چالش‌های پیش روی دولت برای افزایش قیمت بنزین
کارشناس اقتصادی گفت که دولت باید درباره هدفش از افزایش بنزین و سازوکار اجرائی آن شفاف‌سازی کند.
مهدی پناهی، کارشناس اقتصادی درباره زمزمه‌های افزایش قیمت سوخت اظهار کرد: وضعیت انرژی، به‌ویژه در حوزه بنزین، برای مردم محسوس است. ناترازی تولید و مصرف واقعیتی است که نه می‌توان انکارش کرد و نه با شعار از آن عبور کرد. روشن است که قیمت‌های 1500 و 3000 تومانی در شرایط امروز کارآمد نیست؛ اما اختلاف‌نظر بر سر این است که چگونه باید این مشکل را حل کرد.
وی افزود: در یک‌سال گذشته، پزشکیان و اطرافیانش درباره بنزین اظهارات متعدد و گاه متضادی داشته‌اند. تضادهایی که عملاً کشور را در حالت تعلیق نگه داشته است. کسانی که از ضرورت گفت‌وگو با مردم سخن می‌گفتند، در عمل به یکی از نمادهای بی‌عملی تبدیل شده‌اند. اکنون سپردن این موضوع حساس به یک یا چند مدیر جوان، هم می‌تواند نشان شجاعت باشد و هم ریسک‌پذیری بیش از حد یا حتی خطا.
این کارشناس ادامه داد: از مجموعه واکنش‌های کارشناسی برمی‌آید که اسماعیل سقاب اصفهانی (رئیس سازمان سیاست‌گذاری و مدیریت راهبردی انرژی) و تیمش سندی برای «عادلانه‌سازی یارانه‌های انرژی» تهیه کرده‌اند که در محافل داخلی دولت و حاکمیت ارائه شده است. برخی آن را غیرقابل اتکا دانسته‌اند و برخی همین ضعف‌ها را دلیل عدم اجرای آن در دولت قبل عنوان کرده‌اند.
پناهی خاطرنشان کرد: با این اوصاف، حتی اگر دولت فعلاً قصد تغییر قیمت را نداشته باشد، ایجاد «سازمان بهینه‌سازی و مدیریت راهبردی انرژی» نشان می‌دهد دیر یا زود تصمیم‌های بزرگ‌تری در حوزه حامل‌های انرژی اتخاذ خواهد شد. در چنین فضائی، پیش از هر تصمیمی لازم است دولت اهداف و روش‌های خود را با مردم و کارشناسان شفاف در میان بگذارد.
او تأکید کرد: راه‌حل ناترازی بنزین به دو دسته کلی قیمت‌محور و غیرقیمت‌محور تقسیم می‌شود، اما پیش از انتخاب هر راه، دولت باید تکلیف چند پرسش را روشن کند و بگوید هدف اصلی‌اش کدام مورد است:
عدالت توزیعی: یارانه بنزین به «خودرو» باید تعلق بگیرد یا به «نفر»؟ تفاوت میان مصرف‌کننده کم‌درآمد و پرمصرف پولدار چگونه لحاظ می‌شود؟
بازتوزیع رفاه: درآمد احتمالی از اصلاح قیمت دقیقاً صرف چه خواهد شد؟ پرداخت مستقیم یا توسعه زیرساخت؟
کاهش قاچاق سوخت: صرف افزایش قیمت کافی است یا نیاز به مقابله با قاچاق سازمان‌یافته وجود دارد؟
مدیریت مصرف: چگونه رفتار پرمصرف‌ها اصلاح می‌شود و آیا مصرف‌کنندگان کم‌مصرف نفع ملموسی خواهند برد؟
توسعه حمل‌ونقل عمومی: جایگاه سوخت‌های جایگزین و توسعه ناوگان عمومی در این برنامه چیست؟
کسری بودجه: آیا اصلاح قیمت ابزاری برای جبران کسری است یا بخشی از یک برنامه بلندمدت انرژی؟
به گفته پناهی، طبیعی است که این اهداف همزمان قابل تحقق نیستند و نیاز به اولویت‌بندی دارند. دولت و شخص سقاب باید این اولویت‌ها را شفاف کنند و کارشناسان درباره آن بحث و گفت‌وگو کنند.
وی ادامه داد: نکته مهم دیگر شوک قیمتی است. اگر افزایش قیمت ناگهانی باشد، دامنه اثر آن بر کالاها و خدمات، و توان تحمل جامعه، باید از قبل سنجیده شود. آیا دولت به‌دنبال افزایش تدریجی و شناور است یا جهش یکباره؟ ترتیب اجرای اقدامات نیز حیاتی است: اول گران می‌کنند و بعد حمل‌ونقل عمومی را توسعه می‌دهند، یا ابتدا زیرساخت را تقویت و سپس قیمت را اصلاح می‌کنند؟
این کارشناس تصریح کرد: مدیریت مصرف و اصلاح قیمت، در ذات خود اقدامی درست است اما اجراست که سرنوشت‌ساز می‌شود.
پناهی با اشاره به خطاهای دولت حسن روحانی در زمینه بنزین یادآور شد: اگر قرار باشد مدل اطلاع‌رسانی دولت پزشکیان مشابه تجربه‌های تلخ گذشته باشد، نگرانی‌ها قابل‌درک است. اصلاح قیمت بنزین تنها زمانی قابل اجرا و قابل تحمل خواهد بود که مرحله‌بندی، اطلاع‌رسانی دقیق، و پیوند آن با توسعه حمل‌ونقل عمومی و مبارزه جدی با قاچاق به‌عنوان ارکان اصلی در نظر گرفته شوند.