دنبال این ذکر و آن ذکر نباش!

مرحوم آیت‌الله محمدی ری‌شهری

هشتم. قرائت قرآن
قرائت روزانۀ قرآن
یکی از سفارش‏های آیت‌الله حق‏شناس این بود که در شبانه‏روز، دست کم، صد آیه از قرآن را بخوانید. می‏فرمود: «نیمی از آن را پیش از اذان صبح بخوانید و نیم دیگر را بعد از نماز صبح». مثلاً دربارۀ سورۀ یس می‏فرمود: «پنجاه آیه از آن را هم‏زمان با شروع اذان صبح به پایان برسانید و ۳۳ آیۀ دیگرِ آن را به ضمیمۀ هفده آیه از سورۀ بعدی- یعنی سورۀ صافّات- بعد از نماز صبح بخوانید؛ زیرا هنگام اذان صبح، وقت ورود و خروج ملائکه است؛ ملائکۀ شب می‏روند و ملائکۀ روز می‏آیند. با این کار، هر دو گروه، قرآن خواندنِ شما را ثبت می‏کنند»[1و2]
***‏
از رهنمودهای آیت‌الله حق‏شناس این بود که: «روزی صد آیه قرآن بخوانید». ایشان به خواندن سورۀ یس و در ادامۀ آن، خواندن هفده یا هجده آیۀ اوّل سورۀ صافّات نیز بسیار تأکید داشت. همچنین می‏فرمود: «وقتی می‏خواهید قرآن بخوانید، حتماً با وضو باشید که تأثیرش به مراتب بیشتر است و اگر نتوانستید وضو بگیرید، تیمّم کنید».[3]
***‏
آیت‌الله حق‏شناس قرائت روزانه حدّاقل پنجاه آیه از قرآن کریم و پنج آیه همراه تفسیر آن را از لوازم سلوک معنوی می‏دانست.[4]
***‏
آیت‌الله حق‏شناس اهل تلاوت قرآن بود و به ما نیز آن را سفارش می‏کرد. می‏فرمود: «انسان، مخصوصاً شخص جوان وقتی قرآن می‏خواند، با پوست و گوشت و استخوانش ممزوج می‏شود.[5] پس وقتی حرف می‏زند، حرفش اثرگذار می‏شود».[6]
مطالعۀ تفسیر قرآن
قرائت قرآن، حجاب‏ها و رنگ‏ها را از روی قلب برمی‏دارد؛ خصوصاً اگر انسان با تدبّر بخواند. این همه تفسیر نوشته‏اند. شما تفاسیر را مطالعه کنید و ببینید کدام یک با ذوق شما موافقت می‏کند، همان را انتخاب کنید و مطالعه ‌نمایید. تفسیر حضرت علّامه طباطبایی، به درد نوع شما نمی‏خورد! آن تفسیر برای اشخاص درس خوانده و منتهی است؛ شما از همین کلاس اوّل شروع کنید. مثلاً تفسیر ملّا فتح‌الله [کاشانی][7] را که هم ملخّص است و هم مفصّل، بگیرید و مطالعه کنید.[8]
اُنس با تفسیر قرآن
یکی از ویژگی‏های آیت‌الله حق‏شناس، ارتباط عمیق ایشان با قرآن بود. از برنامه‏های همیشگی ایشان، مطالعۀ کتاب‏های تفسیر بود و دورۀ مطالعاتی تفسیر داشت که در ساعاتی مشخّص از روز انجام می‏داد. به نظرم تا زمانی که زنده بود، تفسیری چاپ نشده بود که آن را نخوانده باشد.
من در مقطعی، مسئولیّت کتابخانۀ مدرسه را به‌عهده داشتم و ایشان مطالعاتش را در آنجا انجام می‏داد. تقریباً از صبح تا ظهر می‏دیدم ایشان تفسیر مطالعه می‏کرد. وقتی خبر چاپ تفسیر اثنی عشری[9] را شنید، از من خواست که آن را تهیّه کنم. وقتی یک دوره از این کتاب را خریدم، ایشان در همان کتابخانه از همان روز اوّل، مطالعۀ آن را شروع کرد. گاهی الان در منابع تفسیری اهل سنّت به مطلبی برمی‏خورم که در صحبت‏های ایشان وجود داشت و معلوم می‏شود که ایشان آنها را هم مطالعه کرده بوده است و من تازه برای اوّلین بار می‏بینم.[10]
***‏
آیت‌الله حق‏شناس به تفسیر قرآن، اهتمام جدّی داشت و بارها از مهجوریّت قرآن، حتّی میان روحانیان و طالبان علوم دینی، به شدّت اظهار تأسّف می‏نمود.[11]
***‏
از مرحوم آیت‌الله حق‏شناس شنیدم که فرمود: «هر بار که آیه (وَ الَّذيـنَ جاهَدوا فينا لَنَهدِيَنَّهُم سُبُلَنا)[۱۲] را خواندم، یک معنای جدیدی را خدا به من نشان داد».[13]
اهتمام به قرآن در فرآیند استنباط فقهی
به یاد دارم که آیت‌الله حق‏شناس، بارها دریغاگوی کم‏توجّهی به قرآن و مهجوریّت آن در استنباطات فقهی بود. همچنین به یاد دارم به طور خاص در چند مورد، سخت افسوس می‏خورد که این کم‏توجّهی، به گونه‏ای است که برخی فقیهان حتّی در نقل آیات قرآنی، از مراجعۀ مستقیم به قرآن و ملاحظۀ قبل و بعد آیه مورد نظر، خودداری کرده و به نقل آنها از روی متون فقهی و «نقل از نقل» بسنده نموده‏اند.[14]
نُهم. ذکر
هیچ‌گاه تسبیح در دست نداشت!
ذکر خدا به زبان، باید همراه ذکر قلبی باشد. وقتی می‏گوییم: «سبحان الله»، واقعاً دل ما هم آن را بگوید. وقتی در عزای سیّدالشهدا ‌گریه می‏کنیم، دل ما هم باید همراه باشد و‌گریه کند. اگر در دل به یاد خدا باشیم، حتّی اگر به زبان هم ذکر نگوییم، مشکلی نیست؛ زیرا وقتی دل انسان به یاد خدا باشد، تمام وجودش به یاد اوست. ما که هیچ وقت ندیدیم در دست حاج آقای حق‏شناس تسبیح باشد و در حال ذکر گفتن باشد. اشخاص مختلف‏‌اند. ما بعضی از بزرگان را دیده‏ایم که دائماً تسبیح دستشان بود و ذکر می‏گفتند؛ ولی ایشان چنین نبود؛ چرا که وقتی همۀ وجود، مشغول ذکر باشد، از ذکر زبانی هم کفایت می‏کند.[15]
زیارت و دعای سفارش شده
آیت‌الله حق‏شناس هیچ‌گاه دستور ذکر نمی‏داد. بنده در خاطر ندارم که توصیۀ ذکر کرده باشد. البتّه برای کسانی که حاجتی یا مشکلی داشتند، گاهی دستورهایی می‏داد، مانند دستور چلّۀ زیارت عاشورای مشهور و متداول و البتّه با شرایط خاصّ آن،[16] یا در این اواخر، زیارت عاشورای غیر معروفه را هم توصیه کرده بود. همچنین مکرّر، پانزده روز دعای توسّل دوم نقل شده در مفاتیح الجنان را توصیه می‏کرد و می‏فرمود: «از نظر سند هم تمام است».[17]
***‏
بارها از من پرسیده‏اند که: آیت‌الله حق‏شناس چه ذکری را توصیه می‏نمود؟ پاسخ، این است که ایشان اصلاً اهل ذکر به آن معنا نبود. ذکر ایشان، ذکر عملی بود؛ یعنی دقّت در انجام واجبات و ترک محرّمات. تمام دستورهای ایشان بر اساس کتاب و سنّت بود. ذکر زبانی هم اگر بود، محدود به اذکار و ادعیۀ دارای سند مثل صلوات، زیارت عاشورا و دعای توسّل بود.[18]  شخصی نزد آیت‌الله حق‏شناس آمد و ‏گفت: کسی به من گفته است که برای فلان مشکل، فلان عدد ذکر «سبحان الله» و فلان عدد ذکر «لا اله الّا الله» را بگو. نظر شما در این مورد چیست؟ ایشان فرمود: «داداش جون! دنبال این ذکر و آن ذکر نباش. شما اگر همین‏ حلال و حرام و واجبات و محرّمات را رعایت کنی، بَسَت است».[19]
تسبیحات حضرت زهرا
آیت‌الله حق‏شناس نسبت به تسبیحات حضرت زهرا تأکید زیادی داشت. می‏فرمود: «هر وقت مشکلی داشتی، تسبیحات حضرت زهرا را بگو، ان‌شاء‌الله مشکل مرتفع می‏شود».[20]
ذکرهای مورد تأکید
آیت‌الله حق‏شناس، ذکر زبانی خاصّی را توصیه نمی‏کرد و ذائقۀ ایشان بیشتر، ذکر عملی بود. با این حال، یادم هست زمانی که در خیابان، معطّل تاکسی یا ماشین مسافرکش می‏شدیم، حاج آقا ذکر «لا حول و لا قوّة إلّا بالله» را دو سه بار می‏گفت و پس از آن، خیلی زود ماشین پیدا می‏شد. همچنین ایشان برای حفظ اموال می‏فرمود: «شب‏ها سورۀ یاسین را بخوانید».[21]
***‏
آیت‌الله حق‏شناس، ذکر «لا حول و لا قوّة إلّا بالله» را برای دور شدن از افکار بد توصیه می‏کرد.[22]
دستور ذکر آیت‌الله بروجردی
خدا حضرت آیت‌الله العظمی بروجردی را رحمت کند! وقتی که خدمت ایشان عرض کردم: آقا! یک ذکر و وِردی به ما بگویید، ایشان فرمودند: «ذکر مؤمن و اشخاص مطیع، نماز شب است. این، ذکر پروردگار است و تمام اذکار را هم در بر دارد: استغفار دارد، دعای برای مؤمنین دارد، العفو می‏گویی و...».[23]
***‏
آیت‌الله حق‏شناس از آیت‌الله بروجردی نقل می‏فرمود که برای سالک، بالاترین ذکر، نماز شب است.[24]
***‏
آیت‌الله حق‏شناس، ذکر یا وِردی خاص را به اشخاص توصیه نمی‏نمود؛ بلکه می‏فرمود: «ذکر خدا، نماز شب است».[25]
***‏
خیلی افراد برای گرفتن ذکر به آیت‌الله حق‏شناس مراجعه می‏کردند. ایشان به آنها می‏فرمود: «بالاترین ذکر، نماز شب است. نماز شب بخوانید و سحر بیدار شوید».[26]
ذکر توکّل‏افزا
زمانی از آیت‌الله حق‏شناس در مورد «ذکر یونسیّه»[27] که از مشهورات التزامات اهل سلوک است، سؤال نمودم. ایشان بر آن بسیار تأکید نمود و افزود: «بر توکّلِ سالک می‏افزاید». آنگاه به اتّکای لطف خاص و ویژه‏ای که از او سراغ داشتم، پرسیدم: آیا شما خود، روزانه بر این ذکر مداومت دارید؟ تأمّلی کرد و در حالی که لبخندی بر لب داشت، فرمود: «من با پروردگارم رفیقم».[28]
رهنمودی برای برآورده شدن حاجت‏ها
یکی از دعاهایی که آیت‌الله حق‏شناس خواندن آن را برای برآورده شدن حاجات توصیه می‏کرد، این بود که بعد از هر نماز یا روزی سه بار بگوید: «يا حَیُّ يا قَيّومُ، يا حَيّاً لا يَموتُ، يا حَیُّ لا إلهَ إلّا أنتَ، كاشِفُ الغَمِّ، مُجيبُ دَعوَةِ المُضطَرّينَ، أسأَلُکَ بِأَنَّ لَکَ الحَمدُ، لا إلهَ إلّا أنتَ، بَديعُ السَّماواتِ وَ الأَرضِ، ذُو الجَلالِ وَ الإكرامِ وَ رَحمانُ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ وَ رَحيمُهُما، اِرحَمنی رَحمَةً تُغنينی بِها عَن رَحمَةِ مَن سِواکَ، يا أرحَمَ الرّاحِمينَ».[۲۹] 
آیت‌الله حق‏شناس این دعا را نوشته بود و در اتاقش نصب کرده بود.[30]
***‏
آیت‌الله حق‏شناس به کسانی که حاجتی داشتند، خیلی تأکید می‏کرد که نامه‏ای به امام زمان بنویسند؛ همان رقعه‏ای را که در آن آمده است: «هذِهِ رُقعَتی وَ حاجَتی إلى مَولانا فَسَلِّمها إلَيهِ فَأَنتَ الثِّقَةُ الأَمينُ»[31] می‏فرمود: «اگر می‏خواهید حاجتتان را بگیرید، این رقعه را بنویسید و آن را ترجیحاً داخل ضریح امام رضا بیندازید. اگر خودتان هم نرفتید، هزینۀ سفر، اقامت و خورد و خوراک طلبه‏ای را بدهید تا او برای شما ببرد». من خودم، یکی دو حاجتِ بسیار مهم داشتم که از همین طریق نتیجه گرفتم.[32]
دستوری برای افزایش روزی
یک بار در ماشین، همراه آیت‌الله حق‏شناس به جایی می‏رفتیم که صحبت از معیشت و راه‏های وسعت رزق پیش آمد. ایشان فرمود: «هرکس سورۀ واقعه را هر روز بخواند، روزی‏اش تأمین است و مشکل معیشت نخواهد داشت»[33و34]
دعائی برای بعد از نماز صبح
در همۀ امور باید حدّ وسط را از خدا خواست و مسئلت کرد. «اللهمَّ إنّی أعوذُ بِکَ‏ مِنَ‏ البُؤسِ‏ وَ الفَقرِ، وَ مِن غَلَبَةِ الدَّينِ وَ السُّقمِ، وَ أسأَلُکَ أن تُعينَنی عَلى‏ أداءِ حَقِّکَ إلَيکَ وَ إلَى النّاسِ».[35] این دعا را صبح‏ها بعد از نماز 
بخوانید.[36]
دستوری برای بیدار شدن برای نماز شب
آیت‌الله حق‏شناس برای کسانی که در سنین جوانی بودند و می‏خواستند برای نماز شب بیدار شوند، خواندن این آیۀ شریف را توصیه می‏نمود: (قُل إنَّما أنَا بَشَرٌ مِثلُكُم يُوحى‏ إلَیَّ أَنَّما إلهُكُم إِلهٌ واحِد فَمَن کانَ يَرجوا لِقاءَ رَبِّهِ فَليَعمَل عَمَلاً صالِحاً وَ لا يُشرِك بِعِبادَةِ رَبِّهِ أحَداً).[37] 
همچنین خواندن این دعا را: «اللهمَّ أَنبِهنِی لِأَحَبِّ السَّاعاتِ إلَيکَ أدعُوکَ فَتُجيبُنی وَ أَسأَلُکَ فَتُعطينی وَ أَستَغفِرُکَ فَتَغفِرُ لی»[38و39]
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. «إسحاق بن عمّار: قُلتُ لِأَبی عَبدِ الله: أخبِرنی بِأَفضَلِ المَواقيتِ فی صَلاةِ الفَجرِ؟ فَقالَ: مَعَ طُلوعِ الفَجرِ، إنَّ الله يَقولُ: {وَ قُرآنَ الْفَجرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجرِ كانَ مَشهُوداً} يَعنی صَلاةَ الفَجرِ، تَشهَدُهُ مَلائِكَةُ اللَّيلِ وَ مَلائِكَةُ النَّهارِ، فَإذا صَلَّى العَبدُ الصُّبحَ مَعَ طُلوعِ الفَجرِ اُثبِتَت لَهُ مَرَّتَينِ، أثبَتَها مَلائِكَةُ اللَّيلِ وَ مَلائِكَةُ النَّهارِ؛ اسحاق بن عمّار می‏گوید: به امام صادق گفتم: مرا از بهترین وقت نماز صبح باخبر کن. فرمود: هم‏زمان با سپیده‏دم. خداى مى‏فرماید: {و قرائت سپیده‏دم، که قرائت سپیده‏دم، مشهود [همگان‏] است}. مقصود از «قرائت»، خواندن نماز صبح است که فرشتگان شب و روز، آن را مشاهده مى‏کنند و چون بنده، نماز صبح را هم‏زمان با سپیده‏دم بخواند، فرشتگان شب و فرشتگان روز، [هر دو دسته‏،] عمل او را مى‏نویسند» (الکافی: ج۳ ص۲۸۳ ح۲).    2. به نقل از آقای عبّاس صفری.   3. به نقل از دکتر جواد محمّدی.   4. به نقل از حجّت‌الاسلام سیّد عبّاس قائم‏مقامی.   5. امام صادق: «مَن قَرَأَ القُرآنَ وَ هُوَ شابٌّ مُؤمِنٌ اختَلَطَ القُرآنُ بِلَحمِهِ وَ دَمِه‏؛ هرکس در حال جوانى و با ایمان قرآن بخواند، قرآن با گوشت و خون او مى‏آمیزد» (الکافی: ج۲ ص۶۰۳ ح۴).   6. به نقل از آقای سیّد محمّدصادق مدرّسی.   7. تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین.   8. مواعظ: ج۳ ص۱۱۱.   9. این تفسیر، نوشتۀ سیّد حسین حسینی شاه عبد العظیمی ۱۲۷۹- ۱۳۴۳ش است که در سال ۱۳۶۳ش در چهارده مجلّد به چاپ رسیده است.  10. به نقل از حجّت‌الاسلام سیّد محمّد یوسفی.   11. به نقل از حجت‌الاسلام سیّد عبّاس قائم‏مقامی.   12. {و آنان که با تمام توان براى ما بکوشند، به راه‏هاى خود، راه‏نمایى‏شان مى‏کنیم‏} (عنکبوت: آیۀ ۶۹).   13. به نقل از حجت‌الاسلام غلامحسن بخشی.   14. به نقل از حجت‌الاسلام سیّد عبّاس قائم‏مقامی.   15. برگرفته از سخنرانی حجت‌الاسلام محمّدعلی جاودان در: http://new.javedan.ir.   
16. ر. ک: ص۳۰۲، پانوشت ۴.   17. به نقل از حجت‌الاسلام محمّدعلی جاودان.   18. به نقل از حجت‌الاسلام سیّد میرهاشم حسینی.   19. به نقل از آقای علی تهرانی.   20. به نقل از آقای رضا مطلّبی کاشانی.   21. به نقل از آقای سیّد رضا همایونی.   22. به نقل از آقای مرتضی اخوان.   23. مواعظ: ج۴ ص۶۹. در این‌باره، ر. ک: ص۲۸۸ (بهترین مرکب).   24. به نقل از حجت‌الاسلام سیّد عبّاس قائم‏مقامی و حجت‌الاسلام غلامحسن بخشی.   25. به نقل از حجت‌الاسلام عبدالرضا پورذهبی.   26. به نقل از آقای مرتضی اخوان.   27. {لا إلهَ إلّا أنتَ سُبحانَكَ إنّی كُنتُ مِنَ الظّالِمين} (انبیا: آیۀ ۸۷).   28. به نقل از حجت‌الاسلام سیّد عبّاس قائم‏مقامی.   29. «ای زنده، ‌ای پاینده!‌ای زنده‏ای که نمی‏میرد! اى زنده‏اى که معبودى نیست جز تو که از بین برندۀ اندوهی و اجابت کنندۀ دعاى بیچارگانی! از تو درخواست مى‏کنم، که ستایش، ویژۀ توست، معبودى جز تو نیست، تویی که پدید آورندۀ آسمان‏ها و زمینی، شکوهمند و بزرگوارى‏ و رحمتگرِ دنیا و آخرت و مهربان آن دو هستی! بر من رحمتى‏ آور که مرا با آن، از رحمتِ دیگران بى‏نیاز گردانى، اى مهربان‏ترینِ مهربانان!».
در روایتی از امام علی چنین آمده است: «كانَ النَّبِیُّ إذا نَزَلَ بِهِ كَربٌ أو هَمٌّ دَعا: «يا حَیُّ يا قَيّومُ... يا أرحَمَ الرّاحِمينَ» قالَ رَسولُ الله: ما دَعا أحَدٌ مِنَ المُسلِمينَ بِهذِهِ ثَلاثَ مَرّاتٍ إلّا اُعطِیَ مَسأَلَتَهُ إلّا أن يَسأَلَ مَأثَماً أو قَطيعَةَ رَحِمٍ؛ هر‌گاه بر پیامبر اندوه یا نگرانى‏اى فرود مى‏آمد، چنین مى‏خواند: «ای زنده، ‌ای پاینده!...‌ای مهربان‏ترینِ مهربانان!». رسول خدا فرمود: هیچ مسلمانی نیست که این دعا را سه بار بخواند، جز آن که درخواست او عطا می‏شود، مگر آن که گناه یا قطع رحمی را بخواهد» (الأمالی، طوسی: ص۵۱۱ ح۱۱۱۸).   30. به نقل از آقای احسان نوری.   31. المصباح، کفعمی: ص۴۰۴.   32. به نقل از آقای مرتضی اخوان.   33. ر. ک: ثواب الاعمال: ص۱۱۷ و البرهان فی تفسیر القرآن: ج۵ ص۲۴۹.   34. به نقل از آقای عبّاس صفری.   35. «عبد الله بن سنان می‏گوید: به امام صادق شکایت بردم. فرمود: آیا چیزى نیاموزمت که هرگاه بگویى، خداوند بدهی‏ات را ادا فرماید و نشاطت بخشد و حالت را خوش گرداند؟ گفتم: به چنین چیزى بسیار نیازمندم. امام این دعا را آموخت که بعد از نماز صبح بخوانم‏: «تَوَكَّلتُ عَلَى الحَیِّ الَّذی لا يَموتُ، وَ الحَمدُ لِلهِ الَّذی لَم يَتَّخِذ وَلَداً، وَ لَم يَكُن لَهُ شَريکٌ فِی المُلکِ، وَ لَم يَكُن لَهُ وَلیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ كَبِّرهُ تَكبيرا. اللهمَّ إنّی أعوذُ بِکَ مِنَ البُؤسِ وَ الفَقرِ، وَ مِن غَلَبَةِ الدَّينِ وَ السُّقمِ، وَ أسأَلُکَ أن تُعينَنی عَلى أداءِ حَقِّکَ إلَيکَ وَ إلَى النّاسِ؛ توکّل مى‏کنم بر زنده‏اى که هرگز نمی‏میرد و سپاس، خداى را که هم‏نشین و فرزندى نمی‏گیرد و در حکمرانى، شریکى ندارد و از سرِ فروترى یارى نمی‏گیرد و او را بسى بزرگ بشمار. بار خدایا! به تو پناه مى‏برم از بدحالى و فقر و از غالب شدن قرض و بیمارى و از تو درخواست مى‏کنم که یارى‏ام فرمایى تا حقّ تو و مردم را ادا کنم‏» (تفسیر العیّاشی: ج۲ ص۳۲۰ ح۱۸۲، بحار الأنوار: ج۸۶ ص۱۳۲ ح۸ و ج۹۵ ص۳۰۲ ح۴).   36.همان   37. {بگو: من هم مثل شما بشرى هستم، و[لى‏] به من وحى مى‏شود که: خداى شما، خدایى یگانه است. پس هرکس به لقاى پروردگار خود امید دارد، باید به کار شایسته بپردازد و هیچ‌کس را در‌پرستش پروردگارش شریک نسازد} (کهف: آیۀ ۱۱۰). امام صادق: «ما مِن أحَدٍ يَقرَأُ آخِرَ الكَهفِ عِندَ النَّومِ إِلّا تَيَقَّظَ فِی السَّاعَةِ الَّتی يُريدُ؛ کسى نیست که آخر [سورۀ] کهف را هنگام خوابیدنش بخواند، مگر آن که در هر ساعتى که بخواهد، بیدار می‏شود» (الکافی: ج۲ ص۵۴۰ ح۱۷).   38. شیخ طوسی بدون اسناد به معصوم می‏گوید: «مَن أرادَ الانتِباهَ لِصَلاةِ اللَّيلِ وَ خافَ النَّومَ، فَليَقُل عِندَ مَنامِهِ: {قُل إنَّما أنَا بَشَرٌ مِثلُكُم} إلى‏ آخِرِ السّورَةِ. ثُمَّ يَقولُ: اللهمَّ لا تُنسِنی ذِكرَکَ، و لا تُؤمِنّی مَكرَکَ، وَ لا تَجعَلنی مِنَ الغافِلينَ، وَ أنبِهنی لِأَحَبِّ السّاعاتِ إلَيکَ، أدعوکَ فيها فَتَستَجيبُ لی، وَ أسأَلُکَ فَتُعطينی، وَ أستَغفِرُکَ فَتَغفِرُ لی، إنَّه لا يَغفِرُ الذُّنوبَ إلّا أنتَ يا أرحَمَ الرّاحِمينَ؛ هرکه می‏خواهد برای نماز شب بیدار شود ولی می‏ترسد خواب بماند، هنگام خوابیدنش بگوید: «خدایا! یادت را از خاطرم مبر و از عذابت غافلم مساز و از غافلان قرارم نده و در ساعاتى که بیشتر دوست دارى، بیدارم کن تا تو را بخوانم و پاسخم دهى و از تو بخواهم و عطایم کنى و پوزش بخواهم و مرا ببخشى که جز تو کسى گناهان را نمى‏بخشد، اى برترین رحم‌کنندگان!» (مصباح المتهجّد: ص۱۲۳ ح۲۰۲- ۲۰۳).   39. به نقل از آقای مرتضی اخوان.