش وزن به پزشک مراجعه میکنند. این احتمال وجود دارد که سیر بیماری در سنین بالاتر بهصورت تدریجی باشد و با دیابت نوع دو اشتباه گرفته شود. در چنین شرایطی، این احتمال وجود دارد که افراد سنین بالاتر که مبتلا به دیابت نوع یک میشوند طی یک یا دو سال نخست بیماری، شرایط آنها با قرص کنترل شود؛ اما پس از مدتی به قرص پاسخگو نیستند و میبایست انسولین تزریق کنند. رئیس هیئتمدیره انجمن دیابت گابریک با بیان اینکه پیش دیابت از دیابت مجزا نیست، میگوید: «اگر قند خون برای دو بار بیش از ۱۲۶ باشد، دیابت در نظر گرفته میشود.
این عدد بر مبنای مطالعات بهدست آمده است؛ در چنین شرایطی، عوارض ناشی از دیابت به مرور زمان شیوع و بروز میکند. عوارض ناشی از بیماری دیابت مانند عوارض چشمی، کلیوی و عروقی در درصدی از مبتلایان بهپیش دیابت هم دیده شده و این در حالی است که عموم مردم چنین دیدگاهی ندارند؛ بنابراین، هیچ تضمینی مبنی بر عدم بروز عوارض دیابت در مرحله پیش دیابت و حال خوب فرد مبتلا وجود ندارد. عوارض قلبی- عروقی در میان افراد مبتلا بهپیش دیابت شایع است.»
جایگزینی داروهای گیاهی با داروهای صنعتی
برخی از باورهای غیرعلمی و نادرست مانع بزرگی برای پیشگیری، تشخیص و درمان بیماریهای است. نبود آگاهی، بد آگاهی و باورهای نادرست مربوط به این حوزه بسیار است و این باورها میتواند قبل، بعد و حین و حتی پایان فرآیند درمان را تحتتأثیر قرار دهد.
دکتر پاکنژاد، متخصص طب ایرانی در ارتباط با تصورات غلط در ارتباط با دیابت میگوید: «برخی فکر میکنند که دیابت ناشی از سردی است. اما این درست نیست و ما دیابت نوع گرم هم داریم و تشخیص نوع دیابت با یک متخصص طب سنتی باتجربه است. خیلیها دوست دارند با مصرف داروهای گیاهی قند خونشان را کنترل کنند و داروهای صنعتی خود را قطع کنند که این بسیار آسیبزا و خطرناک است. قسمت خطرناک ماجرا اینجاست که افزایش قند خون معمولاً بدون علامت است. برای همین ممکن است قطع خودسرانه دارو در ابتدا سبب فریب بیمار شود و تصور کند قطع داروی صنعتی مشکلی برایش ایجاد نکرده است؛ اما ممکن است بهتدریج مبتلا به افزایش قند فرد و در نهایت به کما رفتن شود. توجه کنیم که داروهای گیاهی به صورت مکمل و کمک درمان در کنار داروهای صنعتی اثربخش است.»
اثرات مثبت ترک سیگار بر دیابت
ترک سیگار یکی از مؤثرترین تغییرات سبک زندگی برای کنترل دیابت است. سیگار کشیدن می تواند باعث افزایش مقاومت به انسولین و افزایش سطح قند خون شود.
بنابراین، بیماران دیابتی که سیگار را ترک میکنند، به طور قابل توجهی کمتر به مشکلات قلبی و عروقی و سایر عوارض دیابت دچار می شوند.
مطالعات نشان دادهاند که ترک سیگار میتواند تا 50 درصد خطر بروز مشکلات قلبی و عروقی در بیماران دیابتی را کاهش دهد. علاوه بر این، ترک سیگار باعث بهبود جریان خون، کاهش التهاب و بهبود عملکرد ریهها میشود. این تغییرات مثبت به کنترل بهتر قند خون و بهبود کلی سلامت بیماران دیابتی کمک می کنند.
ترک سیگار همچنین میتواند به بهبود حس بویایی و چشایی، کاهش خطر ابتلا به سرطان و بهبود سلامت دهان و دندان منجر شود. این تغییرات نهتنها به کنترل بهتر دیابت کمک میکنند، بلکه به بهبود کیفیت زندگی کلی بیماران نیز میانجامند.
بهبود در سطح قند خون، کاهش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی، و بهبود عملکرد ریهها از جمله فواید ترک سیگار برای بیماران دیابتی است. این بیماران با ترک سیگار میتوانند به طور قابلتوجهی کیفیت زندگی خود را افزایش دهند و از عوارض جدی دیابت جلوگیری کنند.