بحــران هنــر و فــرهنگ در دولـت چهاردهــم

محمد محمدی افران

در دولت چهاردهم به ریاست مسعود پزشکیان، حوزه فرهنگ و هنر با چالش‌ها و فراز و نشیب‌های متعددی رو‌به‌رو بوده است. این گزارش با بررسی اطلاعات و داده‌های منتشرشده، به بررسی وضعیت بخش‌های مختلف این صنعت، از جمله تئاتر، نشر، صنایع‌دستی، سینما و همچنین تحلیل سیاست‌های فرهنگی دولت می‌پردازد.
بحران در صنعت نشر: کمبود و گرانی کاغذ
صنعت نشر کتاب در دولت چهاردهم با بحران جدی در زمینه تأمین کاغذ و افزایش سرسام‌آور قیمت آن مواجه شد. این مشکل در حالی بروز کرد که پیش‌تر تصور می‌شد چالش کمبود کاغذ تا حد زیادی مرتفع شده است. افزایش قیمت انواع کاغذ، از جمله کاغذ تحریر، گلاسه و بالک، ناشران را با مشکلات مالی جدی رو‌به‌رو ساخت و به افزایش قیمت نهائی کتاب منجر شد.
گزارش‌ها حاکی از آن است که قیمت هر بند کاغذ تحریر و چاپ در بازار با افزایش قابل‌توجهی همراه بوده است. این گرانی، هزینه تولید را برای ناشران به شدت بالا برده و در نتیجه، قیمت پشت جلد کتاب‌ها نیز افزایش یافته است تا قیمت کتاب‌ها به طور متوسط نسبت به سال قبل یک‌سوم قیمت افزایش پیدا کرده باشد.
دولت در در جلسه‌ای با حضور محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور، در جهت تلاش برای کنترل این بحران، مصوب کرد که ۴۰میلیون دلار ارز با نرخ ترجیحی برای واردات کاغذ مطبوعات و نشر تخصیص داده شود. با این حال، بسیاری از فعالان حوزه نشر و مطبوعات معتقدند که این اقدام نیز نتوانسته است به طور کامل مشکلات را حل کند و همچنان از گرانی و کمبود کاغذ در بازار شکایت دارند. این وضعیت، چرخه تولید و عرضه کتاب را با اختلال مواجه کرده و قدرت خرید مردم را نیز کاهش داده است و اصل مشکل بحث تولید کاغذ است. طبق گفته‌های محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد دولت سیزدهم، بنا بود با استفاده از ذخایر کشور ونزوئلا اقدامی در جهت تولید کاغذ انجام شود که با این کار مشکلات کمبود کاغذ به طور کامل حل می‌شد و حتی صادرات کاغذ نیز اتفاق می‌افتاد. اما این طرح نیز با تغییر دولت از دستورکار خارج شد و امروز شاهد خروج ارز برای واردات کاغذ برای مطبوعات و نشر کتاب هستیم.
مشکلات ساختاری در حوزه صنایع‌دستی
حوزه صنایع‌دستی، با وجود اهمیت فرهنگی و اقتصادی فراوان، همچنان با موانع متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کند و فعالان این بخش امید داشتند که دولت چهاردهم با اتخاذ رویکردهای جدید، به حل مشکلات انباشته این صنعت کمک کند. هنرمندان و تولیدکنندگان با نبود بازار مناسب داخلی و خارجی برای محصولات خود مواجه هستند و این مسئله، بازاریابی و فروش آثار را به چالشی جدی تبدیل کرده است. علاوه‌ بر این، مسائل گمرکی و مشکلات انتقال پول، موانع صادراتی قابل‌توجهی ایجاد کرده و روند عرضه صنایع‌دستی به بازارهای بین‌المللی را با دشواری‌های جدی رو‌به‌رو کرده است. کمبود حمایت‌های مالی و تسهیلات بانکی نیز یکی دیگر از مشکلات اصلی فعالان این عرصه است، زیرا بسیاری از آنها برای توسعه کارگاه‌ها و ارتقای کیفیت تولیدات خود با محدودیت‌های مالی مواجه هستند. همچنین ورود کالاهای مشابه خارجی با قیمت ارزان‌تر در این دولت، رقابت شدیدی برای تولیدکنندگان داخلی ایجاد کرده و بازار صنایع‌دستی را تنگ‌تر کرده است. با وجود ابلاغ «سند ملی توسعه صنایع‌دستی کشور»، هنوز نیاز مبرم به اقدامات اجرائی مؤثر و برنامه‌ریزی دقیق برای رفع این موانع احساس می‌شود تا این صنعت بتواند به جایگاه واقعی خود در اقتصاد و فرهنگ کشور دست یابد.
کاهش فروش و چالش‌های تئاتر 
در سالن‌های دولتی
یکی از شاخص‌های قابل‌تأمل، کاهش میزان فروش و استقبال از تئاترهای روی صحنه در سالن‌های دولتی است. آمارها نشان‌دهنده یک افت محسوس در مقایسه با دوره‌های گذشته است که می‌توان دلایل آن را در عواملی چون عدم جذابیت برخی آثار جست‌وجو کرد.
بر اساس آمار کلی منتشرشده، مجموع فروش نمایش‌های مجموعه تئاترشهر، تالار هنر و تماشاخانه ارقامی چند میلیاردی را نشان می‌دهد که اگرچه در نگاه اول قابل‌توجه است، اما با در نظر گرفتن تعداد زیاد اجراها و ظرفیت سالن‌ها و در نظر گرفتن تعداد بلیط فروخته‌شده به جای اعداد بالا رفته توسط تورم، بیانگر وجود رکود در این حوزه است. این وضعیت فشار مضاعفی را بر گروه‌های نمایشی و هنرمندان فعال در این عرصه وارد کرده است.
سینما؛ شکاف میان گیشه و سینمای فرهنگی
با وجود تاکیدات فراوان از سوی ستاد آقای مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری مبنی بر اهمیت سینما و استفاده تبلیغاتی از برخی چهره‌های شناخته‌شده در این حوزه، اما امسال شاهد کاهش فروش گیشه‌های سینما هستیم. دولتی که مدعی بود افزایش فروش سینما در دولت قبل به‌خاطر بها دادن به فیلم‌های کمدی است و سینما تضعیف شده بود، اما اکنون شاهدیم که میزان فروش سینماها کاهش یافته است و بلیط خریدن توسط خود تهیه‌کنندگان و روی پرده نگه‌داشتن برخی فیلم‌های سوگلی دولت نیز نتوانسته از مشکلات این حوزه بکاهد.
درواقع دولتی که آمده بود سینما را رونق دهد، سبب تضعیف سینما شده است تا صنعت سینما مجدد در معرض خطرات جدی و کاهش سرمایه‌گذاری قرار گیرد.
شبکه نمایش خانگی
 جدال بر سر مرجعیت نظارت
پلتفرم‌های نمایش خانگی (VOD) که در سال‌های اخیر به یکی از قطب‌های اصلی تولید محتوای داستانی در کشور تبدیل شده‌اند، در این دوره نیز با چالش بزرگ تنظیمگری و نظارت مواجه هستند. جدال میان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا)، وابسته به صداوسیما، بر سر مرجعیت صدور مجوز و نظارت بر تولیدات این پلتفرم‌ها، فضائی از بلاتکلیفی و عدم شفافیت را برای سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان ایجاد کرده است. این کشمکش منجر به اعمال سلیقه‌های متفاوت و گاه متناقض در ممیزی آثار شده و فرآیند تولید را کند کرده و ریسک سرمایه‌گذاری در این حوزه را بالا برده است. عدم وجود یک رویه قانونی واحد و مشخص، بزرگ‌ترین مانع برای توسعه پایدار و کیفی این رسانه نوپا محسوب می‌شود.
خبرنگاران تحت فشار تورم و بی‌توجهی دولت
امسال هدیه روز خبرنگار با توجه به تورم ثابت ماند و برخی از خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای این اقدام را نشانه‌ای از کم‌توجهی به جایگاه خبرنگاران و رسانه‌ها دانستند. در سال ۱۴۰۴، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به مناسبت روز خبرنگار، مبلغ یک‌میلیون تومان به‌عنوان هدیه نقدی به حساب خبرنگاران واریز کرد. این مبلغ همان مبلغ سال گذشته بود. همچنین، در تصمیمی عجیب، مدیران مسئول رسانه‌ها از دریافت این هدیه حذف شدند و حذف آنها از فهرست دریافت‌کنندگان هدیه، انتقادات زیادی را به همراه داشت. علاوه‌ بر این، به خبرنگاران بسته اینترنت ۲۰۰ گیگابایتی هدیه داده شد، اما برخی از خبرنگاران از ناکافی بودن این اقدام و عدم توجه به مشکلات اصلی خبرنگاران مانند مسائل معیشتی و حرفه‌ای انتقاد کردند. این اقدامات با انتقادات گسترده‌ای از سوی اصحاب رسانه مواجه شد و برخی آن را نشانه‌ای از کم‌توجهی به این قشر زحمتکش دانستند.
رخوت در فرهنگ 
از فشار معیشتی هنرمندان تا جنجال‌های دولتی
در دولت چهاردهم شاهد به نوعی رخوت و بی‌عملی در عرصه فرهنگ هستیم. فشار مشکلات معیشتی بر هنرمندان و نویسندگان، باعث شده تا بسیاری از آنها درگیر مشکلات معیشتی شوند. در حالی‌ که چنین فضائی برای هنرمندان وجود دارد اما معاون برکنارشده وزیر فرهنگ به دنبال یک کنسرت در میدان آزادی بود، هرچند که این اقدام در صورت انجام می‌توانست اتفاق خوبی باشد اما با عدم هماهنگی و عدم تلاش در جهت کسب مجوزهای لازم، کشور را درگیر یک حاشیه جنجالی عجیب کرد تا این ابهام به‌وجود آید که برخی از مقامات دولتی بیشتر به دنبال جنجال‌آفرینی برای مقاصد خود هستند تا خدمت به فرهنگ و هنر کشور. در حالی ‌که این دولت با ادعای رونق در فرهنگ و هنر به روی کار آمده بود.
صنعت هنر و فرهنگ در دولت چهاردهم با چالش‌های پیچیده‌ای رو‌به‌رو است. کاهش فروش در تئاتر، بحران کاغذ در صنعت نشر، مشکلات ساختاری در صنایع‌دستی، کاهش فروش سینماها و یک سیاست فرهنگی که دچار ابهامات است، همگی نیازمند توجه جدی و اقدامات کارآمد از سوی دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. برای عبور از این شرایط، تدوین برنامه‌هایی دقیق، حمایت واقعی از هنرمندان و ایجاد ثبات در اقتصاد فرهنگ امری ضروری به نظر می‌رسد.