‌زبــان ساختگـی!

فاضل شیرزاد

در جهانِ درهم‌تنیده‌ امروز، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی دیگر فقط ابزاری برای گفت‌وگو و ارتباط نیستند؛ آن‌ها قلم‌به‌دست نشسته‌اند و واژه‌ها را از نو می‌نویسند. زبانی تازه در راه است؛ زبانی که نه از کتاب، که از میان صفحه‌کلید و نشانه‌های تصویری زاده می‌شود. این سیل واژه‌های مجازی، آرام و بی‌صدا، به ریشه‌ فارسی و گویش‌های کهن ما رسوخ می‌کنند و به آن تبر می‌زنند. زبان‌شناسان نامش را «زبان ساختگی» گذاشته‌اند، اما در واقع، فرزندی است که از میان آشفتگی مجازی متولد شده است.
در این جهانِ تازه، کلمه‌ها چهره عوض می‌کنند. نگارش‌های عجیب، واژه‌های نیمه‌بیگانه و لهجه‌هایی که در فضای مجازی از حالت طبیعی خود خارج می‌شوند، همه برای چشم‌نوازی، شوخی، یا چند ثانیه شهرت ساخته می‌شوند. پشت این بازی‌های زبانی، اما خطری پنهان است: فاصله‌ای که میان نسل‌ها قد می‌کشد، هویتی که آرام آرام در ازدحام پست‌ها رنگ می‌بازد، و واژگانی که روزی جان زبان فارسی بودند، در گوشه‌های فراموشی خاک می‌خورند.
«زبان ساختگی» تنها بازی جوانان در شبکه‌های اجتماعی نیست. هر واژه‌ تحریف‌شده، هر قاعده‌ نادیده‌گرفته‌شده، تَرَکی است بر پیکر فرهنگ ما. کافی است نگاهی به صفحه‌های مجازی بیندازیم؛ جوانانی که برای جلب چند نگاه بیشتر، کلمات را می‌پیچانند، واژه‌های خارجی را بی‌درنگ به زبان خود می‌دوزند و در این میان، ناآگاهانه فاصله‌ای زبانی و عاطفی با نسل‌های پیشین می‌سازند. در هیاهوی این دگرگونی، لهجه‌های کهن و گویش‌های محلی نیز در حاشیه می‌مانند و نفس‌شان به شماره می‌افتد.
اما این ماجرا تنها به واژه‌ها محدود نمی‌شود. در زیر پوست این تغییر، روانی ناآرام جریان دارد. بسیاری از کاربران احساس می‌کنند اگر با زبان تازه همنوا نشوند، از قافله عقب می‌مانند. شبکه‌های اجتماعی، ناخواسته، زبانی را ترویج می‌کنند که با معیارهای اصیل بیگانه است و در این میان، حس تعلق به فرهنگ و هویت، روزبه‌روز کمرنگ‌تر می‌شود.
با این همه، هنوز امید زنده است. اگر آموزش زبان در مدارس و فضای مجازی با آگاهی و جذابیت همراه شود، اگر تولیدکنندگان محتوا به ارزش واژه‌ها و گویش‌های محلی توجه کنند، می‌توان میان نوآوری و اصالت پلی زد. باید به نسل جوان نشان داد که خلاقیت زبانی به معنای ویران‌کردن نیست، بلکه می‌تواند پلی باشد برای زیباتر گفتن و درست‌تر اندیشیدن.
در نهایت، «زبان ساختگی» زنگ خطری است که به ما یادآور می‌شود زبان، موجودی زنده است؛ می‌روید، تغییر می‌کند، اما اگر رهایش کنیم، پژمرده می‌شود. اینترنت و شبکه‌های اجتماعی شمشیر دو لبه‌اند: می‌توانند زبان را بکشند یا آن را به پرواز درآورند. هر واژه‌ اصیلی که فراموش می‌شود، تکه‌ای از حافظه‌ ما از میان می‌رود. اکنون زمان آن رسیده که میان خلاقیت و ریشه‌ها آشتی برقرار کنیم و اجازه ندهیم موج زبان ساختگی، شناسنامه‌ زبانی و فرهنگی‌مان را با خود ببرد.