تحریم‌ها جا ماندند صادرات نفت ایران در اوج
سرویس اقتصادی –
گزارش مراجع تخصصی بین‌المللی در زمینه حمل‌ونقل دریایی و مؤسساتی همچون ورتکسا، کپلر و آژانس بین‌المللی انرژی حاکی از افزایش صادرات نفت ایران در اوج تحریم است. آنها می‌گویند با وجود تصویب مکانیزم ماشه، نفت ایران همچنان مشتری‌های خودش را دارد.
به گزارش خبرنگار ما، مکانیزم ماشه در توافق هسته‌ای برجام گنجانده شده بود تا روندی خودکار برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران باشد. مسئله قابل‌توجه این است که بخش عمده این تحریم‌ها عملاً از سال ۲۰۱۸ و با خروج آمریکا از برجام و اعمال سیاست فشار حداکثری دوباره برقرار شد. از دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ، شدیدترین تحریم‌ها علیه ایران برقرار شد و بازگشت دوباره ترامپ به کاخ سفید این تحریم‌ها را تشدید کرد.
ترامپ از ابتدای دوره ریاست‌جمهوری خود بارها تأکید کرده بود فروش نفت ایران را به صفر خواهد رساند و به همین علت، بهمن‌ماه سال گذشته، خزانه‌داری آمریکا وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران را نیز در فهرست تحریم‌های مستقیم قرار داد.
علی‌رغم همه تلاش‌های آمریکا در سال‌های اخیر، گزارش آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد متوسط صادرات نفت ایران در نیمه نخست سال ۲۰۲۵ حدود یک‌میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز بوده است.
از سوی دیگر، بر اساس داده‌های شرکت بین‌المللی ردیابی نفتکش‌ها، ورتکسا، میانگین صادرات نفت خام ایران در بازه اول تا بیستم ژوئن ۲۰۲۵ (۱۱ تا ۳۰ خرداد) به یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز رسید که بالاترین سطح ثبت‌شده تاکنون است.
داده‌های ورتکسا از مسیر تحلیل‌های ماهواره‌ای و رصد دقیق تحرکات دریایی، مبنای ارزیابی بازار انرژی در سطح جهانی قرار می‌گیرد. همین امر، اعتبار و اهمیت این دستاورد را دوچندان می‌سازد.
همچنین تحلیل‌های مؤسسه کپلر نشان می‌دهد که میانگین صادرات ایران تا بیست‌وهفتم ژوئن (خردادماه) حدود یک‌میلیون و ۴۶۰ هزار بشکه در روز بود که رشدی ۴۶ درصدی نسبت به ماه می(اردیبهشت) را نشان می‌دهد.
با نزدیک شدن به ماه‌های میانی سال، برآوردها از صادرات ایران بیشتر هم شده است. به‌تازگی شرکت تانکرز ترکرز بر اساس آمارهای شرکت رهیابی محموله‌های نفتی اعلام کرده است که صادرات نفت ایران در سپتامبر (شهریورماه) به مرز دو میلیون بشکه رسیده که این رقم از اواسط سال ۲۰۱۸ تاکنون سابقه نداشته است.
نکته مهم این است که این رکورد در اوج تحریم و بدون برجام و FATF و مذاکره و... به دست آمده است.
عبور نفتکش‌های ایرانی از دل آتش تحریم
آمارهای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) حاکی از آن است که ایران با نزدیک به
۱۴ درصد رشد درآمدهای حاصل از صادرات نفت در سال ۲۰۲۴ میلادی، عنوان بیشترین افزایش درآمد نفتی در میان اعضای این سازمان را به خود اختصاص داده بود؛ آن هم باوجود تحریم‌های سنگین غرب.
بر این اساس، ایران در سال گذشته میلادی بیش از ۴۶ میلیارد و ۷۷۶ میلیون دلار درآمد حاصل از صادرات نفت کسب کرده که این مقدار در سال ۲۰۲۳ نزدیک به ۴۱ میلیارد و ۱۲۹ میلیون دلار بوده است.
البته کپلر، شرکت ردیابی نفتکش‌ها، هم پیش‌تر گزارش داده بود که در نخستین ماه سال جاری میلادی، همزمان با ورود ترامپ به کاخ سفید، صادرات نفتی ایران کاهشی قابل‌توجه را ثبت کرده و به روزی ۸۴۷ هزار بشکه در روز رسید. بااین‌حال طبق آمارهای منتشرشده، این کاهش دوام نیاورد و در ماه‌های پس از آن روند صادرات نفت ایران صعودی شد.
احیای فروش نفت در دولت شهید رئیسی
از سال ۲۰۲۱ میلادی (سال ۱۴۰۰) و با روی کار آمدن دولت سیزدهم، سیاست‌های ضدتحریمی جدیدی از سوی ایالات متحده علیه ایران در پیش گرفته شد، اما در مقابل، دولت شهید رئیسی تلاش کرد با توسعه روابط با برخی کشورهای آسیایی، تقویت مسیرهای صادراتی غیررسمی و افزایش فروش‌های غیرمستقیم، افت تولید و صادرات را جبران کند.
نتیجه این اقدامات جهادی، دستیابی ایران به صادرات نفت معادل دوره برجام بود، البته این بار بدون برجام و در اوج تحریم. به گفته جواد اوجی، وزیر وقت نفت، تولید نفت خام ایران در تیرماه ۱۴۰۳ به حدود سه‌میلیون و ۵۷۰ هزار بشکه در روز رسید؛ رقمی که به گفته او نسبت به سال آغاز به‌کار دولت سیزدهم، رشد ۶۰ درصدی را نشان می‌دهد.
مسیرهایی که دولت شهید رئیسی برای فروش نفت باز کرد به دولت چهاردهم رسید و انتظار می‌رود همین روند ادامه یابد. البته خبرهایی از ضعف مدیریت کلان فروش در وزارت نفت شنیده می‌شود، به‌طوری‌که اوایل شهریورماه (یعنی قبل از ماه سپتامبر) تغییراتی در بخش‌های دخیل در فروش نفت ایران، از جمله امور بین‌الملل و معاونت مالی شرکت ملی نفت، صورت گرفت. بنابراین دولت و مجموعه حاکمیت باید مراقب باشند که این دستاورد با سوء‌مدیریت تضعیف نشود.
«ماشه» سد راه نیست
در چنین وضعیتی که علی‌رغم چندین سال فشار سنگین تحریم‌های ثانویه آمریکا، آمارها از وضعیت قابل قبول فروش نفت حکایت دارد، بانک مرکزی هم روند بازگشت ارزهای صادرات نفت را مطلوب اعلام کرده و مسیر تجارت کالایی کشور، به‌ویژه در همکاری با همسایگان و شرکای راهبردی در قالب پیمان‌های بریکس و شانگهای باز است، برخی جریان‌های رسانه‌ای در حال پمپاژ خبرهای منفی برای القای این دروغ هستند که با فعال‌سازی مکانیزم ماشه، وضعیت فروش نفت و درآمدهای ارزی تضعیف می‌شود. اما گزارش‌های مراجع بین‌المللی و اظهارات کارشناسان خلاف این ادعاها را نشان می‌دهد.
به گزارش مهر به نقل از نشریه لویدز انگلیس، بازار بین‌المللی نفتکش‌ها بر این باور است که فعال‌شدن مکانیزم ماشه توسط سه کشور اروپایی با فشار آمریکا، تأثیری فراتر از تحریم‌های پیشین ایالات متحده نخواهد داشت. این اقدام که در پی گذشت ده سال از توافق هسته‌ای ایران و گروه ۵+۱ و بازگشت برخی قطعنامه‌های سازمان ملل صورت گرفته، نگرانی تازه‌ای در این صنعت ایجاد نکرده است.
منابع کشتیرانی معتقدند فشارهای فعلی بر بخش حمل‌ونقل نفت عملاً مشابه محدودیت‌هایی است که آمریکا پیش‌تر به‌صورت یکجانبه اعمال کرده بود و ازاین‌رو، تغییر چشمگیری در نقل‌وانتقال محموله‌ها انتظار نمی‌رود.
این گزارش می‌افزاید: بر پایه ارزیابی‌ها، احتمال دارد ایران با توجه به تداوم تقاضای نفت از سوی چین، اقدام به افزایش ذخایر نفت شناور خود کند؛ موضوعی که بنا به این گزارش ارتباط مستقیمی با تحریم‌ها ندارد.
پیش‌بینی درآمد ۴۳ میلیارد دلاری از نفت
از طرفی، برآورد اخیر اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان می‌دهد درآمد صادرات نفت خام و میعانات ایران در سال ۲۰۲۴ به ۴۳ میلیارد دلار افزایش یافته است.
سید حمید حسینی سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی با بیان اینکه تحریم‌های بازگشتی بخش عمده‌ای از حوزه‌های تجاری و زندگی مردم را دربرنمی‌گیرد، افزود: تجربه سال‌های ۸۹ و ۹۰ نشان داد حتی تحت تحریم‌های سازمان ملل، صادرات نفت ایران افزایش یافت.
وی پیش‌بینی کرد: امسال دولت حدود
۴۳ میلیارد دلار درآمد نفتی، معادل ۵۳۰ هزار میلیارد تومان، خواهد داشت؛ اما میزان صادرات روزانه احتمالاً به سقف یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه نرسد.
این فعال اقتصادی همچنین بر ضرورت صدای واحد در کشور، فعال‌شدن ظرفیت‌های اقتصادی، واگذاری امور به بخش خصوصی و گسترش روابط تجاری با کشورهای منطقه همچون عراق، ترکیه، افغانستان، پاکستان، روسیه، امارات و خریدار کلیدی نفت ایران یعنی چین تأکید کرد.
گفتنی است، شواهد نشان می‌دهد که فعال‌شدن مکانیزم ماشه تأثیری بر میزان واردات نفت چین از ایران نگذارد؛ چراکه روابط تجاری دو طرف طی سال‌های گذشته تحت محدودیت‌های مشابه ادامه یافته است.
در حوزه نفتکش‌ها هم تجربه یک دهه گذشته نشان داده که حتی تحت فشار تحریم‌های چندجانبه، تجارت نفت ایران به‌ویژه با شرق آسیا از طریق ناوگان سایه یا ذخایر شناور ادامه یافته و بازار جهانی حمل‌ونقل دریایی به چنین شرایطی عادت کرده است.