فاصله تولد فرزندان اول و دوم رکورد زد!
میانگین فاصله بین تولد فرزند اول و دوم در ایران در سال ۱۴۰۳ به 5.9 سال رسید؛ روندی که نشان‌دهنده تأخیر فزاینده در فرزندآوری خانواده‌ها و هشدار جمعیت‌شناسان درباره کاهش نرخ باروری و پیری جمعیت است.
به گزارش خبرگزاری فارس، مرکز رصد جمعیت کشور وابسته به سازمان ثبت احوال در گزارش اخیر خود اعلام کرد که میانگین فاصله زمانی بین تولد فرزند اول و دوم در ایران سال ۱۴۰۳، به 5.9 سال رسیده است. این افزایش قابل‌توجه که نشان‌دهنده تأخیر در فرزندآوری خانواده‌های ایرانی است، نگرانی‌های جدی در میان جمعیت‌شناسان و سیاست‌گذاران ایجاد کرده است. این گزارش به بررسی روند این شاخص در سه سال اخیر تحلیل تغییرات در دهه‌های گذشته و هشدار‌های کارشناسان درباره آینده جمعیتی کشور می‌پردازد.
سیر تاریخی فاصله تولد فرزندان
براساس داده‌های سازمان ثبت احوال، فاصله بین تولد فرزند اول و دوم از دهه ۶۰ تاکنون به طور مداوم افزایش یافته است. در دهه ۶۰ که مصادف با اوج نرخ باروری پس از انقلاب اسلامی بود، این فاصله به طور میانگین 3.3 سال بود. این عدد در دهه ۷۰ به 3.9 سال، در دهه ۸۰ به 5.2 سال و در دهه ۹۰ به 5.5 سال افزایش یافت. سال ۱۴۰۳ هم این این فاصله به 5.9 سال رسیده که نشان‌دهنده تغییر عمیق در الگوهای فرزندآوری است. این نشان‌دهنده گرایش جامعه به خانواده‌های کوچک‌تر است. براساس برآورد‌ها و داده‌های موجود، در سال ۱۴۰۱ میانگین فاصله بین تولد فرزند اول و دوم حدود 4.23 سال بود. این رقم در سال ۱۴۰۲ به 4.19 سال افزایش یافت و در سال ۱۴۰۳ به 5.9 سال رسید، که بالاترین میزان ثبت‌شده تاکنون است.
این روند با افزایش میانگین سنی مادران در زمان تولد فرزند اول (27.6 سال) و بالا رفتن سن ازدواج (28.4 سال برای مردان و 24.1 سال برای زنان) همسو است. در سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۴، بیش از ۲۱۴هزار ولادت ثبت شده، اما الگوی تأخیر در تولد فرزند دوم همچنان ادامه دارد.
داده‌ها نشان می‌دهد که موالید فرزندان اول و دوم در یک دهه ۳۲درصد کاهش یافته است.
عوامل تأثیرگذار در کاهش نرخ موالید
عوامل اقتصادی: تورم بالا، بیکاری، هزینه‌های سنگین مسکن و زندگی روزمره، زوج‌های جوان را به تأخیر در فرزندآوری و به‌ویژه تولد فرزند دوم سوق داده است. نرخ رشد طبیعی جمعیت به هفت‌دهم درصد کاهش یافته و شرایط اقتصادی مانع از تصمیم‌گیری برای گسترش خانواده در سال‌های اولیه پس از فرزند اول شده است.
عوامل اجتماعی: افزایش تحصیلات زنان، تغییر سبک زندگی، گرایش به خانواده‌های کوچک‌تر و افزایش مشارکت زنان در بازار کار، فاصله بین تولد فرزندان را افزایش داده است. در برخی مناطق، مانند استان‌های شمالی (مازندران و گیلان)، فاصله بین ازدواج و تولد فرزند اول تا 4.4 سال گزارش شده است.
عوامل سیاستی: برنامه‌های تنظیم خانواده که از دهه ۷۰ با هدف کنترل جمعیت اجرا شدند، تأثیرات بلندمدتی بر الگوهای فرزندآوری داشته‌اند. اگرچه مشوق‌های اخیر مانند وام‌های فرزندآوری و حمایت‌های مالی برای فرزند سوم معرفی شده‌اند، اما تأثیر این سیاست‌ها بر کاهش فاصله بین فرزندان محدود بوده است.
صالح قاسمی، پژوهشگر جمعیت‌شناسی تأکید کرد: تأخیر در فرزندآوری، به‌ویژه برای فرزند دوم، با کاهش تعداد فرزندان در هر خانواده، ساختار سنی جمعیت را به سمت پیری سوق می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۴۵ جمعیت ایران به حدود ۹۲میلیون نفر برسد، اما بدون مداخلات مؤثر، نرخ باروری ممکن است به زیر 1.5 فرزند کاهش یابد، که چالش‌های اقتصادی و اجتماعی جدی به همراه خواهد داشت.
افزایش فاصله بین تولد فرزندان
تهدیدی برای آینده جمعیتی کشور
فاطمه محمدبیگی، عضو کمیسیون جمعیت مجلس، نیز هشدار داد: افزایش فاصله بین تولد فرزندان و کاهش ازدواج‌ها، تهدیدی برای آینده جمعیتی کشور است. برای معکوس کردن این روند، نیاز به سیاست‌های تشویقی هدفمند مانند حمایت مالی برای فرزند دوم در سال‌های اولیه پس از فرزند اول، تسهیل اشتغال زنان و آموزش‌های فرهنگی و جمعیتی از سنین پایین است.افزایش فاصله بین تولد فرزندان و کاهش نرخ باروری، زنگ خطری برای آینده جمعیتی ایران است. بدون اقدامات فوری، کشور با چالش‌هایی مانند کاهش نیروی کار، افزایش بار سالمندی و فشار بر سیستم‌های بازنشستگی مواجه خواهد شد. کارشناسان پیشنهاد می‌دهند که ارائه مشوق‌های مالی هدفمند برای تولد فرزند دوم در بازه زمانی کوتاه‌تر پس از فرزند اول، توسعه برنامه‌های آموزشی در مدارس و رسانه‌ها برای ترویج فرهنگ فرزندآوری و آگاهی از پیامد‌های پیری جمعیت، حمایت از اشتغال زنان و ایجاد تعادل بین کار و زندگی خانوادگی برای کاهش موانع فرزندآوری، تقویت زیرساخت‌های بهداشتی و آموزشی برای حمایت از خانواده‌های جوان می‌تواند مؤثر واقع شود.