بستر تحقق حکمرانی مشارکتی در آموزش و پرورش
تارا وحیدی
خانواده و مدرسه دو رکن بنیادین در نظام اجتماعی تربیت‌اند؛ هر دو در یک پیوستار عملکردی و هویتی عمل می‌کنند و جدایی آنها به فروپاشی انسجام تربیتی جامعه منجر خواهد شد. فلسفه وجودی انجمن اولیا و مربیان نیز بر پایه درک ضرورت این پیوند نهادی و بازگرداندن خانواده به متن فرآیند تربیت شکل گرفته است.
ماهیت انجمن اولیا و مربیان، صرفاً مشورتی یا نظارتی نیست؛ بلکه در چارچوب نظریه مشارکت اجتماعی در آموزش، این نهاد واجد کارکرد تصمیم‌سازی و توانمندسازی خانواده در ساحت‌های شناختی، عاطفی و فرهنگی است. در این رویکرد، والدین به عنوان کنشگران تربیتی و سرمایه‌های فرهنگی، در کنار مدیران و دبیران در سیاست‌گذاری‌های مدرسه حضور مؤثر دارند. به تعبیر دیگر، انجمن اولیا و مربیان بستر تحقق حکمرانی مشارکتی در آموزش و پرورش است.
خانه و مدرسه، دو نهاد هم‌پیوند
در تربیت نسل آینده
صدیقه سلیمانی، عضو انجمن اولیا و مربیان مدرسه‌ای در شیروان در حاشیه انتخابات انجمن می‌گوید: «این رویداد مهم، فرصتی برای ارتباط میان خانواده‌ها و مدرسه و تقویت در جهت انتخاب اعضای جدید انجمن اولیا و مربیان برگزار گردید.»
وی می‌افزاید: «این انتخابات برای ارتقای کیفیت آموزش و پرورش در مدرسه و مشارکت والدین در تصمیم‌گیری‌های مربوط به آینده تحصیلی فرزندانشان است و همکاری نزدیک بین خانواده‌ها و مدرسه می‌تواند به بهبود فضای آموزشی کمک کند.»
علی‌اکبر صمیمی، مدیرکل آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی نیز تصریح می‌کند: «مدرسه، نظامی چند رکنی و تعاملی است که بر پنج ستون استوار است: مدیریت مدرسه، شورای مدرسه، شورای دبیران، انجمن اولیا و مربیان و شورای دانش‌آموزی. در میان این ارکان، انجمن اولیا و مربیان، حلقه اتصال میان نهاد رسمی آموزش و نهاد غیررسمی خانواده است. از این‌رو، والدین نه ناظران بیرونی بلکه شرکای معرفتی و تربیتی نظام تعلیم‌وتربیت محسوب می‌شوند.»
وی با اشاره به چالش تفاوت‌های نسلی در تعلیم‌وتربیت معاصر اظهار می‌دارد: «در زیست‌جهان کنونی، فرزندان ما در بستر فرهنگی و رسانه‌ای متفاوتی رشد می‌کنند که اقتضائات نسلی تازه‌ای را پدید آورده است. فهم دقیق این تمایزات رفتاری و شناختی، مستلزم تحلیل عمیق از ساخت ذهنی و هیجانی نسل جدید است؛ آنچه می‌توان از آن به عنوان خوانش جعبه سیاه‌درونی نسل نو یادکرد.
انجمن اولیا و مربیان می‌تواند عرصه‌ای برای تولید گفتمان تربیتیِ میان نسلی و بهره‌برداری از ظرفیت فرهنگی خانواده‌ها باشد.»
تقویت استعداد مدیریتی دانش‌آموزان
در ابتدای سال بهترین فرصت است تا با برگزاری یک جلسه چنددقیقه‌ای، معلم‌های درسی را به والدین دانش‌آموزان معرفی کنیم. در این جلسه والدین می‌توانند از نحوه تدریس و انتظارات او از دانش‌آموزان اطلاع پیدا کنند. معلمین نیز علاوه‌بر آشنایی با خصوصیات و موقعیت‌های خاص برخی دانش‌آموزان، می‌توانند نکات لازم را به والدین گوشزد کنند؛ لذا این‌گونه جلسات اگرچه کوتاه و کم‌هزینه هستند می‌توانند تأثیرات مفید و مثبتی در روند آموزشی و یادگیری دانش‌آموزان ایفا کند.
مهین داورپیشه، مدیر انجمن اولیا و مربیان توضیح می‌دهد: «جهت تقویت و افزایش استعداد‌های مدیریتی و کسب تجربه می‌توان اداره یک روز خاص در سال تحصیلی را به دانش‌آموزان منتخب مدرسه (مانند اعضای شورا) محول کرد. این روش، روش بسیار مناسبی جهت افزایش مسئولیت‌پذیری در دانش‌آموزان است و اهمیت نقش مدیر، معاون و دیگر اعضای مدرسه برای دانش‌آموزان پررنگ‌تر خواهد شد. لازم به ذکر است که اعضای اصلی مدرسه باید از راه دور عملکرد دانش‌آموزان را کنترل و در صورت لزوم کمک کنند.»
وی در ادامه می‌افزاید: «مدرسه می‌تواند برای افزایش کیفیت ارتباطات موجود در خانواده دانش‌آموز جلساتی را با والدین تشکیل دهد و در آنها از مشاوران و روان‌شناسان خبره شهر برای سخنرانی دعوت کنند. این جلسه برای معلمین نیز می‌تواند بسیار مفید و راه‌گشا باشد چرا که حل شدن مشکلات شخصی منجر به رسیدن به آرامش روحی خواهد شد که در نهایت این آرامش به دانش‌آموزان منتقل می‌گردد.»
تقسیم مسئولیت‌ها در جامعه مدرسه
زهرا رسولی، مشاور و عضو انجمن و اولیا و مربیان مدرسه درباره ضرورت تقسیم وظایف بین دانش‌آموزان و تمرین مسئولیت‌پذیری ایشان پیشنهاد می‌دهد: «اگرچه مدارس به صورت روزانه توسط کارکنانی مخصوص نظافت می‌شود، اما ممکن است برخی از نقاط خاص مانند دیوارها، سقف، پنجره‌ها و... از این نظافت به اندازه کافی برخوردار نشوند؛ لذا بهتر است که در ماه پایانی سال (اسفند) برنامه مدرسه تکانی انجام شود تا تمامی مدرسه و به طور کامل تمیز و ضدعفونی گردد. تمیز شدن کامل تمامی نقاط مدرسه می‌تواند انرژی مضاعفی را در دانش‌آموزان ایجاد کند.»
وی در ادامه می‌گوید: «سکوت والدین و نظر ندادن آنها در جلسه‌ها، لزوماً نمایانگر رضایت از تمامی فعالیت مدرسه نیست؛ چرا که برخی از افراد اعتمادبه‌نفس کمی برای صحبت کردن در جمع و انتقاد کردن دارند. برای اینکه مدرسه از نظر و پیشنهاد این گروه از والدین نیز مستفیض شود، پیشنهاد می‌کنیم صندوق انتقاد و پیشنهادها در مدرسه تعبیه گردد.»
این مشاور و عضو انجمن اولیا و مربیان مدرسه در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «امروزه با پیشرفت دنیای تکنولوژی و شبکه‌های اجتماعی چالش‌های مثبت و زیبایی در فضای مجازی شکل می‌گیرد که می‌توان از آنها در جهت انجام دادن فعالیت‌های مثبت استفاده کرد. این چالش‌ها می‌تواند در سطح انجمن اولیا و مربیان و یا در سطح کل مدرسه و با کمک دانش‌آموزان اجرا شود. چالش لبخند، چالش کمک کردن و دیگر چالش‌های به‌روز از نمونه‌های قابل اجرا در مدرسه هستند.»
ابتکاراتی در بدنه انجمن اولیا و مربیان
مدرسه می‌تواند با طراحی یک گروه یا کانال در شبکه‌های مجازی اقدام به اطلاع‌رسانی درباره اخبار مدرسه و فعالیت‌های انجمن کند و از این طریق ارتباط مدرسه با دانش‌آموزان را تقویت کند. همچنین می‌توان دعوت‌نامه جلسات و نکات مهم را از این طریق به اولیا ارسال کرد.
برای اطمینان از امنیت و درستی سرویس مدارس بهتر است انجمن اولیا و مربیان دست‌به‌کار شده و در مورد موضوعاتی اعم از سلامتی رانندگان، مسیرهای رفت‌وآمد، قیمت‌ها و.. نظارت کند.
بهتر است برای تنوع و جلوگیری از یکنواختی روند مدرسه، اردوهای مناسب و شادی برای دانش‌آموزان برگزار شود. مواردی مانند ناهار و صبحانه دسته‌جمعی نیز می‌تواند در عوض شدن روحیه معلمین و دانش‌آموزان مفید واقع شود.
یکی دیگر از ابتکارات انجمن اولیا و مربیان، تهیه کارت‌های تشویقی است. این کارت‌ها که جهت پیشرفت‌های تحصیلی و یا موارد اخلاقی به دانش‌آموزان داده می‌شود؛ یکی از بهترین روش‌های تشویقی دانش‌آموزان به‌ویژه دانش‌آموزان دبستانی است. این کارت‌های تشویقی می‌تواند منجر به هدیه‌های نقدی و غیرنقدی شود.
از آنجا که دانش‌آموزان در ابتدای عمر خود به سر می‌برند و رفتارهای آینده خود را از بزرگ‌ترهای خود به‌ویژه والدین و مربیان خود الگو می‌گیرند، اقداماتی مانند کمک به نیازمندان، بازدید از خانه سالمندان، برگزاری بازارچه خیریه و... می‌تواند بسیار مفید واقع شود.
یکی از بهترین روش‌های افزایش شادی و سرزندگی در دانش‌آموزان، برگزاری مسابقات جالب است. دانش‌آموزان در این مسابقات می‌توانند روحیه تیمی خود را نیز افزایش دهند و مسابقه طناب‌کشی، فوتبال و... از جمله این مسابقات هستند.
مشارکت اولیا، محور توسعه امکانات مدرسه
معصومه پیروی، مدیر آموزشگاهی در شهرستان ملارد ضمن تشکر از مشارکت مؤثر اولیای دانش‌آموزان، از اجرای پروژه‌های متعددی برای ارتقای کیفیت فضای آموزشی این آموزشگاه خبر می‌دهد.
وی با اشاره به اهمیت حضور والدین در جلسات مدرسه، اظهار می‌دارد: «همکاری و همراهی اولیا در بهبود وضعیت فیزیکی و تجهیزات مدرسه نقش بی‌بدیلی داشته است. در همین راستا و با مساعدت آنان، کلیه کلاس‌ها به دوربین مداربسته مجهز شده و همچنین نصب پرده‌های ضخیم‌تر، تعویض درب چندین کلاس، خرید پمپ آب، دستگاه چاپ رنگی و تعویض لوله‌های مدرسه انجام شده است.»
این مدیر آموزشگاه آسایش و رفاه دانش‌آموزان را از اولویت‌های اصلی مدرسه برشمرد و تأکید دارد: «برای تحقق این امر از هیچ تلاشی دریغ نخواهیم کرد.»
پیروی در بخش دیگری از سخنان خود با ابراز نگرانی از کم‌رنگ شدن فعالیت‌های پرورشی و فرهنگی در مدارس، عنوان می‌کند: «متأسفانه در سال‌های اخیر شاهد کاهش توجه دانش‌آموزان به این عرصه بوده‌ایم؛ بنابراین باید با طراحی برنامه‌های جذاب و هیجان‌انگیز مانند مسابقات متنوع، حس رقابت و نشاط را در بین دانش‌آموزان تقویت کنیم.»
وی در توضیح اهمیت این فعالیت‌ها خاطرنشان می‌کند: «سامانه نورینو به مثابه کارنامه پرورشی دانش‌آموزان عمل می‌کند و در قبولی آنان در مدارس و دانشگاه‌های تراز اول مانند تیزهوشان، شاهد و دانشگاه فرهنگیان تأثیر مستقیم دارد.»
این مدیر آموزشگاه در پایان خطاب به اولیا می‌گوید: «حضور شما در کنار فرزندان باید همه‌جانبه و مقتدرانه باشد. شما الگوهای اصلی فرزندان هستید. مشارکت فعال در انجمن اولیا و مربیان، شرکت در برنامه‌هایی مانند طرح نماز یا همراهی در فعالیت‌های فرهنگی و هنری مانند نقاشی درباره نماز، آینده آموزشی و پرورشی فرزندتان را تضمین می‌کند و شما را در انجام یکی از مهم‌ترین وظایف دینی‌تان که آموزش فرایضی مانند نماز و قرآن است، یاری می‌رساند.»