راهبردهای رد مکانیسم ماشه(مقاله وارده)
دکتر ابراهیم کارخانه‌ای *
به منظور مقابله برنامه محور و عزتمندانه با اقدام رو به جلو سه کشور اروپایی و خالی کردن مکانیسم ماشه از فشنگ، با استناد به بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام و حقوق به رسمیت شناخته شده کشورها در عرصه اقدام متقابل؛ ۵ اصل ذیل بر پایه دیپلماسی انقلابی، به دور از اقدامات ناپایدار سیاسی و با هدف مستندسازی حقوق مسلّم جمهوری اسلامی پیشنهاد می‌گردد:
الف- مستندسازی تعهدات جمهوری اسلامی ایران:
۱- جمهوری اسلامی ایران بر اساس تایید آژانس بین‌المللی اتمی در روز اجرای برجام (26/10/ ۱۳۹۴) صددرصد تعهدات خود را در روی زمین پیش پرداخت نمود و تا زمان خروج یکجانبه آمریکا از برجام (18/2/ ۱۳۹۷)
به طور کامل و حتی فراتر از آن، علی رغم آنکه طرف‌های مقابل از انجام تعهدات اساسی خود طفره رفته بودند، همچنان به تعهدات خود پایبند ماند و این پایبندی بارها به تایید آژانس رسید.
۲- جمهوری اسلامی ایران حتی بعد خروج آمریکا از برجام نیز بر پایه خوش‌بینی مفرط دولت وقت در برابر غرب، که تا به حال جمهوری اسلامی ایران بارها خسارت آن را تجربه کرده است به مدت یک سال با وعده‌های فریبکارانه اروپا در قالب راه‌حل ۱۱بندی و فرآیندهای مالی SPV و INSTEX همچنان به کلیه تعهدات خود پایبند باقی ماند.
۳- آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از بدو اجرای برجام تا خروج آمریکا از برجام و حتی تا یک سال پس از آن، جمعا ۱۵ بار پایبندی کامل و دقیق جمهوری اسلامی ایران را به انجام تعهدات تایید نمود. قابل ذکر است آن اندازه که تیم مذاکره‌کننده بر اجرای دقیق و پیشدستانه تعهدات جمهوری اسلامی ایران حساسیت داشت بر سر انجام تعهدات طرف مقابل حساس نبود. چه اگر غیر از این بود، کلیه تعهدات ایران یک‌جا پیش پرداخت نمی‌شد!
۴- پایبندی جمهوری اسلامی ایران به انجام دقیق تعهدات تا یک سال پس از خروج آمریکا در برجام در حالی ادامه یافت که آمریکا در نخستین روز بعد از اجرای برجام ۱۱ شخصیت حقوقی و حقیقی جمهوری اسلامی ایران را تحریم کرد و این روند همچنان تا خروج کامل از برجام در حدی ادامه پیدا کرد که دکتر ظریف در رابطه با انجام تعهدات از سوی اروپا با صراحت اعلام کرد که تا به حال موفق به افتتاح حتی یک حساب بانکی در لندن نشده و رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نتیجه انجام تعهدات آمریکا و اروپا را تقریبا هیچ و مشابه همین تعبیر را آقای دکتر عراقچی اعلام کرد!!
ب- مستندسازی عدم پایبندی اروپا به انجام تعهدات
۱- سه کشور اروپایی پس از یک سال مذاکره بی‌ثمر، نه اینکه تعهدات آمریکا را جبران نکردند بلکه از انجام تعهدات خود نیز سر باز زدند. پس از این مرحله دولت وقت، با رأفت دیپلماتیک! در گام نخست طی اتمام حجت ۶۰ روزه، از میان دهها تعهد تحمیلی، دو تعهد (سقف ذخیره ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم 3/67 و سقف ذخیره ۱۳۰ تن آب سنگین) را به عنوان گام اول متوقف نمود.
۲- بعد پایان گام اول، ایران در گام دوم با توقف دو تعهد دیگر به اروپا التیماتوم داد که اگر به انجام تعهدات خود برنگردد، ۶۰ روز بعد گام سوم را بر می‌دارد. این سناریو نمایشی که هربار هم با محکومیت اروپا مواجه می‌شد، طی ۵ دوره ۶۰ روزه ادامه پیدا کرد!
۳- پس از این سریال تحقیرآمیز که نتیجه آن از قبل مشخص بود، سرانجام مجلس شورای اسلامی در اقدامی شجاعانه با تصویب قانون راهبردی هسته‌ای، دولت را ملزم کرد اگر اروپا به انجام تعهدات خود بر نگردد و تحریم‌ها همچنان ادامه پیدا کند، سازمان انرژی اتمی، اقدام به غنی‌سازی ۶۰ درصد و نصب سانتریفیوژهای پیشرفته و تعلیق پروتکل الحاقی نماید که این اقدام متقابل بر اساس بند ۲۶ برجام و حقوق بین‌الملل در پاسخ به عهدشکنی و عدم پایبندی آمریکا و اروپا صورت گرفت.
۴- پس از عدم بازگشت اروپا به تعهدات؛ جمهوری اسلامی ایران بر اساس مصوبه راهبردی مجلس که خوشایند دولت وقت (آقای روحانی) نبود؛ راه اقتدار و پیشرفت را بر راه تحقیر و توقف ترجیح داد و این در حالی بود در طول این مدت با موافقت دولت بیش از یکصد بازرس آژانس فعالیت‌های صلح‌آمیز جمهوری اسلامي ايران را رصد می‌کردند!
ج- مستندسازی عدم رعایت ملزومات و فرآیندهای مکانیسم ماشه
اکنون که مهلت اجرای دوره ۱۰ ساله برجام رو به اتمام است. سه کشور اروپایی که همواره از انجام تعهدات خود طفره رفته‌اند؛ اقدامات متقابل و بازدارنده جمهوری اسلامی ایران را که بر اساس بند۲۶ برجام و اقدام متقابل حقوق بین‌الملل که در پاسخ به عدم پایبندی آنها صورت گرفته است را به عنوان عدم پایبندی ایران تلقی و طی شکوائیه‌ای به شورای امنیت خواستار اجرای مکانیسم ماشه
(فتح الفتوح تیم مذاکره‌کننده برجام!) شده‌اند. در مقابله با چنین اقدام ناجوانمردانه‌ای وظیفه دستگاه سیاسی و دیپلماسی است که عدم رعایت ملزومات مکانیسم ماشه را طبق بند ۳۶ برجام مستندسازی کرده و مورد پیگیری جدی قرار دهد:
۱- بر اساس بند ۳۶ برجام، در صورتی که ایران و یا هر یک از اعضاء ۱+۵ مدعی باشند که طرف مقابل تعهدات خود را وفق برجام انجام نداده است می‌بایست:
- عضو شاکی شکوائیه خود را به کمیسیون مشترک ارائه نموده و کمیسیون در فرآیندی ۱۵ روزه و قابل تمدید آن را بررسی نماید.
- چنانچه عضو شاکی قانع نشد موضوع به شورای وزیران ارجاع می‌گردد.
چنانچه موضوع در شورای وزیران حل و فصل نشد همزمان یا در مهلتی ۵ روزه موضوع در هیئت مشورتی سه نفره‌ای متشکل از طرفین و یک کشور سوم مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ چنانچه در این مرحله هم موضوع حل نشد، موضوع برای تصمیم‌گیری به شورای امنیت ابلاغ می‌گردد.
- عضوی که مدعی است که طرف مقابل ناقض برجام است خود نباید ناقض برجام باشد و این درحالی است که سه کشور اروپایی خود ناقض اولیه برجام بوده‌اند و بدتر از آن از بمباران و نابودی تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران توسط آمریکا که از برجام خارج شده و برجام را پاره کرده است حمایت کرده‌اند!
د- برگ برنده خروج ازNPT
بر اساس بند ۱۰ NPT اگر امنیت ملی کشوری به علت عضویت در NPT در معرض خطر قرار گیرد آن کشور می‌تواند از NPT خارج شود. بر این اساس جمهوری اسلامی ایران که تاسیسات هسته‌ای، تمامیت ارضی و امنیت ملی او مورد حمله آمریکا و حمایت ۳ کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان قرار گرفته، می‌تواند با خروج از NPT از عزت و اقتدار خود دفاع نماید. اینکه جمهوری اسلامی ایران از
یک سو به علت فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای از سوی آمریکا مورد حمله و از سوی سه کشور اروپایی به اتهام عدم پایبندی به تعهدات هسته‌ای در معرض فعالسازی مکانیسم ماشه قرار گیرد؛ و از سوی آژانس بر بازدید از اماکن هسته‌ای بمباران شده علی‌رغم عدم محکومیت آن اصرار شود و... دلیلی برای عضویت در NPT به عنوان ریشه همه توطئه‌ها، برای جمهوری اسلامی باقی نمی‌ماند. در حالی که ماندن در NPT در طول چند دهه جز توطئه، خسارت و جنایت برای جمهوری اسلامي رهاورد دیگری در بر نداشته است؛ می‌بایست با قاطعیت به کشورهای متخاصم و آژانس اتمام حجت گردد، در شرایط پیش آمده، جمهوری اسلامی ایران با خروج قطعی از NPT ریشه همه زیاده خواهی‌ها و توطئه‌هایی را که با اهرم NPT بر ملت بزرگ ایران تحمیل شده است، خواهد خشکانید.
بدون شک خروج ایران از NPT و خالی شدن دست توطئه آژانس و سه کشور اروپایی از NPT هرگز مطلوب آنها نخواهد بود و بدون تردید، نظر به اینکه جمهوری اسلامی ایران از توان قدرتی و تجربه بازدارندگی لازم برای مقابله با تحریم‌ها برخوردار بوده و با اقدامات جبرانی تحریم‌ها را بی‌اثر می‌نماید؛ یقینا سه کشور اروپایی سوار بر اسب بازنده‌ای خواهند شد که در هر دو صورت اعمال فعالسازی و یا عدم فعالسازی مکانیسم ماشه بازنده این مسابقه خواهند بود. اینکه سه کشور اروپایی علی رغم بمباران تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در همگامی آژانس نه اینکه حاضر نشوند حتی با صدور بیانیه‌این اقدام وحشیانه را محکوم کنند،بلکه در مقابل با اهرم مکانیسم ماشه بخواهند خواسته‌های قلدرمآبانه خود را بر جمهوری اسلامي ايران تحمیل کنند ظلم به ملت بزرگ ایران است! اگر دستگاه سیاسی و دیپلماسی از همان ابتدا و بلافاصله بعد از بمباران تاسیسات هسته‌ای در اقدامی پیشدستانه و شجاعانه تقاضای خروج از NPT را که فرآیندی سه ماهه دارد مطرح می‌کرد یقینا جمهوری اسلامی ایران با دست برتر جلو هرگونه زیاده خواهی طرف مقابل را می‌گرفت. متاسفانه دست‌اندرکاران سیاسی با کوتاه آمدن از «خروج از NPT» و اتخاذ دیپلماسی برجامی، میدان را برای روند فعالسازی مکانیسم ماشه توسط سه کشور اروپایی هموار کردند. در حالی که اگر جمهوری اسلامی ایران برگ برنده خروج از NPT را که تمام رؤیاهای حال و آینده آمریکا و غرب را در بر می‌گرفت جدی می‌گرفت با توجه به اهمیت خروج از NPT برای آنها بدون شک چاره‌ای جز پذیرش شروط حق‌طلبانه جمهوری اسلامی ایران باقی نمی‌ماند. در شرایط کنونی نیز جمهوری اسلامی ایران می‌بایست در استفاده بهنگام از برگ برنده «خروج ایران از NPT» در برابر «مکانیسم ماشه» و زیاده خواهی‌های طرف مقابل، هرگز لحظه‌ای غفلت نکند و با قدرت و دیپلماسی انقلابی در برابر خواسته‌های نامشروع سه کشور اروپایی و آژانس که با هماهنگی و محوریت آمریکا مدیریت و برنامه‌ریزی می‌شود بایستد.
ه- حضور پر قدرت دستگاه سیاسی و دیپلماسی در عرصه بین‌المللی
دستگاه دیپلماسی می‌بایست بر پایه اطلاعات جامع، اقدام به مستندسازی قوی موارد فوق نموده و با دست پر و دیپلماسی عزتمندانه عرصه را بر عهدشکنان، تجاوزگران، دروغ‌گویان بین‌المللی، تنگ نموده و با دیپلماسی انقلابی و انتشار اسناد متقن و مستحکم و برجسته نمودن حمله آمریکا و رژیم صهیونیستی و تاکید بر خروج ایران از NPT به عنوان حق مشروع شناخته شده در بند ۱۰ NPT، در سطوح سازمان ملل متحد و شورای امنیت، به‌ویژه دبیرکل و رئیس دوره‌ای شورا و نیز نهادهای بین‌المللی و منطقه‌ای مانند سازمان‌های شانگهای، بریکس، اتحادیه بین‌المجالس، جنبش عدم تعهد... حق‌طلبی جمهوری اسلامی ایران و کینه‌توزی طرف مقابل را اثبات نموده و سیاست‌ورزان کهنه کار و مشکل‌ساز با پرهیز از هرگونه موضع‌گیری نابجا و ضعف‌آلود در مسیر عبور قدرتمندانه جمهوری اسلامی ایران از گردنه‌های سیاسی بین‌المللی و منطقه‌ای راه را برای احقاق حق ملت ایران هموار نمایند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
*استاد دانشگاه، عضو کمیسیون ویژه بررسی برجام و رئیس کمیته هسته‌ای مجلس نهم