بیانیه معاونین آموزشی علوم پزشکی در اعتراض به پذیرش بیش از ظرفیت
معاونین آموزشی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور در اعتراض به پذیرش بیش از ظرفیت دانشگاه‌ها و نبود امکانات و بودجه بیانیه‌ای صادر کردند.
به نقل از معاونت آموزشی وزارت بهداشت، در متن این بیانیه آمده است:
پیرامون مصاحبه و صحبت‌های اخیر معاون آموزشی وزارت بهداشت، معاونین آموزشی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، با اتکا به مسئولیت حرفه‌ای و رسالت آموزشی خود، بدین‌وسیله نگرانی عمیق جامعه دانشگاهی را از آثار افزایش بی‌رویه ظرفیت پذیرش در رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی اعلام می‌کنیم. تصمیم‌های شتاب‌زده و غیرهمسو با واقعیات میدانی، نه‌تنها به ارتقای شاخص‌های سلامت منجر نمی‌شود، بلکه آموزش پزشکی و نهایتاً سلامت مردم را در معرض آسیب‌های جدی قرار می‌دهد.
1. مسئله اصلی: «خروجی‌ها» و نه «تعداد ورودی‌ها»
تجربه میدانی و شواهد دانشگاهی نشان می‌دهد مشکل اصلی نظام سلامت، کمبود ورودی دانشجو نیست؛ بلکه افزایش نگران‌کننده خروجی‌ها از سیستم سلامت است؛ از جمله:
عدم به‌کارگیری پزشکان فارغ‌التحصیل به علت عدم تأمین منابع مالی،
مهاجرت پزشکان و دندان‌پزشکان،
عدم استقبال برای جذب اعضای هیئت علمی توانمند در دانشگاه‌ها.
از دست رفتن بهترین نیروهای تربیت‌شده، نتیجه مستقیم بی‌توجهی به ماندگاری، معیشت، امنیت شغلی، کرامت حرفه‌ای، فرصت‌های رشد علمی و محیط کار ایمن و استاندارد است.
حل بحران منابع انسانی با سیاست‌های نگهداشت و ایجاد انگیزه برای تداوم خدمت در کشور ممکن است، نه با افزایش کمّی و بی‌برنامه ظرفیت؛ که در این راستا هیچ بودجه‌ای از سوی نهادهای مربوطه جهت تأمین زیرساخت اختصاص نیافته است.
2. تراکم دانشجو و اخلال جدی در آموزش
دانشگاه‌ها امروز با تراکم شدید دانشجو در کلاس‌های نظری، کارگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها، بخش‌های بالینی، سلف‌ها و خوابگاه‌ها روبه‌رو هستند، به‌گونه‌ای که دیگر ظرفیتی وجود ندارد!
این تراکم:
کیفیت آموزش را به‌سبب کاهش «زمان مؤثر یادگیری فردی» پایین می‌آورد؛
عملاً امکان حضور و غیاب وجود ندارد و پرسش و پاسخ و سنجش دانشجویان به صفر رسیده است؛
نسبت استاد به دانشجو و نسبت دانشجو به تخت آموزشی/ بخش بالینی را از استانداردهای قابل‌قبول خارج می‌کند؛
امکان آموزش کنار تخت بیمار (Bedside Teaching) و رعایت شأن بیمار را محدود می‌کند؛
فرصت تمرین مهارت‌های عملی در مراکز مهارت و شبیه‌سازی را کاهش می‌دهد؛
۶. فرسودگی حرفه‌ای اساتید و افت انگیزه دانشجویان را تشدید می‌کند.
به‌صراحت اعلام می‌کنیم دانشگاه‌های علوم پزشکی بیش از این ظرفیت پذیرش ندارند و هر افزایش تحمیلی جدید، به معنای تعمیق اختلال در فرآیند آموزشی و تضعیف کفایت حرفه‌ای فارغ‌التحصیلان خواهد بود. در حالی که مطابق مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، تا سال ۱۴۰۷ هر سال ۱۶ هزار و ۵۰۰ دانشجوی پزشکی و دندانپزشکی وارد دانشگاه‌ها خواهند شد و بعد از آن نیز ممکن است شورای‌عالی انقلاب فرهنگی افزایش ۲۰درصدی را تصویب کند.
3. دانشگاه‌ها به تکلیف افزایش ظرفیت عمل کردند؛ اما بودجه و زیرساخت تخصیص نیافت
در سال‌های اخیر، دانشگاه‌ها به تکالیف ابلاغی درباره افزایش ظرفیت عمل کرده‌اند و هزینه‌های انسانی و سازمانی قابل توجهی را پذیرفته‌اند؛ با این حال، هیچ بودجه متناسب و پایداری برای توسعه الزامات آموزشی و رفاهی به آن‌ها تخصیص نیافته است.
این وضعیت توجیه‌پذیر نیست و دانشگاه‌ها در شرایط طاقت‌فرسا و غیرقابل تحمل قرار گرفته‌اند و به جرئت می‌توان گفت آینده پزشکی و دندانپزشکی اصلاً روشن و بالنده نخواهد بود.
همچنین، نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی و سایر مدافعان افزایش ظرفیت- که پیگیر این سیاست بوده‌اند- در تأمین اعتبارات و پشتیبانی قانونی و نظارتی لازم برای انطباق زیرساخت‌ها با ظرفیت‌های جدید، به تکلیف ملی خود به‌نحو کافی عمل نکرده‌اند. افزایش ظرفیت بدون پشتوانه و تأمین منابع، صرفاً انتقال بار بحران به کلاس درس، بیمارستان آموزشی و دانشجوست.
4. زیرساخت آموزش پزشکی چیست و کجا کمبود داریم؟
زیرساخت آموزش پزشکی مجموعه‌ای هم‌افزا از اجزاست که نبود یا کمبود هر کدام، کل نظام را دچار اختلال می‌کند:
الف) فضای آموزشی استاندارد (کلاس‌های کافی و مجهز، سرانه مناسب فضا به ازای هر دانشجو، کتابخانه‌های پویا و دسترسی به منابع علمی)
ب) بیمارستان‌ها و بخش‌های آموزشی (تخت آموزشی کافی، تنوع کیس، کلینیک‌های مهارت، اتاق‌های معاینه و آموزش)
ج) اعضای هیئت علمی به تعداد و ترکیب کافی (با فرصت توسعه حرفه‌ای، پژوهش و ارتقای مرتبه)
د) مراکز مهارت و شبیه‌سازی (مهارت‌های پایه، احیاء، جراحی/ پروسجِرهای کم‌خطر، ارتباطات بالینی)
هـ) تجهیزات آزمایشگاهی و پژوهشی (به‌روز، نگهداشت‌شده، با سرانه مواد و کیت آموزشی کافی)
و) زیرساخت‌های فناورانه (سامانه‌های یادگیری الکترونیک، PACS، دسترسی به پایگاه‌های داده و محتوای چندرسانه‌ای)
ز) امکانات خوابگاهی و رفاهی (مسکن دانشجویی، تغذیه، سلامت روان، ورزش و نشاط دانشجویی)
ح) خدمات پشتیبان بالینی (پرستاری آموزشی، پرونده‌نویسی استاندارد، اخلاق پزشکی و ایمنی بیمار)
کمبود بودجه و فرسودگی تجهیزات و فضاها در بسیاری از این اجزا، از مهم‌ترین عوامل افت کیفیت آموزش و فشار مضاعف بر استاد و دانشجوست.
5. پیامدهای ادامه روند فعلی
افت کفایت علمی و مهارتی دانش‌آموختگان و کاهش اعتماد حرفه‌ای
فرسودگی و ریزش اعضای هیئت علمی و افزایش میل به ترک خدمت یا مهاجرت
کاهش کیفیت خدمات سلامت و تهدید ایمنی بیمار در آینده نزدیک
اتلاف منابع به دلیل تربیت کمّی بدون تضمین کیفیت و ماندگاری
۶) راهکارهای جایگزین و مطالبات مشخص
برای اصلاح مسیر و حفاظت از سرمایه انسانی نظام سلامت، موارد زیر مطالبه و پیشنهاد می‌شود:
الف) اختصاص بودجه پایدار و متناسب با افزایش ظرفیت‌های سال‌های گذشته (برای فضا، تجهیزات، نیروی انسانی، نگهداشت و رفاه). معاون آموزشی وزارت بهداشت بودجه مورد نیاز را با ظرفیت پذیرش سال گذشته ۳۷ همت اعلام کرده‌اند.
ب) جذب هدفمند اعضای هیئت علمی و مربیان مهارتی، همراه با بسته‌های توانمندسازی و ارتقای حرفه‌ای.
ج) توسعه مراکز مهارت و شبیه‌سازی در همه دانشگاه‌ها و استانداردسازی «حداقل ساعات مهارت» برای هر مقطع.
د) ارتقای زیرساخت‌های فناورانه آموزشی و دسترسی عادلانه به منابع علمی معتبر.
هـ) سیاست‌های ماندگاری و کاهش مهاجرت (مسئله اصلی):
و) اصلاح نظام پرداخت و معیشت متناسب با شأن حرفه‌ای و بار آموزشی- درمان.
ز) تأمین امنیت شغلی و محیط کار ایمن، پوشش مناسب بیمه مسئولیت حرفه‌ای.
7. جمع‌بندی و مطالبه نهائی
دانشگاه‌های علوم پزشکی به تکالیف محوله برای افزایش ظرفیت عمل کرده‌اند؛ اما عدم تخصیص بودجه و توسعه زیرساخت‌های لازم، این سیاست را غیرقابل دفاع کرده است. از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی و سایر مدافعان افزایش ظرفیت انتظار می‌رود بی‌درنگ به تکلیف ملی خود در تأمین اعتبارات، نظارت و اصلاح قانون‌گذاری عمل کنند.
در طی چند سال پس از تصویب افزایش ظرفیت، اقدام مؤثری در ایجاد فضای آموزشی، توسعه زیرساخت‌ها و خوابگاه‌های دانشجویی انجام نشده است. این بحران کمبود فضاهای یادشده ممکن است به اعتراضات دانشجویی در سال تحصیلی آتی دامن بزند و مسئولیت آن متوجه افرادی است که بدون بررسی کارشناسی بر طبل افزایش ظرفیت دانشجو کوبیده‌اند.
پیشنهاد می‌شود یک جلسه فوری با حضور معاون آموزشی وزارت بهداشت، نمایندگان مجلس و معاونان آموزشی دانشگاه‌ها تشکیل شود تا مشکلات موجود به صورت میدانی بررسی گردد. چنین نشستی می‌تواند یک درخواست عملی و مؤثر در جهت اصلاح سیاست‌ها و کاهش بحران باشد.
تأکید می‌کنیم: کیفیت آموزش پزشکی خط قرمز ماست. حفظ کیفیت، پیش‌نیاز سلامت مردم است. هرگونه تصمیم‌گیری برای ادامه این روند باید بر مبنای شواهد، ظرفیت واقعی دانشگاه‌ها و اولویت راهبردی نگهداشت سرمایه انسانی اتخاذ شود.