از فیلم کوتاه چه می‌خواهیم؟ درباره وضعیت برزخی فیلم کوتاه میان اصالت و ابزارش
محمد قربانی (مدرس و منتقد سینما)
فیلم کوتاه مدیومی مستقل و خودبسنده است. مدیومی که نه صرفاً نسخه‌ای فشرده از فیلم بلند، بلکه قالبی است با منطق، زبان و زیبایی‌شناسی خاص خود. محدودیت زمانی در فیلم کوتاه، بستری برای کشف، ایجاز و خلاقیت است. اتفاقا به واسطه همین فشردگی و لزوم بیشتر دقت در جزئیات است که فیلم کوتاه به نوعی آزمایشگاه اندیشه و فرم بدل می‌شود. امکانی که در فیلم بلند، گاه در غیاب محدودیت از بین می‌رود.
اما فیلم کوتاه در سینمای ایران، اغلب در حاشیه سینمای حرفه‌ای و در سایه فیلم بلند شناخته می‌شود؛ مدیومی تمرینی برای دستگرمی ساخت فیلم بلند یا نوعی نسخه مینیاتوری از فیلم حرفه‌ای.
بسیاری از جشنواره‌ها، نهادها و حتی فیلمسازان، فیلم کوتاه را مرحله‌ای گذرا در مسیر تبدیل شدن به «کارگردان واقعی» می‌دانند. این نگرش، ارزش ذاتی فیلم کوتاه را نادیده می‌گیرد و آن را از جایگاه هنری و فرهنگی خود دور می‌کند. در حالی که در بسیاری از سینماهای جهان، از جمله سینمای اروپا، فیلم کوتاه بستری جدی برای بیان دیدگاه‌های شاعرانه، اجتماعی و فلسفی است.
اگر فیلمسازی مدیوم کوتاه را با اقتضائات و منطق درونی‌اش بشناسد، بی‌تردید درک عمیق‌تری از سینما به دست خواهد آورد. او می‌آموزد چگونه روایت را در کمترین زمان ممکن کامل کند، چگونه میزانسن را به خدمت معنا درآورد و چگونه با ابزار محدود، جهانی قابل‌باور بسازد. چنین فیلمسازی، اگر روزی به سراغ فیلم بلند برود، با شناختی واقعی از ذات سینما عمل خواهد کرد، نه صرفاً با تکیه بر بودجه و زمان بیشتر. علاوه بر موارد ذکر شده، این نوع نگرش در کشوری مانند کشور ما که همیشه در آن پای نفت در میان است، مشکلات دیگری نیز به دنبال داشته است. از جمله این که ساخت فیلم کوتاه به ابزاری برای توجیه اعطای مجوز یا بودجه فیلم بلند تبدیل شده است. بسیاری تنها برای تکمیل رزومه به سراغ فیلم کوتاه می‌روند، نه برای تجربه خلاقانه یا بیان سینمایی. در نتیجه فیلم کوتاه تبدیل به کالایی در روند بروکراتیک سینمای ایران شده است. اثری که نه برای خود، بلکه برای «چیزی دیگر» ساخته می‌شود.
در آخر لازم است به این نکته اشاره کنم که تا مدیوم داستان کوتاه با ظرفیت‌ها و اقتضائات خاص خودش شناخته نشود و مادامی که نگرش ابزاری نسبت به آن تغییر نکند، این مدیوم در ایران از ظرفیت واقعی‌اش برای نوآوری، تربیت نگاه و غنای زبان سینمایی محروم خواهد ماند.